Ümraniye’deki bir fabrikada, kaynak yapılan boya tankının patlaması sonucu yangın çıktı. Yangını söndürme çalışmaları sırasında meydana gelen ikinci patlamada, 1 işçi ile 2 itfaiye eri yaralandı.(25.8.2008 AA).
İstanbul Tuzla’daki bir tersanede yeni inşa edilen tankerde kaynak yapılırken çıkan yangında biri ağır beş işçi ile bir itfaiye eri yaralandı (14 .12.2008 AA.) .
Uludağ Ü. Tıp Fakültesi Hastanesi’ndeki yangın, çatıdaki izolasyon çalışmaları sırasında kaynak yapılırken ortamdaki parlayıcı maddenin aniden alev almasıyla çıktı (21.09. 2010 Cumhuriyet).
Ataköy’de bir binanın çatı katında yürütülen izolasyon çalışmalarında kaynak makinesinden sıçrayan kıvılcım yangına neden oldu. Alevler kısa sürede yayılınca, izolasyon çalışmasını yürüten 4 işçi ve apartman temizlik görevlisi çatıda mahsur kaldı… (16.06.2010 Zaman).
Uşak’ta kaynak makinesinden sıçrayan kıvılcımın neden olduğu iddia edilen orman yangınında yaklaşık 3 hektarlık ormanlık alan zarar gördü. Yangının; tarla kenarında kaynak yapan E.Ç. adlı vatandaşın kaynak makinesinden sıçrayan kıvılcımın anızları tutuşturduğu ve anız ateşinin de ormana yayılması sonucu çıktığı bildirildi (19.09.2010 www.Uşakport).
Kaynak ve kesme işlemleri sırasında gereken önlemler alınmamasından, hangi önlemlerin kim tarafından ve nasıl alınacağının bilinmemesinden “çalışma ortamında” gerçekten çok sayıda iş kazası, yangın, parlama ve patlama olmaktadır. Ne yazık ki bunun sonucunda can kayıpları, ağır yaralanmalar, ev, apartman, işyeri, hatta hastanelerde bile yangınlar olmaktadır.
Ziyaret ettiğimiz şantiyelerde, gördüğümüz atölyelerde kaynak ve kesme işlemi yapılırken, yaygın bir şekilde güvensiz durum ve hareket ile karşılaşıyoruz.
Bu yazıda kaynak ve kesme işlemlerinin tehlikelerinden biri olan yangın ve buna karşı alınabilecek sağlık ve güvenlik önlemlerine ağırlık verilecek, kaynakçıların bilgi düzeyinin yükseltilmesine çalışılacaktır.
ATEŞLİ ÇALIŞMA RİSKLERİ
İş yerlerinde yaygın olarak kullanılan ateşli çalışma dediğimiz kaynak (elektrik – oksijen) ve bunlarla yapılan kesme işlemi yangının ana nedenlerinden biridir.
Kaynak ve kesme işleminde oluşan yüksek sıcaklık (1500 – 2000 0C) ve sıcak ve sıcak metal curuflarının / parçalarının etrafa saçılması geniş bir alanı tehlikeye sokar. Özellikle sıcak metal saçılmalarının başlattığı yangınlar işin yapıldığı yerden uzakta olduğu için geç fark edilir ve bu nedenle büyümeye yatkındırlar.
Kesme ve oksi – asetilen kaynağında curuf saçılma uzaklığı kullanılan gazın basıncı ve çalışma yüksekliği ile doğru orantılıdır. Basınç ve yükseklik arttıkça saçılma mesafesi da artar. Aşağıdaki şekilde de görüleceği gibi yaklaşık 2 m yükseklikte oksijenle metal kesme işlemi yapılırken çıkan kıvılcım veya erimiş metal parçacıklarının yaklaşık 11m uzaklığa gitme olasılığı vardır.
Kıvılcım ve curuf saçılması kullanılan gazın basıncı ile doğru orantılıdır.
DONANIMDAKİ GÜVENLİK ÖNLEMLERİ
Ateşli çalışmaların neden olacağı yangın riskini ortadan kaldırmak için işe başlamadan önce yapılacak kontrolleri ve alınacak önlemleri birlikte gözden geçirelim.
