Fabrika sahasında çoğalan, kedi-severler ya da evsel katı atık depolama sahasında beslenen kediler(den biri) ! Farelere karşı yararlı olabilir mi ? Kadrosuz bir “teknik emniyet görevlisi” olabilirler mi ? Önce bir gazete haberine göz atalım:
“Trafoya giren kedi patlamaya neden oldu…”
Aydın’ın Nazilli İlçesi’nde, TEDAŞ’a ait elektrik trafosunun içine giren kedinin neden olduğu patlama sonucu 70 milyar liralık zarar meydana geldi.
Edinilen bilgiye göre, Zafer Mahallesi Kapalı Otopark İnşaatı yanında bulunun TEDAŞ’a ait trafonun içine giren kedi, elektrik tellerinin kısa devre yapmasına neden oldu. Büyük bir patlamanın yaşandığı bölgede çıkan yangın, itfaiye ekiplerinin müdahalesiyle söndürülürken, Nazilli’nin bazı mahallelerine uzun süre elektrik verilemedi. Vatandaşlar arasında paniğe neden olan yangın yerine gelen İlçe Emniyet Müdürü G. F. ile TEDAŞ İlçe Müdürü B.Y., soruşturma yaptı.Yüksel, gazetecilere yaptığı açıklamada, trafoda 70 milyar lira tutarında zarar meydana geldiğini bildirdi.(26.06.2003, Milliyet)”.
İthal edilen, gemilerle taşınan bir gaz türbini’ndeki arıza araştırılırken görülen manzara, elektrik operatörlerini şaşırtır. Sahada bırakılan kalıntılardan ve yapılan tahribattan da kolayca anlaşılır ki bu, fare veya sıçan(lar)ın işi. Bu da önemli miktarda maddi kayba neden olmuştur.
“Açık kapıdan girdi, öldü
Gaziantep’te arkadaşlarıyla oyun oynayan Harun U. (4 yaşında), mahalleye elektrik verilen trafonun açık bırakılan kapısından içeri girip saklanmak istedi.
Yüksek gerilime kapılıp ağır yaralanan Harun U., yakınları tarafından Çocuk Hastanesi’ne götürülürken yolda öldü. Harun U.’nun ölümüne tepki gösteren mahalle sakinleri, TEDAŞ’ı sorumsuzlukla suçladı. (31.04.2004, Hürriyet)”.
BS-OHSAS 18001 (2007) iş sağlığı güvenliği ile ilgili kontrolleri belirlerken veya var olan kontroller üzerinde değişiklik yapmayı planlarken aşağıdaki sıralamaya uygun olarak risklerin azaltılmasının düşünülmesini önermektedir.
- a) Ortadan kaldırma,
- b) Yerine koyma,
- c) Mühendislik kontrolleri,
- d) İşaretler/uyarılar ve/veya diğer idari kontroller,
- e) Kişisel koruyucu donanım.
Yukarıdaki üç “teknik emniyet” zafiyeti incelendiğinde; risklerin azaltılması için belirtilen (d) ve (e) şıklarının işe yaramayacağı, fabrikalarda da fare ve sıçan gibi haşerelerle mücadelede kedinin, yarardan çok zarar verebileceği anlaşılmaktadır.
Bu kanımızı kuvvetlendiren başka kanıtlarımız da var. Operatör önündeki bilgisayar ekranından bazı pompaların enerjisini sağlayan kesicilerden birinde arıza/patlama olduğunu görür. Yetkili ekip derhal olayı ve nedenini araştırmaya başlar. MCC/trafo odasındaki gerilim değerine uygun yüksek gerilim eldiveni, çizmesi, elektrikçi elbisesi/ giysisini (alev almaz kumaştan yapılan), güvenlik gözlüğü ve yüz siperlikli baret gibi kişisel koruyucu donanımlarını kullanarak, gerekli topraklama vb. yaptıktan sonra kesici hücrelerini kontrol etmeye başlar. Görülen manzara üzücü ve düşündürücüdür. İzolatörler arasında bir kedi yüksek gerilime kapılmış ve yanmıştır. Kedinin orada ne işi vardı! Neden ve nasıl girdi ? Fare mi kovaladı (bir kanıt yok), insanlardan mı ürktü, saklanmak için mi oraya girdi ? Yoksa dışarıya göre orayı sıcak mı buldu? Kokusu, frekansı, titreşimi, elektromanyetik etkisi mi çekici geldi ? Bilemiyoruz. Ama oraya girememeliydi.
