Çocuklara ilişkin uluslararası düzeyde çalışmalar yapan kuruluşların ortaya koyduğu işler incelendiğinde, aslında hepsinde bir aynılığın olduğu görülmektedir. Hepsi de görünür sorunların, bu sorunlara ilişkin varolan istatistiksel verilerin ya da kendi yaptıkları bazı nicel araştırma bulgularının bir dökümünü vererek, öncelikli olarak gördükleri kimi durumlara dikkat çekme çabasındadır. Sorunlara dikkat çekme, genel kabul gören ifade ile farkındalık yaratma yöntemleri de birebir aynıdır. Bu konuda ulusal düzeyde yapılan işlerin de uluslararası kuruluşların yaklaşımıyla birebir örtüştüğüne hatta ulusal politikaların bu kuruluşlarca biçimlendirilip finanse edildiğine de dikkat çekmekte yarar var. Çocuklara ilişkin sözü edilen çalışmalardan güncel bazı örnekler vererek ardından da bunları eleştirel bir süzgeçten geçirelim.
İlk örnek UNICEF’in yaptığı bir araştırma: UNICEF (United Nations International Childre n’s Emergency Fund – Birleşmiş Milletler Uluslararası Çocuklara Acil Yardım Fonu), 14-24 yaş arası göçmen ve mültecilerin, göç sürecinde yaşadığı sorunları belirlemek için internet üzerinden bir araştırma yapmaktadır. Araştırmaya katılmak isteyenler araştırmanın yer aldığı web sayfasına girip dokuz soruya yanıt vermektedir. Sorulara verilen yanıtların dağılımı da sayfada gösteriliyor. Sorular şunlar:
1) Ülkenizi terk etmek zorunda mı kaldınız?
2) Ülkenizi terk etmenizin asıl nedeni nedir?
3) Ülkenizi kiminle birlikte terk ettiniz?
4) Aileniz ülkenizi terk etmenizi istedi mi?
5) Bu süreçte ihtiyaç duyduğunuzda doktora göründünüz mü?
6) Bu nedenle eğitimden kaç yıl geri kaldınız?
7) Bu deneyimi yaşamış biri olarak ailenize ya da arkadaşlarınıza da ülkeyi terk etmesini önerir misiniz?
8) Kendinizi gelecekte nerede görüyorsunuz?
9) Göç sürecinde hukuk, sağlık, barınma vb konularda hiç yardım aldınız mı? (1)
İkinci örnek ILO’nun bir raporu: ILO (International Labour Organization – Uluslararası Çalışma Örgütü) Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri kapsamında 2025’e kadar çocuk işçiliğine son verme çabaları bağlamında yayınladığı bir Rapor’da çocuk işçiliğe yol açan nedenleri şöyle sıralamaktadır:
1) Yetersiz yasal koruma.
2) Yoksulluk ve sosyal savunmasızlık.
3) Bireysel ve kolektif şoklara maruz kalmak.
4) Niteliksiz okullar ve okula erişememek.
5) Yetersiz düzgün iş fırsatları ve iş değiştirme zorluğu.
6) Örgütlenme özgürlüğünün zayıf olması ya da olmaması ve toplu pazarlık hakkı ve diğer sosyal diyalog biçimlerinin yeterli bir düzeyde olmaması.(2)
Üçüncü örnek de ICRC’nin hazırladığı bir video: ICRC (International Committee of the Red Cross – Uluslararası Kızıl Haç Komitesi) savaş bölgelerinde ailelerinini kaybeden çocuklara dikkat çekmek için “Noel Baba’nın getiremeyeceği bir hediye (The one gift Santa can’t deliver)” başlıklı bir video(3) yayınladı. Sözü edilen videoda bir sıcak çatışma anı ve böylesi bir ortamda bir başına kalan çocuklar canlandırılıyor, sonunda da, “bu Noel’de bazı çocukların istediği tek hediye aileleri” mesajı veriliyor. Çocukları kuşatan sorunlara dikkat çekilirken bu sorunların kaynağına ilişkin neredeyse hiçbir çözümleme yapılmamaktadır. UNICEF’in yaptığı araştırma, ILO’nun sorunların kaynağına ilişkin tespitleri ya da ICRC’nin çocukların özlemini duyduğu şeye ilişkin videosu yapısal koşullara, eşitsiz dünya düzenine, emperyal ilişkilere, sömürü koşullarına ve diğer haksızlıklara dokunmadan, bireyci bir yaklaşımla yalnızca çocuklar üzerinden bir anlatı kurgulanmaktadır. Deyim yerinde ise, çocuklar ekrana getirilse de, arka planda, sözü edilen küresel sorunlar, doğa olayları misali, değiştirilemez/dönüştürülemez durumlar olarak resmedilip kanıksanmakta ve kanıksattırılmaktadır.
