“Bilmek ama onu yaşantıya dönüştürememek, bilmek değildir!” Hayata geçirilemeyen bilgi, hakikaten bilgi değil. Kuru bilgi. (1)
Japon Atasözü
Van’da F. Çakmak İlkokulu’nda okuyan 2’nci sınıf öğrencisi 10 yaşındaki Ö.Ç., 02 Ocak 2014 günü, teneffüste okulun çatısından başına buz sarkıtı düşmesi sonucu hayatını kaybetti. Basın ’da çıkan haberlerde, baba O. Çarpar ’ın; oğlunun büyük bir ihmal sonucu hayatını kaybettiğini, ihmali olanların cezasız kalmamasını söylediğini, okul yönetiminin de öğrencilere teneffüs yasağı getirdiğini yazdı (2,3).
Hemen hemen her kış buz sarkıtları ile ilgili üzücü haberler çıkar. Kazanın olduğu okulda acaba İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre “risk değerlendirmesi” yapıldı mı? Risk değerlendirmesini yapanlar, buz sarkıtlarının düşme tehlikesini göz önüne aldı mı? Alınabilecek ilave güvenlik önlemleri arasında; “yasaklı yaklaşma sınırı (ör: saçakların altına 3 m yaklaşmayın)”, “kısıtlı yaklaşma sınırı” ya da “sınırlı yaklaşma sınırı” belirlenmiş mi? Bunlar hakkında öncelikle toplu koruyucu önlemler olarak “teneffüse çıkma yasağı” mı öngörülmüş yoksa bariyerler koymak mı düşünülmüş?
Türkiye’de yaygın bir şekilde parklarda, okul bahçelerinde, mahalle arasında bulunan ev/konak süsü verilmiş ya da duvarlarına resimler yapılan “elektrik trafo binaları” ne kadar güvenli? Çocuklar bu binaların basamaklarına oturarak oyun oynayabilir, duvarlarına resim yapabilirler mi? Bunlara ne kadar yaklaşılmalı, “yasaklı” – “sınırlı”- “kısıtlı” yaklaşma sınırı olmalı mı?
Güvenlik kültürünün temelinin atılacağı, doğrunun öğretileceği okul ve parklarda yanlışlık mı yapılıyor?
Bu soruları yanıtlamadan önce Türkiye’de basına yansıyan bazı olaylara bakarak bilgi sahibi olmakta yarar vardır.
Olay 1 / 18.08.2009
Rize’de.. Elektrik A.Ş. ekiplerinin aydınlatma direklerine ait bir trafoda sigorta değişimi yapıldığı sırada patlayan trafo, 2 elektrik teknikerinin [(M.Camadan (38) ve B.Morgül (52) ] yaralanmasına sebep oldu (4,5).
Olay 2 / 22.03.2011
Çankırı merkeze bağlı Aşağı Yanlar köyünde kullanılmayan bir fabrikanın trafosuna kablo hırsızlığı yapmak için girdiği ileri sürülen kişi, elektrik akımına kapılarak öldü. İddiaya göre bir bentonit fabrikasının trafosuna giren R.Uzun (43) ile M.S., kabloları çalmak istedi. Bu sırada akıma kapılan Uzun hayatını kaybetti. Uzun’un öldüğünü anlayarak olay yerinden kaçan M.S., daha sonra ‘’vicdanen rahatsız olduğunu belirterek’’ polisi aradı(6) .
Olay 3 / 11.00.2011
Antalya’da Fabrikalar Mahallesi’nde .. öğle saatlerinde hırsızlık amacıyla girdiği Mancarlık Trafosu’nda kabloları sökmeye çalışan 27 yaşındaki F.Y., kabloları sökerken elektrik akımana kapılarak yaralandı. Vücudunun yüzde 80’i yanmış halde bir petrol istasyonunun yanında bulunan ve vücudunda üçüncü derece yanıklar oluşan F.Y., hastanede tedaviye alındı(7,8) .
