Yangınlar; Toksik Gaz ve Duman Süt, Yoğurt, Ayran

Ülke genelinde ve iş yerlerinde yangınlar, her yıl ciddi maddi hasar ve hatta yaralanma ya da ölümle sonuçlanan kazalara neden olmaktadır.

Yangın, iş yerleri ve diğer yaşam alanları için en büyük tehditlerden biridir. Neredeyse her yerde başlayabilir ve önüne çıkan her şeyi yok edebilir.

Sosyal Güvenlik Kurumu’nun 2012 yılına ait iş kazaları ve meslek hastalıkları istatistiklerine göre; kuruma bildirilen 74.871 iş kazasından:

788‘i ısısal yanmalar (elektrikli ısıtma aletlerinden, elektrikten, sürtünme, sıcak hava ve sıcak gazlar, sıcak objeler, ışıktan, radyasyondan, alevden) ,
250’si kimyasal yanmalar (aşınma) ,
205’i kaynar su ile haşlanma ,
260’ı akut zehirlenmeler (enfeksiyonun akut etkileri yeme, toksik ajanların nefes yoluyla alınması veya cilt ya da mukoza yoluyla emilmesi, aşındırıcı veya yakıcı maddeler, zehirli hayvanlarla temas sonucu zehirlenmeler) sebepli olduğu belirtilmiştir (Bkz:SGK_2012_İstatistik Yıllığı_Bölüm 3).

Anılan istatistiklerin incelenmesinde Türkiye’de “toksik gaz ve duman” ve “yangın’dan” kaç çalışanın etkilendiği belirlenememektedir. Bu nedenle konunun önemini belirtmek için, istatistikleri daha gerçekçi olabilen iki ülkeden örnek verilebilir.

İngiltere’de her yıl yaklaşık 25.000 konut dışı yangının oluştuğu raporlanmış, bu yangınların önemli bir oranının iş yerlerinde meydana geldiği belirtilmiştir(1) .

Amerika Birleşik Devletleri’nde ise her yıl, 70.000 ve 80.000 arasında etkili iş yeri yangınları oluşmaktadır. Bunların, 5000’i yaralanma ile 200’ü de ölümle sonuçlanmaktadır.

Neyse ki, çoğu iş yeri yangınları önlenebilir – bunlardan sadece yüzde 15’i insan kontrolü dışındaki koşulların bir sonucudur(2) .

Türkiye’de iş yerleri tehlikelerinin en önemlilerinden biri yangındır. Neredeyse her gün yazılı ve görsel basında yanan bir konut ya da fabrika görüntüsü ve haberi çıkar. Çoğu kez çaresizce seyreden iş yeri sahipleri, “mal canın yongasıdır” anlayışı ile, uygun koruyucu donanım olmadan bu yangınlara müdahale eden ya da malları kurtarmaya çalışan işçiler, dumandan (özellikle soluk yolu ile) etkilenen işçilere ayran içirerek ilk yardım uygulayanlar görülür.

İş yerlerinde uygun bir acil durum planlaması, hazırlığı ve tatbikatlarının olmaması; yangın öncesi, yangın sırası ve yangın sonrası yapılanların yetersiz kalmasının bir göstergesi olmaktadır.

Gerekli hazırlığı yapabilmek ve önlemleri alabilmek için de öncelikle konu hakkında bilgi sahibi olunması gerekir.

Yangın Bilimi

“Yangın bir ısı ve ışık evrimi ile gerçekleşen kimyasal reaksiyon zinciridir”. Diğer bir ifade ile; “Yangın; oksijen, yakıt ve ısının hızlı kombinasyonu ile oluşan zincir reaksiyonunun bir sonucudur”. Yangın; Bir yakıtın ısı, partiküller, gazlar ve iyonize olmayan radyasyon yaydığı hızlı oksidasyonu’dur(3) .

Yanan maddenin kimyasal yapısına göre yanma sonucu ortama Karbondioksit (CO2), Karbonmonoksit (CO), Hidrojen Siyanür (HCN) , Kükürt Dioksit (SO2), Karbon Partikülleri, Su buharı, Azot Oksitleri (NOx), Hidrojen Sülfür (H2S), Hidrojen siyanür (HCN), Amonyak (NH3), Fosgen (COCl2), Hidrojen klorür (HCl), Klor (Cl2), Formaldehit(CH2O) , Karbon Sülfür (CS2 ), Furfural (OC4H3CHO ), Akrolein(C3H4O) gibi bir çok zararlı, zehirli, çok zehirli, bazıları kanserojen olan gaz, duman, buhar ve koku çıkar.