Varolan dünya düzeni verili olarak alınmakta ve çocukların yaşadığı sorunlar incelenirken belirlenen değişkenler arası ilişkisellik buna göre kurulmaktadır. Örneğin sürekli olarak, savaşlar, çatışmalar, yoksulluk, açlık, örgütsüzlük, insan onuruna yaraşır bir işe sahip olmama, eğitim alamama vb çocukları mağdur eden bağımsız değişkenler olarak kabul edilirken, bunların nedenleri konusunda ağızları bıçak açmamaktadır. Ne UNICEF’in araştırmasında çocukların yollara düşmesinin, ne ILO’nun tespitlerinde yoksulluğun ve ne de ICRC’nin videosunda çocukların ailesiz kalmasının kaynağında hangi nedenlerin olduğuna değinilmektedir. Böyle bir yaklaşım, çocukların yaşadığı sorunların sorumlu öznelerini görünmez kılmakta ve sanki bunlar ve yol açtıkları kötülükler kaçınılmaz metafizik birtakım güçlermiş gibi bir izlenim yaratılmaktadır
Diğer bir konu, dikkatler çocukların içinde bulunduğu kötü koşullara çekilirken, çözüme ilişkin herhangi bir somut öneri getirilmeden, deyim yerinde ise, boşluğa konuşuluyor gibidir. Sürekli olarak çocukların deneyimlediği mağduriyetler ve yaşadıkları mahrumiyetler birbiri ardına sıralanarak, aslına bakılacak olursa, bu yolla vicdanları hedef alan bir ajitasyondan daha fazlası yapılmamaktadır. Dolayısıyla, çözüm konusunda da, bundan birincil olarak sorumlu özne ya da özneler belirsizleştirilmektedir.
Bir bakıma da, çocuklar ilgi odağıymış gibi gözükse de, önsel olarak (a priori) onlar üzerinden bir tür sorgulama, istihbarat yürütüldüğü ileri sürülebilir. Örneğin UNICEF’in yaptığı araştırmada sıralanan; “Ülkenizi kiminle birlikte terk ettiniz? Bu süreçte ihtiyaç duyduğunuzda doktora göründünüz mü? Bu deneyimi yaşamış biri olarak ailenize ya da arkadaşlarınıza da ülkeyi terk etmesini önerir misiniz? Göç sürecinde hukuk, sağlık, barınma vb konularda hiç yardım aldınız mı?” gibi sorular başka nasıl yorumlanabilir!
Çocuklara ilişkin sorunların belirlenmesine ve bunların bir çözüme kavuşturulmasına ilişkin bütün bu çabalar, bu tür yaklaşımlarla yürütüldüğü sürece, söz konusu kuruluşların varlığı çocukların kurtuluşunu sağlayamaz ama çocukların yaşadığı mağduriyetler bu kuruluşların varlığını sağlama almaya devam edeceğe benzemektedir.
Dipnotlar :
(1) https://data.unicef.org/resources/youthpoll/
(2) ILO, (2018) Ending Child Labour by 2025: A review of policies and programmes, Geneva, pp. 31.
(3) https://www.icrc.org/en
*) Dr., Akdeniz Üniversitesi İİBF Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü Öğretim Üyesi ve Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Gönüllüsü
(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)
Çalışma Ortamı Dergisi
Üç Ayda Bir Çıkar / İlk Sayı: Mart 1992