Örnek bir işyerindeki katı kurallardan biri, fabrika sahasına giren kedi ve köpeklerin toplanarak uzaklaştırılmasıdır. Kesinlikle fabrika sahasına girmelerine, yuvalanmasına, yavrulamasına izin verilmez. Bunun bir nedeni makinaların arasına girerek arızaya neden olabilmesidir. Bu deneyim, başka işyeri yöneticilerine aktarıldığında ve mutlaka “mühendislik ( c ) ve idari önlem (d)” alınması gerektiği hatırlatıldığında, kolay tahmin edileceği gibi, kedi-severlerin hışmına uğranılmaktadır. Böyle bir karşı çıkıştan çok değil 48 gün sonra, bu kez de (başka) bir trafoda arıza. Arızanın nedeni mi? Aşağıdaki fotoğraf bu arızanın da nedenini ya da sonucunu göstermekte. Yine trafoya giren ve yüksek gerilme kapılarak yanan bir kedi.
Benzer kazaların bir daha olmaması için önce; çalışanlarımızı elektrik tehlikelerinden nasıl korumalıyız. Böylece de kedilerimizi ortamdan uzaklaştırmış ve korumuş oluruz.
Elektrik Sessiz Enerjidir
Elektrik, doğanın en çok ve değişik alanlarda kullanılan enerji biçimidir. Elektrik enerjisi ile evlerimizi, sokaklarımızı, ofislerimizi ve fabrikalarımızı aydınlatıyoruz. Kışın ısınmamıza, yazın serinlememize yardım etmekte.
Elektrik enerjisi, eğer doğru kullanılmazsa, zararlı olabilir. Elektrik enerjisi mala zarar verebilir ve yangına neden olabilir. Yaralayabilir ve hatta öldürebilir.
Genel güvenlik ilkelerinin uygunlaması elektrik kazalarının en aza indirilmesine ve kaza riskinin ortadan kaldırılmasına yardımcı olacaktır. Elektrik enerjisinin tehlikesi ortadan kaldırılamamakla birlikte eğitim ve mühendislik teknikleri ile kontrol altına alınabilir.
Bu yazı sizlere elektriğin olduğu yerlerde nasıl davranılması gerektiği ve ekipmanların doğru kullanılması konusunda bilgi vermesi, kedilerin de elektrik tehlikelerinden korunması amacıyla hazırlanmıştır.
ELEKTRİK ZARAR – ACI VEREBİLİR!
Elektrik Şoklarına Neler Neden Olur?
Elektrik şokuna, topraklanmış bir yüzeyle ve tehlikeli bir elektrik ekipmanı ile aynı anda temas ederseniz, yakalanabilirsiniz. Şok, elektrik ekipmanındaki akımın toprağa vücudunuz üzerinden geçmesi ile meydana gelir.
Şokun nedeni amper denilen, elektrik akımının hareketidir. Çok küçük amperler bile yaralayabilir veya öldürebilir. Örneğin, küçük bir gece lambasının 6 watt’lık ampulü 0,05 amper çekecektir ve bu kadar küçük bir elektrik akımı bile öldürücü olabilir.
Elektrik Nasıl Yaralar (Zarar Verir) !
