Yalnız Çalışma ve İş Güvenliği

“Yaşamak için çalışıyorsan, çalışacağım diye kendini öldürmenin anlamı yok”

yüzyılın en büyük filozoflarından Tuco(1)

İş yerlerinde risk değerlendirmesi yapılırken göz önüne alınması gereken tehlike(ler)den biri de, “yalnız çalışma” dır. Basına yansıyan, ya da tanık olunan, ölüm, sakatlanma veya iş yerinde büyük tahribatla sonuçlanan bazı (iş) kazalar veya ciddi olaylar incelendiğinde, akla ilk gelen ana veya kök neden “yalnız çalışma” olduğudur.

Yalnız çalışılmaması gereken iş veya durumlarla ilgili, bugün yürürlükte olmadığı söylenen İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nde (m.505); kuyu veya diğer yeraltı tesislerinde yapılacak bakım ve onarım işlerinde; …., tecrübeli ve usta işçiler çalıştırılacağı, bunlara uygun kişisel koruma teçhizatı verilerek ve tecrübeli bir veya birden fazla gözlemci görevlendirileceği, (m.510) tehlikeli gaz,buhar veya sislerin meydana gelebileceği tank veya depolar içinde yapılacak bakım ve onarım işlerinde; …iş süresince tank veya depo ağızlarında bir gözlemci bulundurulacağı, ayrıca (m.513) dışarıdan temizlenemeyen büyük depolara işçilerin girmesi gerektiği hallerde ….. depo ağzında, işin süresince bir gözlemci bulundurulacağı belirtilmiş(ti). Kısaca kapalı alan ya da kısıtlı çalışma alanlarında yalnız çalışılmayacağı yasal olarak tanımlanmış(tı).

Belirli zamanlarda, bazı çalışanların (görevlilerin) tek başına çalışması kaçınılmazdır. Örneğin, esnek çalışma döneminin başında ve sonunda, tatillerde ve gece boyunca ve hafta sonlarında. Peki bu yalnız çalışma yasal ve güvenli mi? İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimine –çalışanlar tarafından– sık sık bu sorular sorulur ya da iş sağlığı ve güvenliği görevlileri (İş yeri Hekimi, İş Güvenliği Uzmanı vb.,) bu soruyu sorar. (Bu sorunun) tek bir yanıtı yoktur. Bu risk değerlendirmesi bulgularına bağlıdır ama genellikle yanıt; (prosedür/talimatlar, eğitim, denetim, koruyucu ekipmanlar vb. kontrol önlemleri almak koşulu ile) evet olacaktır(2,3).

Ülkemizde ve İngiltere gibi çoğu ülkelerde Çalışma Mevzuatında (yürürlükte olan yasa, tüzük, yönetmelik vb.’nin tümü) iş yerlerinde tek başına (yalnız) çalışma konusunda, yasal olarak, genel bir yasaklama yoktur(4).

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (m.4) işverenlere, mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dahil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut(var olan) durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapma yükümlülüğü getirmiştir. Ayrıca iş yeri yönetiminin; risklerden kaçınmak, çalışma şekli ve üretim metotlarının(yöntemlerinin) seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirme (m.5) zorunluluğu vardır(5).

Tek başına çalışan ile kastedilen nedir?

Bir kişi iş yerinde kendisine verilen görevi yaparken “yalnız” olduğunda; (tek başına) çalışan başka biri tarafından görülemediği veya işitilemediğinde, başka bir çalışan (veya gözetmen, amir) tarafından ziyaret edileceğini beklemediği , hiçbir yakın ve doğrudan denetimin olmadığı zaman(ki); yapılan çalışmalar yalnız / tek başına çalışma olarak kabul edilmektedir(2,6,7).

Diğer bir ifade ile; yalnız işçiler yakın ya da doğrudan denetimi olmadan kendi başlarına çalışmak durumunda olan çalışanlardır.