Yangının tehlikeleri ve riskleri şu şekilde özetlenebilir:

Duman ve tütsü; solunum güçlüğü, boğulma, zehirlenme, yaşamın yitirilmesi.
Isı ve alevler (1250°C’ye kadar çıkabilir); yanıklar
Bina yıkıntıları; darbe yaralanmaları, yanıklar
Yangından kaçarken yaralanmalar; tökezlemeler, düşmeler, ezilmeler

Özellikle iş yeri yangınları sonucu karşılaşılan ve Türkiye’de güvenlik kültürüne işlemiş bir uygulama – panzehir olarak – kazalılara ayran, süt içirilmesi ya da yoğurt yedirilmesi, beklenen yararı sağlar mı?

Bu soruyu yanıtlamak için (yangın bilimi ve yangın sonucu ortaya çıkan kimyasal etkenlerle ilgili ayrıca özet bilgi verildi,) örnek olabilecek yaşanmış birkaç olayı incelemekte yarar var.

Olay 1 / Hadımköy’de Bir Plastik Fabrikasında Yangın – 07 Ekim 2009

İstanbul – Hadımköy’de bulunan bir plastik fabrikasında yangın çıktı. 3 katlı 25 bin metrekarelik fabrikanın bodrum katında saat 11:00 sularında ufak çapta başlayan yangın, kimyasal maddelerin tutuşması nedeniyle büyüyerek tüm binayı kapladı (4,5).

Fabrika çalışanları ve itfaiye ekipleri, binanın ön tarafındaki hammaddeyi kurtarmaya çalışırken, yangın arka taraftaki ek binalara ve bahçedeki üretilmiş masa ve sandalyelere ulaşarak küle çevirdi (6,7).

İş yeri sahibi yangının, işçilerin çay molası sırasında elektrik trafosundan (ya da elektrik kofrasından düşen kıvılcımlardan) kaynaklandığını anlattı. Fabrikada çalışan işçiler, (“İş yerinde Yangın güvenliği herkesin işidir” anlayışı ile) alevlerin arasından malzemeleri kurtarmaya çalıştı.

Fabrikadan yükselen yoğun duman ve alevler, gökyüzünde kara bulutlar oluşturdu. Sanayi tüplerinin ve mutfak tüplerinin patlama olasılığına karşı işçiler tarafından dışarı çıkartıldığı fabrikada neredeyse kullanılabilecek malzeme kalmadı.

Yangına müdahale eden işçilerin yüzlerinin simsiyah olduğu görüldü. Dumandan etkilenen itfaiye ekipleri ve işçilere ayran içirildi (7,9,10).

Not 1 – 03 Nisan 2013’de Bozüyük’de bir Kağıt Fabrikası’nın atık kağıtlarının bulunduğu geri dönüşüm deposunda çıkan yangına Bozüyük, Bilecik ve Eskişehir’den gelen itfaiye ekipleri müdahalede bulundu, dumandan etkilenen itfaiye erlerine – duman zehirlenmesine karşı – ayran dağıtıldı (11).

Not 2 – 26 Temmuz 2013’de Bağcılar’da yatak ve baza imalatı yapan fabrikada çıkan yangında, yoğun dumana depo kısmında sunuk (maruz) kalması sonucu boğularak iki işçi yaşamını yitirdi. Yangına müdahale eden ya da yoğun dumandan etkilenen işçilere ayran içirildiği görüldü (12).

Olay 2 / Yangında Zehirlenen Köpeği Kurtaramadılar. – 23 Nisan 2013

Bursa’nın İnegöl İlçesi’ndeki bir mobilya imalathanesinde çıkan yangın, itfaiye ekiplerinin müdahalesiyle büyümeden söndürüldü. İtfaiye ekipleri dumanla kaplı iş yerinden çıktıkları sırada iş yeri sahibinin köpeği olduğu öğrenilen 6 aylık köpek de yarı baygın halde kendini dışarı attı. Yürümekte dahi zorluk çeken köpeğin dumandan zehirlendiği, dumanla kaplı iş yerinden çıkamadığı bildirildi. Çevredeki vatandaşlar yarı baygın haldeki köpeğin zehirlenmemesi için ayran içirmeye çalıştılar. Köpeğin isle kaplı vücudunu suyla yıkayan vatandaşlar, köpeği hayata döndürmek için büyük çaba harcadı. Ancak yavru köpek ayağa kaldırılamadı (13,14).

Olay 3 / Yangını söndüren itfaiye erleri zehirlenmekten kendilerini ayranla korudu- 27 Mayıs 2013

Kars’ta bir bankanın lojmanları’nın bodrum katında fuel-oil kazanlarının yanında kaynak yapıldığı sırada kıvılcımların fueloil ile temasıyla yangın çıktı.