Elektrik akımı vücudunuzdan geçerken sizi yaralayabilir. Yaralanmanın ağırlığı, akımın vücudunuzun hangi bölgesinden ve elektrik akımının ne kadar sürdüğüne de (elektrik akımına ne kadar sunuk kaldığınıza da) bağlıdır. Elektriğin nasıl yaraladığı (zarar verdiği) aşağıda açıklanmaktadır;
- Solunum durur,
- Sinir merkezleri geçici olarak felç olur,
- Sinir ve kas dokuları yanar,
- Kalp atışı kesilir (kalp ritmi bozulur), bunun sonucu kan dolaşımı durur,
- İç kanama başlar.
Elektrik yaralanmalarının türleri (tipleri)
Elektrik akımı nedeniyle aşağıdakilerin yanısıra çok çeşitli şekillerde yaralanabilirsiniz;
- Elektrik kıvılcımı veya yangını nedeniyle oluşan yanıklar
- Makinaların aniden çalışmaya başlaması nedeniyle yaralanmalar,
- Şok sonucu dengenin kaybolması ile düşmeler
Kendinizi Korumak
Aşağıdaki elektrik güvenliği kurallarını uygulayarak kendinizi yaralanmalara karşı koruyun. Bu amaçla kontroller büyük önem taşımaktadır.
Kontrol Et!
- Sadece eğitilmiş, kalifiye ve yetkilendirilmiş çalışanlara elektrikli ekipman ile / elektrik tesisatında çalışmaya izin verildiğinin farkında mısınız?
- Ekipmanların, aletlerin, makinaların ve lambaların elektrik güvenliği kurallarına uygunluğu yasal olarak yetkilendirilmiş bir elektrikçi tarafından kontrol edildi mi?
- Aletlerin kabloları ve uzatma kordonları iyi durumda ve yapılan işe uygun seçilmiş mi?
- Topraklı fişleri topraklı prizler ile mi kullanıyorsunuz?
- Devreyi toprak hattı kopukluğunda devre kesici cihaz ile korunmakta mıdır?
- Elektrik kontrol panellerini kapalı tutuyor musunuz (ve priz kapaklarını kapalı tutuyor musunuz?)
- Korunmuyorsanız nemli, (sulu) ve ıslak yüzeylerden, topraklanmamış metal ve çıplak (açık) kablo ile temastan kaçınıyor musunuz?
- Nemli ve ıslak ortamlarla, topraklanmamış ekipman ve akımlarla ve izole edilmemiş kablolarla çalışmaktan kaçınıyor musunuz?
- Alet ve ekipmanları kullanılması gerektiği şekilde kullanıyor musunuz?
- Bozuk ve zarar görmüş ekipmanı, elektrikli el aletlerini ve makinaları derhal raporluyor (bildiriyor) musunuz?
- Elektrikli makinaları ve tehlikelerini belirten ikaz (uyarı) levhalarına dikkat ediyor belirtilenlere uyuyor musunuz?
Doğru Koruyucu Donanımı Giymek
- Elektrik akımı ile temas edebilecek metal takı kullanmayın.
- Gerekli yerlerde göz koruyucusu kullanın.
- Islak ve nemli yüzeylerde kauçuk tabanlı ayakkabı ve bot kullanın.
- Elektrik ile çalışırken takviye edilmiş kauçuk veya deri güvenlik eldiveni kullanın.
Elektrik Yangınlarını Soğukken Söndürün!
Elektrik yangınları ile baş etmenin en iyi yolu çıkmasını engellemektir. Aşağıdakileri uygulayarak elektrik yangınını soğukken söndürebilirsiniz;
l Donanım /Tesisat / Kurma:
Elektrikli ekipmanı doğru şekilde kurdunuz mu?
l Kontroller:
Ekipmanın doğru şekilde çalıştığından emin olmak için düzenli olarak kontrol ediyor musunuz?
l Devreler, Kablolama ve Ekipman:
Bunları sağlam olduklarından ve aşırı yüklenmediklerinden emin olmak için kontrol ettiriyor musunuz?
l Bakım:
Çalıştığınız makina ve ekipmanın düzenli bir şekilde bakımı yapılıyor mu? Yağ, toz ve kalıntı kalmayacak şekilde temizleniyor mu?
l Haberleşme:
Tehlikeleri, bozuk veya zarar görmüş ekipman, alet ve makinaları derhal raporluyor (bildiriyor) musunuz? Kuruluşunuzun (şirketin) güvenlik kurallarına uyuyor musunuz?