Yalnız çalışanın açık bir tanımı yoktur, ancak bu konuda bir çok örnek vermek olasıdır: Örneğin; (hemen akla gelenler)

Taksi sürücüler
Kurum personeli, sosyal hizmet uzmanı,
Elektrik /Bakım – Onarım işçileri
Acil servisler, özel güvenlik görevlileri,
Çiftlik/ormancılık/bahçe işçileri
Ev bakım yardımcıları, temizleyiciler
Laboratuvar çalışanları
Sayaç okuyucular, kargo teslimatçıları, postacılar,
Hemşireler, sağlık ziyaretçileri
Park görevlileri
Dükkan /Büfe ve hizmet sektörü çalışanları
Kanalizasyon/kamu çalışanları
Ulaşım işçileri
Kamyon /TIR sürücüleri ,
Sütçüler, Emlakçılar,
Satış temsilcileri, haşere kontrolörleri,
Doktorlar vb.

Yalnız çalışma’ya verilebilecek diğer örnekler ise; uzak bir iş sahasında, bir binanın uzak bir bölümünde ve normalde yoğun olan bir iş yerinde tek başına çalışma anlamına gelir. Yalnız çalışmaya evde çalışma genellikle dahil edilmez.

Yalnız çalışanlar ne gibi (hangi tür) tehlikelere maruz kalabilirler ?

Yalnız çalışanların karşılaşabileceği tehlikeler şunlardır :

Kazalar veya iş’den kaynaklanan acil durumlar, gerekli ilk yardımın yetersiz sağalabileceği durumlar.
Ani hastalıklar
Dinlenme, hijyen ve refah (çay, kahve vb.) olanaklarının yetersiz sağlandığı durumlar.
Halk veya davetsiz kişilerden fiziksel şiddet(4). Çalışanların mesleklerine göre karşılaşabilecekleri tehlikeler şu şekilde özetlenebilir:

Tek başına çalışma her zaman bir sorun mudur?

Tek başına çalışma her zaman tehlikeli olmasa da, diğer şartlar var olduğunda tehlikeli olabilir.

Bu gibi durumların riskinin yüksek veya düşük olması işin türüne, yerine, kamuoyu ile etkileşime, veya bir acil durumun sonuçlarına, iş kazalarına, yaralanmalara vb., bağlıdır.

Her durumun kendine göre ayrı ayrı değerlendirilmesi yapılmalıdır(4).

Yalnız çalışmasalardı kurtulabilirler miydi ?

Soruyu yanıtlamadan önce örnek olarak birkaç haberi inceleyelim:

Oluşan Durum (Vaka) 1: Bakım ve Onarım İşleri, 10 Haziran 2010

İstanbul Pendik’te iş makineleri bakım servisinde asfalt silindirinin motor bölümünde çalışan 27 yaşındaki Yusuf Orakçı’nın üzerine motor bölümünü kapatan kaput bir anda düştü…

Kaput ile motor arasında sıkışan talihsiz işçi olay sırasında serviste başka kimse olmadığı için sesini kimseye duyuramayınca ….arkadaşını telefonla arayarak yardım istedi.

Yiğitcan Anıl da olayı haber alır almaz itfaiye ve 112 acil servis ekiplerini arayarak olay yerine gönderdi.

Kısa sürede servise gelen ekipler Yusuf Orakçı’nın cansız bedeniyle karşılaştı(11).

Oluşan Durum (Vaka)2 : Vagonlara –tek başınacevher yükleyen kepçe operatörü, 03 Eylül 2011

Gaziantep’in İslahiye ilçesinde, vagona – cevher – yüklemesi yapan kepçe operatörü Murat Doğanyılmazın (24), yükü kontrol etmek için el frenini çekmeden kepçeden indi(ği) tahmin edilmektedir. Ancak M.Doğanyılmaz’ın başı, hareket eden kepçe ile vagon arasına sıkıştı. Feci şekilde can veren Murat Doğanyılmaz ’ın cesedini TCDD saha görevlileri buldu(12,13).

Kepçe operatörü olarak çalışan Murat Doğanyılmaz, sabah saatlerinde Çamlıca Mahallesi TCDD yükleme sahasında Diyarbakır Ergani İlçesi’ne gidecek olan demir cevherini vagonlara yüklemeye başlamış(14),

doluluk seviyesini kontrol etmek amacıyla vagona yanaştırdığı kepçeden el frenini çekmeden inerek ön tekerine basan Doğanyılmaz’ın başı, hareket eden kepçe ile vagon arasına sıkışmış(14).