İtfaiye Müdürü N.C. ise Kars Belediyesi İtfaiye ekipleri olarak zamanında müdahaleyle ilk olarak lojmanlardaki vatandaşları çocuklarıyla birlikte kurtardıklarını ve yürüttükleri çalışmayla yangını kontrol altına aldıklarını belirtti. İtfaiye Müdürü N.C., aşırı dumandan dolayı itfaiye erlerine, karbon monoksit gazından etkilendikleri (zehirlenmemek) için (bol bol) ayran içirdiklerini kaydetti (15,16).

Olay 4 / Akyazı’da Yangın – 21 Ekim 2013

Sakarya’nın Akyazı ilçesinin Küçücek Mahallesi’nde çıkan yangında, samanlık ve ahır yanarak kullanılamaz hale gelirken, dumandan etkilenen itfaiye erlerine vatandaşlar tarafından ayran ve su ikram edildi(17,18).

Olay 5 / Gaziantep’te bir iş merkezinde korkunç yangın: 4 ölü, 45 yaralı – 07 Kasım 2013

Gaziantep’te trikotaj ve tekstilcilerin bulunduğu iş merkezinde çıkan yangında 4 kişi öldüğü belirtilirken 45 yaralıdan 7’sinin ise hayati tehlikesi sürüyor.

Gaziantep’te trikotaj ve tekstilcilerin bulunduğu iş merkezinde çıkan yangından etkilenen işçilere ayran içiriliyor(20).

Ülkemizde işçiyi (soluk yolu, sindirim yolu, cilt yolu, göz emilimi vb. ile etkilenme ayırt edilmeksizin) sıvı, gaz, toz, duman, koku şeklindeki zehirli maddelerden koruma yolu olarak da gerek çalışanların istemi, gerekse işverenin önerisi ile uzun zamandır iş yer(ler)inde süt ve süt ürünleri verilmesi sağlanmaktadır. Bu durum yanlış bilgilenme, gelenekler, diğer iş güvenliği tedbirlerine göre daha ucuz olması nedenleriyle de tercih edilmiştir. Hatta bazı sendikalar zehirli alanlarda çalışan işçilere koruyucu olarak süt ve süt ürünlerinin verilmesi toplu iş sözleşmelerine almışlardır (21,22).

Yoğun gaz, duman, tütsü,is, buhar çıkan ve gerek yangına müdahale eden işçi ve itfaiyecilere, gerekse bu etkenleri soluyan çevredeki insanlara başta ayran olmak üzere süt ve süt ürünlerinin (bir panzehir olarak) içirilmesi –hala yaygın ve- gelenekselleşmiştir. Yeterli ve dengeli beslenme açısından.

Kalsiyum açısından zengin gıdalar yenilip içilmelidir (peynir, süt, ıspanak, somon, yoğurt, mısır ekmeği, soya peyniri, ve yeşil yapraklı sebzeler vb.)(36).

Çalışma ortamına ve soluk alınıp – verilen atmosfere karışan (Bkz:Şekil 1) zararlı etkenler, solunduğunda çok kısa süre içerisinde akciğerler aracılığı ile kan dolaşımına geçerek bütün vücuda dağılır. Yapabileceği zararlı etkiyi yapar. Soluk yolu ile etkileme sonucu verilen ayran gibi süt ve süt ürünleri, mide bağırsak yolunu izleyerek kan dolaşımına geçme süreci ise çok daha fazla zaman alır.

Bu nedenle öncelik başta yangın olmak üzere zararlı ve zehirli etmenin ortaya çıkması önlenmelidir.

Gerek çalışma ortamına, gerekse çevreye en çok ve yoğun gaz ve duman yayan, çevre kirliliği yanında yaşamsal tehlike oluşturan yangınların (Bkz: Olay 1,2,3,4,5 vb) oluşmasının çeşitli nedenleri vardır.

İş yeri Yangınlarının Başlıca Nedenleri

Arızalı Elektrik Donatımı – ihmal / bakımsızlık , kabloların ve elektrikli aletlerin yanlış kullanımı

Priz(ler)e aşırı yükleme

Sahada depolanan atık, çöp ve yanıcı malzeme – yangın birikmiş atık yoluyla yayılması olasıdır.

Toz birikmesi– uygun havalandırmanın olmadığı yerlerde ağaç, plastik ,yanıcı ve patlayıcı metal tozlarının birikmesi

Sigara içme – dikkatsizce atılan sigara izmaritleri veya yanan kibritler, uygun olmayan küllükler hem iş yerinde hem de evde, yangının önemli nedenlerinden biridir

Pişirme– ofislerdeki mutfak yangının başlaması ve yanma için gerekli malzemenin olduğu yerlerdir.