Olay 4 / 11.01.2012
Aydın’ın Kuşadası ilçesinde hava sıcaklıklarının aniden düşmesi sonucu artan elektrik tüketimini kaldıramayan trafo sabah saatlerinde aşırı yüklenme sonucu bomba gibi patladı(9)
Olay 5 / 08.02.2012
Antalya’da.. Elektrik Dağıtım A.Ş.’ye bağlı taşeron şirkette görevli 2 işçi (S.Demir ve E. Dağlı), bakım ve onarım çalışması yaptıkları trafoda(onarımın büyük kısmını tamamladıkları sırada) meydana gelen patlamanın etkisiyle yaklaşık 4 metre ileri savrulan 2 işçi ağır yaralandı(10) .
Olay 6 / 01.02.2012
Antalya’da TEDAŞ’a ait elektrik trafosunda onarım yaptıkları iddia edilen 58 yaşındaki O. Aslan ile 30 yaşındaki L.Kabak trafonun patlaması sonucu ağır yaralandı (11,12) …
Olay 7 / 06.05.2012
Adana’nın Kozan ilçesinde … Elektrik Dağıtım AŞ’ye bağlı taşeron şirkette görevli 1 işçi, bakım ve onarım yaptıkları trafoda meydana gelen patlama sebebiyle (Trafo içerisinde çalışan S.Gök (29), patlamanın etkisiyle yaklaşık 3 metre ileri savrularak ) ağır yaralandı (13,14) .
Olay 8 / 07.01.2013
Van’da, aniden oluşan kıvılcımın ardından ateş alan ve dakikalarca alev alev yanan elektrik trafosu, çevrede büyük endişe ve paniğe sebep olurken, mahalle halkını da iki gün karanlıkta bıraktı(15,16) .
Olay 9 / 24.06.2013
Bozüyük Yeni Sanayi Sitesinde akşam saatlerinde 400 kWA’lık direk tipi trafo (aşırı sıcaklardan dolayı) patladı. Şans eseri can kaybı yaşanmazken trafonun altında park halinde bulunan iki araç yanarak kullanılamaz hale geldi (17,18).
Olay 10 / 22.07.2013
Muğla’nın Fethiye İlçesi’ndeki taşocağı işletmesinde elektrik işçisi olarak çalışan 32 yaşındaki H. Yörük, (ana dağıtım trafosunda kontrol yaparken) trafonun patlaması sonucu oluşan alev topunun içinde kalarak ağır yaralandı(19) .
Olay 11 / 14.09.2013
Malatya’nın Darende ilçesinde, TEİAŞ trafo merkezi büyük bir patlama sonucunda alevler içerisinde kaldı. Darende Belediyesi itfaiye ekipleri tarafından müdahale edilen yangın, kontrol altına alınarak söndürüldü(20) .
Maalesef, benzer o kadar çok olay var ki…
Elektrikli ekipmanlara temas (kontak) veya bu ekipmanların arızası nedeniyle; elektrik çarpması, ark flaş yanıkları, termal yanıklar ve ark patlaması gibi elektrik tehlikeleri ile yayın bir şekilde karşılaşılmaktadır.
Elektrik Çarpması (Şoku)
Yukarıda özetlenen olaylarda görüldüğü gibi ; elektrik akımı vücuttan geçtiğinde şok’un şiddeti; vücuttan geçtiği yola, vücuttan geçen akımın miktarı(na) , vücudun akıma maruz kaldığı sürenin (zamanın) uzunluğu(na) bağlıdır.
Unutmayın, “alçak gerilim düşük tehlike anlamına gelmez”.
Sentetik Giysiler
Olaylara (haberlere ve görüntülerine) göz atanların ilk tepkisi (herhalde), elektrik tesislerinde çalışanlar veya bunların yakınında bulunanların asla asetat, naylon, polyester, polipropilen, spandeks (lycra-elastik tekstil malzemesi) gibi kolay eriyen ve yanan sentetik ve kısa kollu giysileri giyilmemesi şeklinde olmuştur ya da olmalıdır..