Burada ezilerek feci şekilde can veren Murat Doğanyılmaz’ın cesedini TCDD saha görevlilerinin kontrolü sırasında fark etmiştir(14).

Oluşan Durum (Vaka) 3 : Hareketli ekipmanlarda bakım ve onarım ; 01 Haziran 2014

Afşin-Elbistan Linyit İşletmeleri’nde (AEL) açık havzada taşeron firmaya bağlı olarak görev yapan 24 yaşındaki Mehmet Ali Çankal adlı işçi, bant yollarından birinde hasar (yırtık)olduğu ihbarıyla hasarın olduğu bölgeye sevk edildi. Bant yollarına sıkıştığı ve ezildiği (ya da yerde hareketsiz halde bulunduğu (15,16) ) ileri sürülen Mehmet Ali Çankal, yaklaşık yarım saat sonra vardiya çalışanları tarafından (hayatını kaybettiği) fark edildi.

Bunlara benzer birçok örnek verilebilir.

Ne Yapmalı ?

Yukarıda belirtilen (ve benzer) ciddi olaylar incelendiğinde bu insanlar eğer yalnız çalışmasalardı kazanın sonucu ölümle sonuçlanacak kadar ciddi olmayabilirdi.

Olası ise “yalnız çalışmaktan kaçınılmalıdır” !

Kişinin tıbben, fiziksel ve ruhsal (mental) olarak tek başına çalışmaya uygun olup olmadığı araştırılmalıdır(3)

Çalışan iki ya da daha fazla kişi olursa, herhangi bir şey olması halinde birbirine yardım edebilir. Yalnız çalışılması gereken durumlar için asgari gereklilikler aşağıda verilmiştir:

Yalnız çalışan; gün boyunca nerede olacağını birisine söylemeli.
Nerede olduğunu / olacağını ve ayrıca yolu harita üzerinde işaretlemeli ve haritayı temas kurduğu kişiye vermeli.
Daima bir cep telefonu ya da telsiz taşınmalı
Yalnız çalışanın temas kurduğu kişi (belirlenmiş kişi) ile düzenli olarak temasa geçmeli
Ormanda yalnız çalışanlar daima bir ulaşım aracı bulundurmalıdır
Araç daima bölgeden hızla ayrılabilecek şekilde park edilmeli
Diğer tüm güvenlik prosedürlerine dikkatle uyulmalıdır(17).

Kuruluşların / şirketlerin “yalnız çalışma politika ve prosedürü” olmalıdır.

Hazırlanacak yalnız çalışma prosedüründe ;yöneticilerin ve çalışanların sorumlulukları açıkça tanımlanmalıdır.Tüm yalnız – tek başına- çalışmalarda;

Yalnız çalışanı izleme için atanan ilgili kişi[veya otomatik sistemin]
Yalnız çalışanların konumu;
Raporlama zamanları veya uzak bir sahaya tahmini varış ve ayrılma zamanı (raporlama sıklığı, risk ve konum değişikliklerine bağlı olarak belirlenmelidir);
İletişim bilgileri ve
Seyahat/araç ayrıntıları (özellikle acil durum yardımı gerekmesi halinde önemlidir).
Yalnız çalışmaya ilişkin riskleri hafifletmek için bir acil durum talimatı yer almalıdır(18).

Yalnız Çalışmanın Yasaklandığı Durumlar

İş Güvenliği Uzmanlarının görevlerinden biri de (İş Güv.Uzm.Gör.Yet.Sor.&EH Yön.m:9.ç.4) “gerekli yerlerde kullanılmak amacıyla iş sağlığı ve güvenliği talimatları ile çalışma izin prosedürlerini hazırlayarak işverenin onayına sunmak ve uygulamasını kontrol etmek”dir.

Bu bağlamda, yukarıda sadece birer örnek olarak belirtilen durumların olmaması, maddi ve manevi kayıpların yaşanmaması için ; iş izini prosedürlerinin oluşturulacağı ve yalnız çalışmanın –en azından iş yerlerinin bir prosedürü olarak – yasaklanabileceği, en az diğer bir kişinin bulunması gereken, diğer bir ifade ile tek başına (yalnız) çalışana izin verilmeyecek bazı yüksek riskli faaliyetler (durumlar, etkinlikler) vardır ve bu durumlara aşağıdakiler örnek olarak verilebilir.