Isıtma cihazları – taşınabilir ısıtıcılar yanıcı malzemelerin, mobilyaların yanına konulduğunda yangın için bir tehdittir

Yanıcı sıvılar, buharlar – yanıcı malzemeler –yanıcı sıvılar, yapıştırıcılar ve çözücüler doğru kullanılmadığı ve depolanmadığı sürece yanmaya elverişlidir. Tüm boyalar, çözücüler, yapıştırıcılar, kimyasal maddeler gibi tehlikeli maddeler bu kategoriye dahil edilmelidir.

Kundaklama / kasıtlı yangın çıkarma – yetiştirme iş yerlerinde yangınların önemli bir nedenidir. Kasıtlı yangın olasılığını ve şiddetini azaltmak için önlemler düşünülmelidir

İnsan hatası ve ihmali

Özel tehlikeler – tozlu ortamlarda bulunan makineler, ısıtılan ekipmanlar, kesme ve kaynak işleri gibi sıcak işler(28,29,30) .

Sonuç: Ne Yapmalı ?

Gaz ve dumandan etkilenenlere ayran, süt veya yoğurt vermek koruyucu bir önlem mi?

Koruyucu ve önleyici olarak (ör:kurşun ve bileşiklerinin kullanıldığı iş kollarında) tehlikeli kimyasal etkenlerle çalışan işçilere süt ve süt ürünlerinin verilmesini hatalı olduğu yönünde Türkçe literatürden elde ettiğimiz ilk bilgi 1981 yılına aittir. İSGÜM tarafından çevrilerek yayınlanan K.Koetzing in araştırmasında süt ve süt ürünlerinin zehirlenmelerde koruyucu hiçbir etkisinin olmadığı belirtilmiştir(21). Bu yayından günümüze kadar 33 yıl geçmesi ve bu sürede birçok yayının konuyu dikkate çekmesine rağmen büyük işletmelerde ve sendikal çalışmanın ciddiyetle yapıldığı iş yerlerinde sevindirici gelişmeler yaşanmış da olsa küçük işletmelerde halen süt ve süt ürünlerini koruyucu amaçlı olarak kullanıldığı gözlenmektedir (22).

Toplumumuzda ve iş yerlerinde yaygın kanı süt ve süt ürünlerinin (ayran, yoğurt) zehirlenmelerde tedavi edici olarak kullanılabileceğidir. Eski zamanlardan beri halk hekimleri (özellikle sindirim yolu ile olan) zehirlenme durumlarında yoğurt ve süt kullanmışlar ve bu durum yaygın bir yanlış olarak günümüze kadar devam etmiştir. Bu gün için zehirlenme durumlarında süt ve yoğurdun zehirli maddeyi seyreltmek dışında bir etkisi bulunmadığı kabul edilir(23) .

Zararlı ve zehirli kimyasal etkenlerden, sağlıklı gıdalar yardımı ile, nasıl korunulur?

İyi bir diyet zehirli etkenlerin vücuda girmesi veya vücudun bazı organlarında birikmesini önlemeye yardımcı olabilir. Bu nedenle;

Düzenli öğünler ve sağlıklı atıştırmalıklar (4-6 kez bir gün) yenilmesi,

Kalsiyum açısından zengin gıdalar yenilmesi (peynir, süt, ıspanak, somon, yoğurt, mısır ekmeği, soya peyniri, ve yeşil yapraklı sebzelerde),

Demir açısından zengin gıdalar (yağsız kırmızı et, tavuk veya hindi deri olmadan, kuru üzüm, kuru meyve, fasulye, yulaf ezmesi ve bezelye) yenilmesi,

Vücudun demiri absorbesine yardımcı olmak için C vitamini (meyve suyu, portakal, greyfurt, domates, brokoli, kivi ve çilek) yenilmesi,

Kızarmış yiyecekleri, fast food’lar, patates kızartması gibi yağlı yiyeceklerin azaltılması (24,25,26) , konunun uzmanlarınca tavsiye edilmektedir.

Yangın güvenliğinde anahtar; eğitim, bilgi ve önleyici tedbirlerdir. Bir işyerinde tüm çalışanların dahil olduğu yangın güvenliği programlarını kurmak ve uygulamak çok önemlidir. Yangın güvenlik programları tehlike(leri) tanıma, önleme ve tepki (mücadele) gibi tüm hayati unsurlarını kapsamalıdır (31).