Trafolar (kendiliğinden) Neden Patlar?
1-Trafo soğutamayacağından fazla ısı üretir ve kapalı bir yağ çevrimi olduğu içinde genleşmeden patlayabilir.(Önlem olarak içinde BUCHOLZ RÖLESİ var)
2-Yıldırım gibi olaylarda yüksek gerilimden ötürü yeterli koruması yoksa patlayabilir(Önlem olarak parafudr’lar var)
3-Aşırı yükten dolayı olabilir(Önlem olarak içinde aşırı akım koruma röleleri var.)
Yani üzerindeki termometre, bucholz, parafudr, aşırı akım rölesi doğru çalışıyorsa, bunların düzenli bakım, kontrol ve gerekli testleri yapılıyorsa trafonun patlama olasılığı çok düşüktür(21) .
Üreticinin ve standartların öngördüğü haftalık, aylık, 6 aylık, iki yıllık kontrol, ölçüm, bakım ve testlerin yetkin kişilerce (uygun) yapılmaması.
Elektrik kilitleme etiketleme (iş izin sisteminin) uygulanmaması.
Elektrik tehlikesini bilmeyenlerin sisteme değişik amaçlarla yetkisiz müdahaleleri vb. nedenlerle patladığı görülmektedir.
Elektrik Sistemlerindeki “Ark Flaşının Nedenleri” ise;
Yanlış/yetersiz eğitim, yanlış/yetersiz (uygun olmayan) çalışma prosedürleri, düşürülen el aletleri, elektrik(li) sistemlere yanlışlıkla (kazara) temas, montaj hataları, uygun olmayan kısa devre akım kesici, uygun olmayan ekipman ile gerilim testi , toz birikimi, yalıtım yüzeylerinde korozyon, yanlış (uygun olmayan) bakım/onarım, kesicilerin yerlerine takılması, çıkartılması sırasındaki aksaklıklar, dikkatsizlik / kendine fazla güvenme, kedi, fare gibi hayvanlar vb.. şeklinde özetlenebilir.
Arka flaşına maruz (sunuk) kalma riskini arttırabilecek bazı anormal durumlar:
Enerjili ekipmanların kapılarının açılması (menteşeli kapılarda risk daha düşük, civatalı kapakların kaldırılması sırasında risk daha yüksekdir).
Aşırı akımlarda iletkenler arasındaki mesafenin yetersiz olması durumunda,
Enerjili elektrik ekipman bütünlüğü işletim ortamı koşullarından negatif etkilenir.
Panellerin üzerindeki güvenlik uyarı etiketlerine uyulmaması, bakım eksikliği (yetersziliği) ve ekipmanın eskimesinin (yaşlanmanın) etkileridir
Trafo ve elektrik panellerindeki “Ark Flaşı/ Patlaması”nda;
- Konsantre (yoğun) enerji dışarıya doğru patlar.
- Yüksek yoğunluklu flaş oluşur.
- Sıcaklıklar 19,400 °C’ye (20,000 °C’ye) ulaşabilir,
- Basınç dalgası 14,06 kg/ cm2 ‘ye ulaşabilir.
- Buharlaşan iletkenler ve bakır ve saçma gibi partiküller patlayabilir.
Bunların sonucunda çalışanlar ya da çevrede bulunanlar ciddi bir riske maruz kalırlar(22,23) .
“Ark Flaşından Kaynaklanan Tehlikeler” ; Isı – aşırı sıcaklık , şarapnel, basınç, ses, yoğun ışık [UV (morötesi) ve IR (kızılötesi)] dir.