Elektrik Güvenliği Kontrol Listesi
Elektrik akımının zararlarından ve yaralanmalardan korunmak için aşağıdaki güvenlik uyarılarını aklınızda tutun;
- Uyarı işaretlerini / levhalarını okuyun. Onlar sizi uyarmak ve korumak içindir.
- Alet ve ekipmanları kullanmadan önce kullanma kılavuzlarını inceleyin ve talimatlara uyun.
- Çalışırken tutma-taşıma yerleri, soketleri (priz) ve muhafazaları iletken olmayan (uzatma) lambaları kullanın.
- Uzatma kordonlarının bükülmemesi ve kopmaması için gereken özeni gösterin. Üzerinde yürünecek şekilde yolda bırakılmadığından emin olun.
- Kabloları fişlerinden tutup (prizden/birbirinden) çekin (ayırın). Kabloları hızla çekmeyin.
- Şok ve yangınlara neden olabilecek geçici (baştan savma) kablolara dikkat edin.
- Tamire – bakıma başlamadan önce kilitle – etiketle kurallarına uyun. Düğmeleri (sviçleri) kapalı (off) pozisyonuna getirin. Ekipmanı ölçüm cihazları ile kontrol edin. Akımın ölü olduğundan (kesildiğinden) emin olun.
- Toprak hattı kopukluğunda devre kesici cihaz kullanın.
- Mümkün olan her yerde ve özellikle dışarıda çalışırken pilli (akülü) aletler kullanın.
- Bozuk veya zarar görmüş her türlü ekipmanı, aleti, makinaları ve kabloları derhal amirlerinize raporlayın.
Tehlikeleri Gözetlemek ve Tehlikelere Karşı
Uyanık Olmak:
Tehlikeleri gözetlemek (tehlikelere karşı uyanık olmak) işinizin bir parçasıdır. Aşağıdakileri elektrik tehlikelerini kontrol etmekte kullanabilirsiniz;
l Kablolama:
l Bağlantılar ve toprak hattı sıkıca bağlanmış mı, kopma var mı?
l Donanım /Tesisat / Kurma:
l Şoka neden olabilecek aşınmış yerler veya kopmalar görebiliyor musun? Kablolar ve uzatma kordonları iyi durumda mı?
l Kayış ve Dişliler:
l Yüklenmeye (gücün yüklenmesine) neden olabilecek aşırı gerilme veya zorlanma saptanıyor mu?
l Kişisel Koruyucu Donanım:
l El ve ayak koruyucuları iyi durumda tutuluyor mu ve kullanılabilir durumda mı?
l Makinalar:
l Aşırı yük, vibrasyon veya motorun zorlanması (engellenmesi) ortaya çıkıyor mu?
l Ekipman:
l Ekipman ve el aletleri düzgün çalışıyor mu? Zarar görmüşler mi veya kusurları var mı?
■ Elektrikle İlgili Acil Durumlar
l Ne kadar dikkatli olursanız olun bazen elektrikle ilgili acil durumlar meydana gelebilir. Bu acil durumlarla başa çıkmanın yolları aşağıda verilmektedir.
■ Yüksek Voltajlı Elektrik
l Acil servisle ve doktorla temas kurun. Amirinize haber verin ve/veya iş yeri acil durum talimatını uygulayın.
l Kazazedeye dokunmayın. Kazazedeyi kurtarmak için alet kullanmayı denemeyin.
■ (Düşük Voltajlı /100 volt) Elektrik
l Topraklanmış hale gelen hiç kimseye dokunmayın.
l Sigorta, şalter veya fişi çekerek elektriği kesin.
l Elektriği kesemiyorsanız (elektrik şirketinden) yardım isteyin.