- KAYNAK MAKİNESİ VE OKSİ ASETİLEN TAKIMLARINDA
- Basınçlı gaz tüpleri (oksijen – asetilen, LPG tüpleri) dik veya yatayla en az 450’lik açı ile arabaya sabitlenmiş midir?
(Tüplerin yerden yüksekliği tüpün boyunun ¾’ü kadar olmalıdır)
- Hortum – regülatör, şaloma, sağlam ve güvenli mi? Bağlantıları doğru ve güvenli mi?
– Hortumda kırık – çatlak olmamalı
– Regülatör sağlam ve test edilmiş olmalı
– Şaloma temiz ve özellikle ağzı bozulmamış olmalı
– Hortum bağlantıları 2 adet kelepçe ile yapılmalı
- Regülatör ve tüplerinde yağ bulaşığı var mı? Kirli – yağlı basınçlı tüp ve kaynak elemanlarını kesinlikle kullanmayın.
- Regülatörle hortum / şaloma ile hortum arasında alevin geri tepmesini önleyecek alev tutucu var mı?
- Yanıcı ve yakıcı gaz hortumlarının renkleri farklı mıdır? (Yanıcı gaz kırmızı, yakıcı gaz mavi olmalıdır)
- Farklı bir koku hissediyor musunuz? Gaz kaçağı var mı?
- Kaynak motoru bağlantıları (Topraklama elektrodu sağlam ve güvenli mi?) Elektrik kaynak makineleri ve donanımı yalıtılmış ve topraklanmış olmalıdır.
Topraklama ucunu yanıcı- parlayıcı maddelere yakın yerlere bağlamayınız.
- Kablo – hortum ile her türlü bağlantı elemanı hasarlanabilecek yerlerden (yol / kapı eşiği gibi) geçiyor mu?
Geçiyorsa hasarlanmasını önlemek için gerekeni yapın / mümkünse yukarıdan geçirin.
- ATEŞLİ ÇALIŞMA YAPILACAK SAHA
- Ateşli çalışma yapılacak yerde yanıcı malzemeler (tahta, bez, naylon, lastik, yapışkan gibi) var mı?
Varsa sahadan en az 11 m uzaklaştırın, uzaklaştıramıyorsanız yanmaz battaniye, metal koruyucu, alev tutucu perse gibi malzemeler ile koruyun.
- 2. Tiner, alkol, solvent, toluen gibi yanıcı ve parlayıcı sıvı veya döküntüler var mı? Varsa uzaklaştırın ve döküntüleri ıslatarak uygun şekilde temizleyin.
- Çalışma yüksekte yapılıyorsa saçılmaları önleyecek uygun koruyucular var mı?
- Yapılan işin civarında herhangi bir açıklık var mı?
- Yapılan iş gerektiriyorsa gözcü var mı?
- Yangın söndürme cihazını çalışmanın yapılacağı alana getirdiniz mi?
- Yangın söndürme cihazını nasıl kullanacağınızı biliyor musunuz?
Mühürü koparınız, valf/vana kelebek türü ise kelebeğini hızla ve tamamen sola çeviriniz. Basma kollu ise pimini çıkartıp mandalı iyice sıkınız.
Ateşe kendinizi tehlikeye atmayacak kadar yakın durunuz.
Lans’ı değil lans sapını tutunuz,
CO2’ yi veya KKT’yi ateşin alt kısmına yöneltiniz.
Taşınabilir yangın söndürücülerin;
Yangın söndürücü Madde Miktarı En az çalışma süresi (x),
kg veya litre Saniye
x ≤ 3 6
3 < x ≤ 6 9
< x ≤ 10 12
10 < x 15
- Kaynakçı masken, gözlüğün, eldivenin var mı? İşe uygun mu?
- Tank gibi kapalı bir yerde mi ateşli çalışma yapıyorsunuz? İçinde ne olduğunu biliyor musunuz? Havalandırma yeterli mi? Yeterli ve uygun bir temizlik yapıldı mı? Patlama riskine karşı gereken önlem alındı mı? Tankı temizleyin, havalandırın, gerekirse karbondioksit, azot gibi asal gazları tank atmosferine karıştırarak patlama ve yangın riskini önleyin.
- GENEL GÜVENLİK KURALLARI
Ateşli çalışmaların güvenli bir şekilde yürütülmesi için yapılması ve yapılmaması gereken genel kurallar aşağıda özetlenmiştir.
B U N L A R I Y A P !