“Ark Flaşının Etkileri” ise; (1. Güç; arkın enerji miktarı, 2. Mesafe; işçinin arkın çıktığı yere olan uzaklığı, 3.Zaman; arka maruz kalınan süre.. gibi şiddet faktörlerine bağlı olarak ) Ciddi (ağır) yanıklar, kemiklerin kırılması, görme hasarları (ışığın flaşı çok yoğundur görmeye çok ciddi zarar verebilir), işitme kaybı ark patlamasının 60 cm yakınında gürültü; 145 desibeldir.( Not. Ağrı eşiği 130 desibeldir), beyin / iç yaralanmalar, vücutta delinmeler ve yaralanmalar hatta ölüm olduğu görülmektedir (24,25) .
Ne yapmalı, güvenli çalışma uygulamaları (yöntemleri) ne olmalı?
Alınacak önlemler şu şekilde sıralanabilir:
- Kuruluşunenerjisizleştirme– kilitleme politikası’nın olması,
- Çalışanlarca iletken giysi giyilmemesi,
- Çalışma alanı işe uygun düzeyde, aydınlatılmış olmalı,
- Asla kör noktalara uzanılmamalı (ulaşmaya çalışılmamalı)
- Elektrik işleri veya cihazların yakınında iletken sıvı bulunmasına izin verilmemeli,
- Gözetici ile çalışılmalı (1,000volt’unüzerinde,en az iki kişi ile çalışılmalı)
- Elektriksel etiketleme /kilitleme bozulmamalı,
- Elektrik tesislerinin yanında iletken olmayan merdiven kullanılmalı,
- Ark tehlike değerlendirmesi (etüdü) tamamlanmış olmalı,
- Elektriksel tehlikeleri azaltmak için herhangi bir öneri var ise o uygulanmalı,
- Bir etiketleme sistemi (ör: Ark Flaş Etiketi) geliştirmeli ve uygulanmalı,
- Hangi görevler(in) yapılacağı ve hangi tehlike kategorisinde olacağı belirlenmeli,
- Çalışanlara eğitim (niteliğini arttırmak) verilmeli veKKD’lerisağlanmalıdır (26).
Ark Flaş Tehlike Analizi nerede ve ne zaman gerçekleştirilmeli
Tehlikeli Ark Flaşı gerilim ne olursa olsun (enerjisi bir ark’ı sürdürmeye yetecek kadar olduğu sürece) herhangi bir elektrikli cihazda oluşabilir. Endüstriyel ortamlarda hataların olabileceği ortak yerler:
- Tevzi tablosu (paneli) ve şalt panosu
- Motor kontrol merkezleri (MCC)
- Metal kaplı şalt (panellerdeki metal iletkenler)
- Transformatörler (Trafolar)
- Motor sürücüleri
- Yüksek gerilim (voltaj) ayırıcı/kesici ve topraklama devreleri
- Koruma ekipmanları
- Sayaç / ölçüm panelleri veya devreleri
- Herhangi bir yerdeki ekipmanın arızası olabilir
Ark Flaş Tehlikelerinden (yaygın olarak) bazı (yetkin olmayan) bakım işçileri, elektrikçiler, operatörler ve yüksek gerilimli alternatif akıma maruz kalan personel (HVAC personnel) [bir de hırsızlar, ayrıca hayvanlar] etkilenirler (26,27)
Flaşh (alev) Tehlike Sınırları
Elektrik donanımı için flaşh (alev) tehlike sınırını belirleme yöntemleri vardır. (Bkz: NFPA-70E ve IEEE Std-1584)
Örneğin;10 MVA trafoyla beslenen Güç Trafosu Şalt Cihazı (Switchgear).
Flaşh (Alev) tehlike sınırı 222,5 cm’dir (7.3 feet’tir).
Flaşh (alev) tehlike sınırını belirledikten sonra, sınırı geçen ya da içinde çalışanlar kişisel koruyucu donanımı seçmek amacıyla aşağıdaki bilgileri kullanılabilir. Aşağıda görülen mesafeler, Ekdeki tablolarda bulunan alev tehlike sınırlarıdır. Kişisel koruyucu donanımlar, kişinin enerjili parçaya olan mesafesiyle değil, bu sınır yardımıyla belirlenmelidir.