■ Tıbbi Yardım
l Yardım ulaşana kadar aşağıdakileri uygulayarak yardımcı olabilirsiniz;
l Kalp atışını kontrol edin. Eğer kazazedenin kalbi durmuş ise ve eğitiminiz varsa solunum yolunu açın – nefes verin – kalp masajı (CPR) uygulayın.
l Eğer kazazede nefes almıyorsa suni solunum uygulayın.
l Şok geçiren kişiye uygun şekilde davranın. Kazazedenin yatar vaziyette kalmasını sağlayın. Eğer bilincini kaybederse onu sıvıların akması (dolaşımın devam etmesi) için yan tarafı üzerine yatırın. Boyun veya omurga yaralanmaları söz konusu ise kazazedeyi hareket ettirmeyin. Vücut ısısını korumak için kazazedeyi sarın.
ELEKTRİK GÜVENLİĞİ İÇİN BAZI ÖĞÜTLER
Elektrik ile ve elektrikli teçhizatın etrafında çalışırken aşağıdaki kuralları uygulayın;
- Tüm elektrikli ekipmanın topraklandığından emin olun.
- Toprak hattı kopukluğunda devre kesici cihaz kullanın.
- Mümkün olan her yerde ve özellikle dışarıda çalışırken pilli (akülü) aletler kullanın.
- Kullanmadan önce tüm alet ve kişisel koruyucu teçhizatı kontrol edin.
- Kilitle ve etiketle kurallarını uygulayın.
- Makine ve aletleri tasarlandıkları işler için kullanın.
- Güvensiz makine, alet ve elektrikli araç-gereçleri raporlayın. Tamir edilene kadar bunları kullanmayın.
■ Unutmayın
Elektrik akımı zarar görülmesine ve yaralanmaya hatta ölüme neden olabilir. Elektrik ile çalışırken güvenli kalmak (zarar görmemek / güvenlik kurallarına uymak) sizin işinizdir!
SÖZÜN SONU;
Farelerden korunmak için sistematik bir şekilde haşerelerle mücadele programı (işin uzmanları ile / uzman kuruluşlardan yararlanılarak) başlatılmalı ve sürdürülmelidir. Haşerelerin girebileceği bütün açıklıklar fiziksel önlemlerle; örneğin elektrik kablolarının geçtiği yerler izole edilerek (aynı zamanda yangın izolasyonu yapılarak) . Bu önlemlere ilave olarak ultrasonik fare ve kedi kovucular da sahaya etki alanları göz önüne alınarak yeterli sayıda konabilir.
Yapı içindeki tesisler görevli olmayan kimselerin giremeyeceği biçimlerde kilitli olarak yapılmalı ve kilitli bulundurulmalıdır (çocuklar da giremesin!) (Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği Madde;35).
Elektrik tesislerinin, trafolar odalarının / sahalarının, motor kumanda kontrol odalarının (MCC) (çitle çevrilmiş tesisler) içerisindeki koruma düzenleri: Dolu duvarlar ve tel kafes düzenler en az 1800 mm. yükseklikte olmalıdır. Altlarında, yanlarında kedilerin, farelerin, sıçanların geçebileceği açıklık bırakılmamalı, kedilerin tırmanarak geçmemesi için de üst kısmına yaklaşık 450 eğimli 0,5 m boyunda bir ilavenin olması uygun olacaktır. Kediler yüksek gerilim tesislerine, makine ve tesisatın arasına isteseler de fiziki engellerden dolayı girememeliler. Fabrikalarda kedilerin can güvenliğini sağlama, ciddi maddi hasarları ve proses kazalarını önlemek için kedilerin bulunmasına, dolaşmasına da kesinlikle izin verilmemelidir.
* Kim. Müh., İş Sağlığı+İşletme Yönetimi Bilim Uzmanı (M. Sc.) Çalışma Bakanlığı Eski İş Güvenliği Müfettişi (1978-1985) İş Güvenliği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikalı) Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Denetim Kurulu Üyesi