– İşe başlamadan önce sahayı kontrol et, ilgilisine haber ver, gereken ateşli çalışma izinini al.
– Havalandırmanın çalışan, makine ve donanım için yeterli olduğundan emin ol.
– Kaynak makinesinin, kablolarının ve yardımcı donanımın sağlam ve güvenli olduğundan emin ol.
– Topraklamanın uygun ve güvenli olduğundan emin ol.
– Hortumların, gaz tüplerinin, regülatörlerin sağlam ve güvenli olduğundan emin ol.
– Yanıcı maddeyi temizlemek için regülatörleri bağlamadan önce tüpün vanasını aç.
– Uygun koruyucu ve yüz siperliği kullan.
– Vanaları yavaş aç, önce yanıcı gazı aç, sonra yakıcı gazı (oksijeni) aç. Kapatırken tersini yap. Önce yakıcı gazı, sonra yanıcı gazı kapat.
– Kullanmadığın zaman tüplerini kapalı tut.
B U N L A R I Y A P M A !
– Risk alma
– Yanıcı maddelerin yanında ateşli çalışma yapma.
– İçinde ne olduğunu bilmediğin tanklarda ateşli çalışma yapma.
– Galvenizli veya kaplanmış malzemelerde gerekli önlemler almadan (kaynak yerinin iyi havalandırılması, kaynak dumanlarına uygun solunum yolları koruyucusu – kaynakçı maskesi vb.) ateşli çalışma yapma.
– Hortumları, kabloları geçiş yerlerinde bulundurma, kapı eşiklerinden (önlem almadan) geçirme.
– Yağlı – kirli takımla – elle oksijen takımına dokunma ve kullanma.
– Hasarlı donanım – hortum – kablo – regülatör kullanma.
– Gaz tüplerini yatık durumda kullanma.
– Şalomaları çalışır durumda gaz tüpleri veya başka bir yere asma.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MEVZUATINDA KAYNAK VE KESME İŞLEMİ
Ateşli çalışmaları güvenle yürütmemiz için gereken temel bilgileri yukarıda özetledik. Bu bilgiler işçi sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatımızda belirtilen hükümlerin açıklamasıdır. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün 164, 323-333, maddeleri kaynak ve kesme işleri ile ilgilidir. Parlayıcı, Patlayıcı ve Tehlikeli Maddelerle Çalışılan İş yerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında(ki) Tüzük 93 -104’ncü maddeleri ile 125, 135 nci maddeleri de ateşli çalışmalarda kullanılan basınçlı gaz tüpleri ile ilgilidir. Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği’ne göre 18 yaşından küçükler ve kadınlar kaynak ve kesme işlerinde çalıştırılamaz (Ağır ve Tehlikeli İşlere Ait Cizelge Sıra No:22).
Kişisel Koruyucu Donanımların İş yerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik (Ek-II’ve III)- Takılıp çıkarılabilen kaynak maskesi bulunduran solunum cihazları. Koruyucu gözlükler, yüz siperlikleri veya elle tutulan yüz koruyucuları: Kaynak yapma, öğütme ve ayırma işleri. Ateşe dayanıklı koruyucu giysi: Kapalı alanlarda kaynak işleri. Deri Önlükler: Kaynak işleri. Eldivenler: Kaynak işleri.
Kaynak
Cote, Artur E., P.E. (Ed.),Fire Protection Handbook. Eighteenth Edition. NFPA, March 2000., Welding and Cutting P. 3(170-176)
Mc Kinnon Gordon P.Fire Protection Handbook, Fourteenth Edition NFPA, 1976
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Oxygas_welding_station.jpg
http://www.ofm.gov.on.ca/english/publications/guidelines/illus3and5/cutting.htm
http://machineshop.olin.edu/equipment/oxy_acetylene_outfit.html
http://mewelding.com/welding/?p=23
http://arcraftplasma.com/welding/weldingdata/metal_ inert_gas_welding.htm
http://www.osha.gov/SLTC/etools/shipyard/standard/ppe/operations/ppe_hotwork.html
* Kim. Müh., İş Sağlığı + İşletme Yönetimi Bilim Uzmanı
Çalışma Bakanlığı Eski İş Güvenliği Müfettişi (1978-1985)
İş Güvenliği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikalı)
Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Denetim Kurulu Üyesi
(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)