Ekipmanların etiketlenmesi
Enerjili iken muayene, ayar, servis ve bakım gerektirmesi olası olan elektrik (dağıtım/tevzi/kumanda) tablosu, endüstriyel kontrol panelleri, sayaç spoket muhafazaları, motor kontrol merkezleri (MCC) gibi elektrikli ekipmanlarda aşağıdaki bilgileri içeren (Türkçe) sabit etiketler olmalıdır.4
(1) Aşağıdakilerden en az biri:
(a) Mevcut olan kaza enerjisi ve karşılık gelen çalışma mesafesi
(b) Giyim için minimum ark değerlendirmesi
(c) KKD’nin gereken seviyesi
(d) Ekipman için Yüksek Tehlike/Risk Kategorisi (HRV)
(2) Nominal sistem Gerilimi (Voltajı)
(3) Ark Flaş Sınırı
Tüm elektrik yaralanmalarının %80’i ark flaşından ve yanıcı giysilerin tutuşmasından kaynaklanmaktadır. Elektrik arkının sıcaklığı 19 426 0 C ( 35 000 Fahrenheit’e) ulaşabilir- bu güneşin yüzeyinden dört katdan daha fazla bir sıcaklıktır. 3 metre (10 feet)’den daha fazla bir mesafede bile ölümcül kazaya neden olabilir.
Bir çakmağın bir saniye süreyle bir parmağın ucuna tutulduğunda verilen (maruz kalınan) enerji 1 cal/cm2 ’ye eşittir. Sadece 1 veya 2 cal/cm2 ’lik bir maruziyet enerjisi insan cildinde 2’nci derece yanığa neden olabilir.
Personel, çalıştığı yerler ve şartlar için (Tehlike/Risk Kategorisine) uygun olan giysileri giymelidir.
Tablo 1 :Şok (çarpma) Tehlike Sınırları*(26)
Tablo 2: Tehlike/Risk Kategorileri ve Giyilecek KKD’ler(26,27)
Yangına dayanıklı giysiyi hangi görevi yerine getirenler giymelidir?
Devre kesiciler (OG kasetlerin) veya sigortaların çıkartılması veya yerine takılması ile düşük voltaj (elektriksel) testi’ni yapanlar,
Kontrol devreleri (panelleri) üzerinde çalışırken enerjili bölümlere maruz kalanlar. Güvenlik topraklamasını yapanlar (uygulayanlar),
Devre kesici / ayırıcı da manevra esnasında kontak noktaları veya yüzeyleri ile temas edenler,
Orta Gerilim kesicilerin kapaklarını (civatalarını) sökenler – çıkartanlar,
Canlı bir devreye temas olasılığı olan çalışanlar alev almaz giysiler giymelidir (28) .
Bu nedenle işyerlerinde Tehlike/Risk Kategori Sınıflandırması yap(tır)ılmalıdır (26,27) .
Sonuç;
Elektrik Panelleri ve Trafoların Yakınında Çalışma
Her bir elektrik tesisi, bu tesisin kontrolünde bulunan görevlendirilmiş şahsın (Elektrik Yüksek Gerilim Tesislerinde bir Elektrik Mühendisi) sorumluluğu altında olmalıdır. Elektrik tesisinde herhangi bir çalışma yapılmadan önce elektriksel risklerin bir değerlendirilmesi (İş Sağlığı ve güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği’nin 6 ncı maddesinde belirttiği gibi- gerçekten- işveren/işveren vekili, İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri, İşyerindeki çalışan temsilcileri, İşyerindeki destek elemanları, ve sitemi gerçekten bilen-örnek var ise –. Elektrik mühendisi tarafından) yapılmalıdır. Elektrik tesisinde, elektrik tesisiyle veya elektrik tesisinin yanındaki bir iş faaliyetinde görevlendirilen bütün personel, kendi işlerine uygulanabilen iş güvenliği kuralları ve şirket talimatları konusunda eğitilmelidir.