Risk değerlendirmesi denetim seviyesinin belirlenmesine yardımcı olmalıdır. Enaz bir kişi(nin daha)bulunması gereken bazı yüksek riskli faaliyetleri vardır(3).

Yapılacak iş yardım çağırmak için ikinci bir kişi gerektirecek kadar ciddi bir kazaya neden olabilecek, usa uygun (makul) öngörülebilir bir risk olduğu yerlerde yalnız başına çalışma yapılmamalıdır.

İş yerinin risk değerlendirme ekibince yapılan risk değerlendirmesinde yalnız çalışılmaması belirtilmiş olan işlerde yalnız çalışmaya izin verilmemelidir(19).

Bazı iş(ler) tek başına yapılamaz.

Kapalı Alanlara Giriş;

Tank, menhol, boru, kanalizasyon, kanallar, tavan boşlukları, kapalı bodrum odaları ve doğal havalandırmanın yetersiz olduğu diğer alanlarda dahil olmak üzere, bazı yerler kapalı alanlardır.

Kapalı alan çalışmalarında, olası bir kurtarma durumunu organize edecek, dışarıda duran bir gözetmene (gözlemciye) gereksinme vardır.

Düşme durdurucu sistemlerin ve iskelelerin kullanımı (yüksekte çalışma) ;

Merdiven kullanımı (emniyetli bir şekilde bağlanmamış / sabitlenmemiş, ikinci bir kişinin tutmasını gerektiren).

İskele Montajı

Güvenli kullanımı konusunda yeterli eğitimi almamış olanlar belirlenmiş bazı tehlikeli makinaları kullanamazlar(19,21).

Canlı elektriksel iletkenler üzerinde veya yakınında çalışma

Elektrik işleri veya canlı iletkenlerin yakınında yapılacak çalışmalarda en azından iki kişi gereklidir.

Elektrik (güç) hattı tehlikeleri’nin olduğu yerlerde (Bir canlı iletim (güç) hattı yakınında herhangi bir bölümünün veya yükünün canlı elektrik hattına temas etmesi olası olan taşıt, vinç veya benzer ekipman kullanma’ da) yalnız çalışılmamalıdır.

Bir yangın gözcüsünün gerekli olduğu (kaynak, taşlama, kesme vb.) sıcak işler(de);

Örneğin taşlama, kaynak veya kesme gibi sıcak iş yaparken çıkan kıvılcım işin yapıldığı yerin 10,7 m uzağına kadar olan alan içinde herhangi bir maddeyi tutuşturabilir. Eğer kıvılcımların gitme olasılığı olan bir yeri gözcü rahatlıkla göremeyecek ise birden fazla gözcüye de gereksinim olabilir.

Görüşün engellendiği; bir araç, vinç, mobil ekipman, benzer malzeme taşıma ekipmanı (forklift gibi) kullanılırken operatörlerin gideceği yolu tam ve açıkça göremediği / göremeyeceği durumlarda.
Malzeme Güvenlik Bilgi Formunda (MGBF) açıklandığı gibi, hızlı hareket edebilen – etki gösteren, akut toksik madde (malzeme)’nin kullanıldığı yerler.
Kendinden hava beslemeli (tüplü) veya bir hava kaynağından hava beslemeli tam yüz maskesinin kullanılmasının gerekli olduğu işler
Sulu ortamda çalışma ; Boğulma tehlikesi olan işler
İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliğine göre içerisinde çalışanların da olduğu bir ekipçe hazırlanan risk değerlendirmesinde birden fazla kişi gerekli görülmüşse(24).
Bazı yüksek riskli makinalarla yapılan çalışmalarda yalnız çalışılmamalıdır. Örneğin;

Delme, ezme, darbe (Ör: Hidrolik ve pnömatik güç presleri), kesme (Ör: ağaç işleme makinaları) veya makasla kesme – giyotin makinası, saplama veya delme riski olan tehlikeli makinaların (Ör: metal freze makinaları) kullanımı. Aşındırıcı diskler, bazı gıda hazırlama ekipmanları (hamur karıştırma makinaları, patates soyma/yontma makinaları, yüksek hızlı gıda santrifüjler ve karıştırıcılar / sıvılaştırıcılar, dilimleme makinaları), plastik işleme makineleri vb.)(19,21) .

