İş yerlerinde, işçilerin sağlığının bozulmasına ya da kazaya uğramalarına neden olan etmenlerden bir bölümü, evlerde de karşımıza çıkar. Demek ki, iş yerlerinde çalışanların sağlığının korunması için yürütülen çalışmaların benzeri, evlerimizde de yapılmalı. Çünkü benzer tehlikeler, evlerde de var. Hiç kuşkusuz iş yerlerinde, bu tehlikelerle daha yoğun karşılaşılmakta ve bu tehlikeler daha çok insanı etkilemektedir.
Ateş düştüğü yeri yakar. İster iş yerlerinde ister evlerde olsun, tehlikelerden kaçınmamız, önlemlerimizi almamız gerek. Evlerimizde de, fabrikalarımızda da, mutfaklar, çalışan için bir çok kötülüğü içinde barındırır.
Önce, okurlarımıza bir soruyla başlamak istiyorum : “Evde, mutfaklarınızda yangın söndürücü var mı?”. “Ne gereği var” diyenler olduğunu duyar gibiyim. Mutfaklarda yangın, önde gelen kaza nedenleri arasındadır. Yangın söndürücülerde, daima küçük olarak başlayan yangınların büyümesini önler ve yaşam kurtarıcı bir rol oynar.
İster iş yerlerinde, ister evde mutfaklarda, kolay ulaşılabilir bir köşede yangın söndürme aletini bulundurmamız gerekmektedir.
Alevin, yüksek ısının olduğu her yerde, yangın tehlikesi olduğu gibi yanık tehlikesi de bulunur. O halde mutfaklarda, bir başka önde gelen kaza da yanıklardır. Sıcak sıvı ya da yemeklerin üzerimize dökülmesi kadar, bizim sıcak yüzeylerle temas etmemiz de kazalara neden olmaktadır.
Yanık ve yangınlara karşı alınacak önlemleri şöylece sıralayabiliriz:
- Ocaklar ve diğer pişirme araçlarının üzerindeki örtü ve kapakların temiz tutulması, özellikle yağdan arındırılması gerekir. Yağlar, yangın anında, kolayca tutuşarak ateşin yayılmasına neden olur.
- Sıcak kaplar, kuru tutak veya bezlerle tutulmalıdır. Yaş bez veya tutaklar el yakarlar.
- Sıcak cam ve porselen kapların, patlayarak zarar verme olasılığı vardır.
- Kibrit, çakmak veya diğer ateşleyiciler, ocaktan biraz uzakta yakılmalıdır. Herhangi bir gaz kaçağı, patlamaya neden olabilir. Ayrıca gaz kaçaklarını erken haber almak için dedektörlerde vardır.
- Kızgın yağa, su ve benzeri sıvılar dökülmemelidir. Taşar ya da yangına neden olabilir. Ayrıca sıçradığı yerlerde, yangına yol açabilir.
- Ocak ya da kızartıcılardaki istenmeyen ateşi söndürmek için, kesinlikle su kullanılmamalıdır. Bolca tuz ya da karbonat, alevin sönmesine neden olur.
Mutfaklarda en çok kullanılan gereçlerden biri de bıçak vb kesicilerdir. Kesme sırasında bir çok kez yaralanmalar ortaya çıkabilir. Kesiklerin önlenmesi içinse şunlara dikkat edilmelidir.
- Her şeyden önce kullanılan kesici araç gereçlerin keskin ve işini kolayca yapabilecek nitelikte olması gerekir. Yoksa kör bıçaklarla, kesmeye uğraşırken, kaza riski daha fazladır. Ayrıca, kesicilerle çalışan mutfak personeli için, içinde metal karışımı bulunan koruyucu eldivenler de verilebilir.
- Bıçaklar, yalnızca kesme ya da doğrama amaçlı kullanılmalı; konserve açmak, peynir tenekesini kesmek için kullanılmamalıdır.
- Kullanılmayan araç-gereçlerin düğmelerinin kapalı konumunda tutulması gerekir. Hem temizlik yaparken, hem de fişini prize sokarken, düğmesinin kapalı konumda olması önemlidir.
- Kırılan parçaların toplanmasını elle değil, süpürge vb gereçlerle yapmak gereklidir. Eğer kırılan parça suyun içindeyse, mutlaka su boşaltıldıktan sonra, çöpe atılmak üzere dikkatle ele alınmalıdır.
- Dönen kısımları olan makinelere hiçbir şekilde el ile besleme yapılmamalıdır. Mutlaka dönen kısımlara yaklaşım, maşa ya da kamalarla yapılmalıdır. Bu konuda en acı verici örnekleri, kıyma makinelerinde yaşamışızdır.
Mutfak kazalarından bir bölümü de düşmelerden oluşur. Tabure ya da iskemle üstüne çıkarak, yüksek yerlerden malzeme alınabileceği gibi; yerlerin su, yemek artığı, yağ vb malzemelerle kayganlaşması sonucu, zeminde kayarak düşmeler de görülmektedir. Dolayısıyla, zemin temizliği burada büyük önem taşımaktadır.
Mutfakların elektrikli araç-gereçlerden zenginliği ve nemli-ıslak ortamlar olmaları, elektrik çarpmaları için de uygun bir ortam sağlamaktadır.
- Yıpranmış kabloların açık telleri, izolasyon bantları ile sarılmalıdır.
- Kırık fiş prizler, en kısa zamanda yenilenmelidir.
- Elektrik kaçaklarına karşı araçgereçler sıklıkla kontrol edilmeli; mutlaka topraklı fiş-prizler kullanılmalıdır.
- Tehlike anında elektrik akımını kesmek için, ulaşılabilir bir nokta da şalter bulundurulmalıdır.
Özellikle fabrikaların mutfaklarında soğuk hava depoları varsa, kapılarının içeriden açılması için düzenek bulunup bulunmadığı mutlaka kontrol edilmelidir.
Yine fabrika mutfaklarının özelliklerinden biri, büyük miktarlarda yemek yapılmasına bağlı olarak üretim temposunun yüksek olmasıdır. Bu yüksek tempo, çeşitli kazaların da nedenidir. Yine fabrika mutfaklarının özelliklerinden biri de, birden fazla kişinin çalışmasıdır. Dolayısıyla, bir kişinin yaptığı hata ya da önlemlere uymama, bir çok kişiyi etkileyebilir.
Mutfaklarla ilgili söyleyeceğimiz son tehlike, çöplerin uzaklaştırılmasıyla ilgilidir. Cam atıklar mutlaka kalın kağıtlara sarılmalı; çöpler plastik torbanın içine konulmalı; plastik torbalardan sıvı sızmaları yoluyla zeminin kirletilmemesine özen gösterilmelidir.
Can boğazdan gelir denir. Ama bu yüzden gerek mutfak personeli, gerekse de yemek yiyenler kazaya uğrayabilirler. Mutlaka kaza kaynakları önceden fark edilmeye ve riskler değerlendirilmeye çalışılmalıdır.
(1) “Çalışma Yaşamında Sağlık, Güvenlik, Prof. Dr. A.Gürhan Fişek” kitabı (2014) sf. 19-21’den alınmıştır.
* Prof. Dr.
(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)