Tablo 3: Tehlike/Risk Katgori Sınıflandırması’na Örnek(*26)
Elektrik işleri ile ilgisi olmayan kişilerin, vücutlarının herhangi bir kısmını, aletlerini, cihazlarını veya araçlarını, elektrik güç hattına (izolasyonlu veya izolasyonsuz) 0,5 metreden çok yaklaştırmalarını gerektiren herhangi bir durumda, iş izin belgesi gereklidir.
[Bu kural uzatma kabloları, kanal veya kablo tavalarındaki güç hatları, motorlara yapılan kısa bağlantılar, yukarıdan geçen elektrikli vinç hatları, ya da gözcülerin veya bariyerlerin yerleştirildiği ve iş sağlığı ve güvenliği biriminin onayladığı yerler için geçerli olmayabilir.]
Çalışmanın, elektrik hatlarında veya trafolarda (transformatörde), elektrik direklerinde, germe tellerinde, transformatör tel örgüsünde veya ekipmanın herhangi bir kısmında, zarar verebilecek kadar yakın olması durumunda (işyerinin) elektrik grubu bir gözcü atamalıdır. Bu gözcü hem personel güvenliği hem de cihaz güvenliğinden sorumlu olmalıdır.
Gözcünün, güvenli bulmadığı herhangi bir işi durdurmaya yetkisi olmalıdır(30) .
İşin başındaki yetkilinin bu gözcüye işin nasıl yapılacağını ve kendisinin ne yapması gerektiğini detaylı bir şekilde anlatması gerekir. İşe başlanmadan önce yetkili ve gözcü güvenli bir metotta anlaşmalı ve bir “Olağan Dışı Görev Prosedürü” hazırlanmalıdır.
Bir sepetli vinçte çalışırken, elektrik kablosu, haberleşme hatları, su hortumları vb. gibi araçlar görevli ile toprak arasındaki izolasyonu kaldırabilir. Elektrik hatları yakınında çalışırken benzer araçların sepet içinde kullanılmasından önce (var ise) işyeri iş sağlığı ve güvenliği biriminden ya da koşulları bilen işyeri yetkilisinden izin alınmalıdır.
Arızalar ve sistemin çalışmasındaki aksamaların önlenmesi amacıyla, trafolar (transformatör) ve ilgili parçaları için dikkatli ve düzenli bir şekilde gerçekleştirilecek olan bir muayene ve kontrol programının planlanması (haftalık, aylık, altı aylık, iki yıllık) ve yürütülmesi gereklidir. Bu muayene ve kontrollerin sıklığı ve kapsamı, iklim, çevre ve servis koşulları vb. özelliklere bağlı olarak değişecektir. Bu nedenle belirli bir trafo (transformatör) için izlenecek olan talimatlar, tercihen kendi bulunduğu ortamda elde edilen tecrübeler ile bulunduğu ortama en yakın özelliklerde bulunan karşılaştırılabilir trafo (transformatör) tesisatlarından elde edilen deneyime bağlı olmalıdır.
Trafolara yerine ve büyüklüğüne göre yangın algılama ve soğutma/söndürme sistemleri yapılmalıdır. Özellikle açık sahada, yol kenarlarında, park içerisinde bulunan trafoya – patlama ve yangın tehlikesinin olduğu, uzaktan kolay okunabilecek levhalarla belirtilmeli – (içindeki yanabilecek ya da patlayabilecek yağ miktarına ve basıncına göre) kaç metre yaklaşılması ya da yakınına park edilmesinin tehlikeli ve yasak olduğu uyarı levhaları ile belirtilmeli, olası ise fiziksel engeller konulmalıdır. Trafo yangınına müdahale eden itfaiyeciler de kesinlikle itfaiyeci giysileri kullanmalıdırlar.