Araçlarla patlayıcı taşıyanlar, zirai mücadele ilaçlaması yapanlarda yalnız çalışmamalıdır(25).

Yalnız çalışan takip sistemi

Yalnız çalışmanın kaçınılmaz olduğu işler ve iş yerlerinde – son çare – yalnız çalışan takip sistemi kurulabilir. Sistem, telsiz ve telefonların çalışmadığı, tehlikeli işlerin yapıldığı, aynı anda birden çok alanda (tüm vardiyalarda) yalnız başına çalışan personelin durumu ve konumunun gerçek zamanlı olarak izlenmesine olanak sağlayabilir. Personelin üzerinde taşıdığı çeşitli sensörleri olan takip çipi sayesinde, tesislerde kurulan radyo alıcı ve vericileri ile çalışanlar izlenebilmektedir. Böylelikle olası bir tehlike veya kaza anında (hareketsizlik, darbe, düşme) devreye girecek olan alarm sistemiyle personelin yeri (en fazla 10 metre hata ile) belirlenerek hızla müdahale edilebilir. Sistemle, personel gereksinme halinde üzerindeki vericinin düğmesine basarak yardım talebinde de bulunabilir(26).

Working Alone Safely, Controlling the Risks of Solitary Work, Developed by the Division of Occupational Safety & Health (DOSH) February, 2010(27,28) .

Sonuç ve Öneriler

(Yukarıda özetlendiği gibi) tek başına çalışmanın yüksek riskli olduğu işlerde, tek başına çalışmanın / çalıştırmanın kısıtlanması / yasaklanması sadece “iş yeri risk değerlendirme ekibi”ninkararlarına (inisiyatifine) bırakılmamalıdır.Hangi işlerin yalnız yapılamayacağı yönetmeliklerde açıkça belirtilmelidir.

* Kim. Müh., İş Sağlığı+İşletme Yönetimi Bilim Uzmanı Çalışma Bakanlığı Eski İş Güvenliği Müfettişi (1978-1985) İş Güvenliği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikalı) Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Denetim Kurulu Üyesi

Kaynaklar

Serdar Devrim, Homo ergaster olmayı reddenler birleşin , Hürriyet, İnsanKaynakları, 07.07.2014, s.2
http://www.hse.gov.uk/pubns/indg73.pdf
https://www.ucu.org.uk/media/pdf/c/d/hse_lone.pdf

4.http://www.hsa.ie/eng/Topics/Hazards/Lone_Workers/

http://www.osg.com.tr/forum/index.php?topic= 5191.0;wap2
http://www.mmu.ac.uk/health-and-safety/manual/ pdf/guidance-lone-working.pdf
http://www.ccohs.ca/oshanswers/hsprograms/workingalone.html
http://www.ohsrep.org.au/faqs/ohs-reps-@-workfaqs-for-workers-/working-alone-isit- legal,-is-it-safe
http://www.hazards.org/haz72/loneworking.pdf
http://www.safetcard.com.au/who-is-at-risk

11.http://www.haberler.com/pisi-pisine-olum-diyebunu-derler-2098152-haberi/

http://www.posta.com.tr/turkiye/HaberDetay/Kepce_operatorunun_inanilmaz_olumu. htm?ArticleID=86591
http://www.haber1.com/kepce-operatorunun-inanilmaz-olumu.html

14.http://www.haber3.com/gaziantepte-kepce-operatoru-hayatini-kaybetti-haberi-1005501h

(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)

Tags: 135. sayı, İş Güvenliği, iş kazaları, iş sağlığı, yalnız çalışma

Çalışma Ortamı Dergisi

Bu Sayının Yazarları:

Çalışma Ortamı

Yalnız Çalışma ve İş Güvenliği

Arşivler