Bir İş yeri (Yangın) Güvenlik Programının Dört Ögesi uygulanmalıdır.

Öğe #1 – Yönetim, Liderlik ve Çalışan(ın) Katılımı.
Öğe #2, 3 – İş yeri (Tehlike) Analizi ve Tehlike Önleme ve Kontrolü
Öğe #4 – Sağlık ve Güvenlik Eğitim ve Öğretim (32,33) İş yerinin bir yangın risk değerlendirmesini gerçekleştirmek,

[1.Yangın tehlikeleri tanımlamak.

Risk altındaki insanları belirlemek.
Değerlendirmek, ortadan kaldırmak veya riskleri azaltmak.
Bulguları kaydetmek, bir acil durum planı hazırlamak ve eğitim vermek.
Yangın risk değerlendirmesini düzenli olarak gözden geçirmek ve güncellemek.] (34)

Değerlendirmenin sonucuna göre yangın güvenlik önlemlerini belirlemek,

Güvenlik önlemlerini uygulamak için risk azaltma ilkelerini [

a) Ortadan kaldırma,

b) Yerine koyma,

c) Mühendislik kontrolleri,

d) İşaretler/ uyarılar ve/veya diğer idari kontroller,

e) Kişisel koruyucu donanım.] kullanmak,

Mevcut kontrolleri ve gözden geçirmeyi sağlayarak yangın güvenlik önlemlerini sırasıyla uygulamak,

Yangın güvenliği ile ilgili (Ör: Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik) yönetmelik ve standartlara uymak,

Kaynak, kesme gibi sıcak işler için, iş izin sistemini uygulamak,

Tutuşturma kaynaklarını kontrol etmek,

Elektrik, tesis ve ekipmanların düzenli test ve kontrollerini yetkin kişilere yaptırmak. Test ve kontrolleri yapılmış elektrik ekipmanları kullanmak (Not: işyeri yangınlarının yüzde 39 elektrik’tendir. Emin olun! Elektrik kablolarının iyi durumda olduğundan emin olun..),

İş yerindeki elektrik panelleri, panoları, MCC odaları vb. “ark flaş şok tehlike sınırları”nı, tesisatın “Tehlike Risk Kategori Sınıfları’nı” (NFPA 70 E, IEEE 1584 gibi standartlardan yararlanarak) belirleyerek etiketlemek,

Risk değerlendirmesini her zaman el altında tutmak, gerektiğinde güncellemek, ilgili testleri yapmak ve kayıtları tutmak (35,2) ,

Çalışanların “yangın güvenliğinin farkında olma”larını sağlamak için düzenli eğitim ve tatbikatlar yapmak,

İş yerinde tertip, düzen ve temizliğe daima önem vermek, yanıcı maddelerin biriktirilmesini önlemek,

İş yerinin korumasını / emniyetini –sabotajlara ve kötü niyetli kişilere karşı – etkin bir şekilde sağlamak,

Yangın çıkışlarının, yangın söndürücülerinin ve ihbar sisteminin önlerinin kapatılmamasını her zaman kolay ulaşılabilir, kolay görülebilir olmasını sağlamak,

İş yerinde önceden belirlenmiş, güvenli yerler dışında sigara içme yasağına uyulmasını sağlamak,

Çalışanların iş yerinde herhangi bir kötü uygulama veya riskle karşılaşması durumunda iş yeri yönetimine derhal bildirmesi, gerekir.

İş yerinde çalışma ortamına yayılabilecek gaz, toz ve duman’a göre standartlara uygun (yangınlar için F, diğer buhar, gaz ve duman için ABEK filtreli) maske (ve filtreleri) çalışan sayısına göre yeterli sayıda bulundurulmalı, bunların uygun kullanımı konusunda çalışanlara uygulamalı olarak eğitim verilmelidir.

Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin meydana gelmesi durumunda, çalışanların işi bırakarak derhal çalışma yerlerinden ayrılıp güvenli bir yere gidebilmeleri için, önceden gerekli düzenlemelerin yapılması ve çalışanlara gerekli talimatların verilmesi, durumun devam etmesi halinde, zorunluluk olmadıkça, gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanlardan işlerine devam etmeleri istenmemelidir.

“ UNUTMAYIN !

Yangını Önleme Herkesin Sorumluluğudur” , “İş yerinde Yangın güvenliği herkesin işidir” çünkü sonucundan herkes etkilenmektedir (2) .

Kaynak

7.http://www.cnnturk.com/fotogaleri/turkiye/2009/10/07/hadimkoyde.plastik.fabrikasinda.yangin/5610/?page=3