Trafolar dahil, (elektrikle ilgili) açık hava tesislerinin çevresi, üzerinde yüksek gerilim tesislerine karşı uyarma levhası bulunan ve yüksekliği en az 1800 mm. olan bir çitle çevrilmeli -hırsızda olsa- insanlar ölmemelidir (29,30) . Trafoların duvarları resim tuvali olarak kullanılmamalı, üzerine elektrik tehlike uyarı işaretleri ve güvenlik talimatları bulundurulmalıdır.
Kaynak
1.http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/24712801.asp
- http://gundem.milliyet.com.tr/catidan-dusen-buz-omer-insonu/gundem/detay/1817087/default.htm
- http://www.aktifhaber.com/okulda-basina-buz-dusenogrenci-oldu-912301h.htm
4.http://www.nethabercilik.com/haber/rizede-trafo-patlamasi2-yarali.htm
- http://haberciniz.biz/rizede-trafo-patlamasi-2-yarali-rize682749h.htm
- http://haber.rotahaber.com/trafodan-kablo-calarken-boyleyandi_155370.html
- http://yurthaber.mynet.com/antalya-haberleri/hirsizlikyaparken-akima-kapildi-47331
- http://www.haber365.com/Haber/Hirsizlik_Yaparken_Elektrik_Carpti/
- http://www.tarsusonline.com/aydin/trafo-bomba-gibi-patladi–h42569.html
- http://www.gunhaber.com.tr/haber/Trafo-bakim-sirasindapatladi-2-isci-yaralandi/360152
- http://www.posta.com.tr/turkiye/HaberDetay/Antalya_da_ elektrik_trafosu_patladi__2_yarali.htm?ArticleID=108761
- http://www.aktifhaber.com/antalyada-elektrik-trafosupatladi-2-yarali-558927h.htm
13.http://www.dogurehberi.com/guncel/kozanda-trafo-bakimiesnasinda-patlama-oldu-1-kisi-agir-yaralandi-h92487.html
14.http://yurthaber.mynet.com/adana-haberleri/kozandatrafo-bakimi-esnasinda-patlama-oldu-1-kisi-agir-yaralandi207172
15.http://yurthaber.mynet.com/van-haberleri/vanda-trafoyangini-630453
16.http://www.vansiyaseti.com/van/trafo-yangini-korkuluanlar-yasatti-h6502.html
17.http://www.yazete.com/gundem/asiri-sicaklar-trafo-patlattiiki-otomobil-yandi-639539.html
18.http://www.bilecikhaber.com.tr/haberler_bozuyukte_trafo_ patladi..sans_eseri_can_kaybi_yok.-l-1-sayfa_id-666-id-171033
19.http://www.haber7.com/genel-olaylar/haber/1053437- trafo-patlayinca-alev-topunun-icinde–kaldi
20.http://haberciniz.biz/darende-buyuk-tehlike-atlatti2278961h.htm
21.http://www.kontrolkalemi.com/forum/ transformatorler/1883-trafolar-patlar-nasil-onlem-alinir.html
22.http://eststraining.com/ArcFlashShock
23.http://www.vrielink-es.com/what-is-arc-flash-hazardp:// eststraining.com/ArcFlashShock
24.http://martinarcflash.com/arc_flash/faq.php#top
25.http://www.hse.gov.uk/electricity/injuries.htm
- NFPA® 70E StandardforElectrical Safety in the Workplace 2012 Edition
- IEEEStd. 1584 –2002: Guideto Performing Arc-Flash Hazard Calculations
28.http://www.macronsafety.com/hazard-risk-catergory-levels
- PracticalSolution Guide to Arc Flash Hazards, ESA.Inc., 2003, Published ESA Inc.
- TS EN 50110-1:2013 (Kabul Tarihi) 12.06.2013 Elektrik Tesislerinin İşletilmesi Bölüm 1: Genel Kurallar