Güvenlik Kültürü
5 – 7 Mayıs 2014 tarihlerinde İstanbul Haliç Kongre Merkezinde VII. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı düzenlendi. Konferansa özellikle akademik çevrelerden katılan öğretim üyeleri sunumlarında iş kazalarının %98’inin önlenebilir, %50’sinin kolay önlenebilir, ortalama %85’inin çalışanların güvensiz hareketleri sonucu oluştuğunu defalarca vurguladılar. Katılımın çok fazla olduğu bu konferansta, iş kazalarının çok büyük bölümünde çalışanların güvensiz hareketleri sonucu oluştuğu algısının -bilmeyerek veya istemeyerek de olsa – yaygınlaşmasına katkıda bulunuldu.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı dahil, (bakanlığın) İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili üst düzey yöneticilerinin çoğunluğu konferansa katıldı. Kürsülere çıkarak konuşmalar yaptılar ve oturumları yönettiler.
Konferansa katılan konuşmacılar merdivenlerden kürsüye çıkarken veya inerken “güvenlik önlemi” olarak ne söylenebilir? “Bastığın yeri gör, gideceğin yöne bak”. Eğer bu merdivenlerden düşerek bir kaza geçirmiş olsalardı, kazanın “ana sebebi” olarak ‘da herhalde; “bastığı yeri görmedi”, “gideceği yöne bakmadı”, o halde “güvensiz hareket sonucu” bu kaza oluştu denecekti.
Oysa 02.07.2011’de düzenlenen A sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınav sorularından biri de ; “iş yeri merdivenlerinin kaç basamaktan fazla olması durumunda korkuluk ve tırabzan bulunması zorunludur?” idi ve yanıtı da 4 basamak(tı) (1) .
Merdivenden düşme kazası olsa idi, yaralanma olsun olmasın: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun 14. Maddesi gereğince (1) İşveren (iş yeri yönetimi) (a) bütün iş kazalarının (ve meslek hastalıklarının) kaydını tutacak, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenleyecekti. Diğer bir ifade ile; (b) İş yerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde iş yeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, iş yeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenleyecekti.
Düzenlenecek raporda olayın tekrarını önlemek için alınacak aksiyon (yapılacak iş) olarak da -her halde– ilk olarak (anılan merdivenlere) korkuluk yapılması olacak(tı). Yani teknik önlem(ler) alınacaktı.
İnsanların can güvenliği “tek bir bariyer görevlisine” veya “bariyere” bırakılmalı mı?
Diğer bir ifade ile “bir hemzemin kazasında” bariyer görevlisini yada “bir vinç ile kapasitesinin üzerindeki bir ağırlığı kaldırmaya kalkışan” operatörü; İş Kanununa göre, işveren;[İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, iş yerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması (İş Kanunu m.25.II.ı) halinde] iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir mi ?
Olay 1:
Bir dökümhanede, gece vardiyasında, (iddiaya göre) operatör kaldırma kapasitesi 10 ton olan bir vinç ile 15-16 ton ağırlığında bir yükü kaldırmak isterken vinçte; motor aksamının bazı bölümlerinin kırılarak aşağıya düşmesi, halatının bazı yerlerinin kopması vb. ile sonuçlanan ciddi hasara neden olmuştur. Tahmin edilebileceği gibi İş Kanunun 25’inci maddesi’ne göre iş sözleşmesi sona er(diril)miştir.
Bu önlem yeterli mi? Böyle kazaların bir daha olması önlenebilir mi?
Yalnız Çalışma:
Olay 2:
“20.03.2014 tarihinde 07.35 sıralarında; Mersin’in merkez Akdeniz ilçesinde tren (bariyerli ve bekçili Bağcılar hemzemin geçidinde) tarım işçilerini taşıyan servis minibüsüne çarpmıştır. İlk belirlemelere göre olayda servis minibüsünde bulunan 10 kişi hayatını kaybetmiş, 3 ağır olmak üzere 5 kişi yaralanmıştır.
Görgü tanıkları kaza sırasında kontrollü hemzemin geçitte bariyerlerin inmediğini, bariyer görevlisinin ‘Eyvah ağabey ben ne yaptım, daldım’ dediğini, minibüs sürücüsünün de dikkat etmeden hemzemin geçide girdiğini söyledi.
Mersin- Tarsus Organize Sanayi Bölgesi Başkanı Sabri Tekin, kazanın meydana geldiği hemzemin geçidin yıllardır sorun olduğunu söyledi (2,3,4) .
Demiryolunun 2 metre uzağında merdivenle çıkılan 5 metre yüksekliğindeki bir kulübedeki şalterlerle manüel sistemle kontrol edilen bariyerleri, kulübedeki kontrol mekanizmasından açıp kapatan ekipler bu durumu da fotoğrafladı (6,7) .
TCDD geçit görevlisi/bekçisi mahkemece tutuklandı. Bu durum benzer kazaların olmasını önler mi?
Olay 3:
06.11.2013 tarihinde; İddiaya göre, Tarsus yakınlarında Yunusoğlu köy yolu üzerinde, Adana’dan Mersin’e gitmekte olan yolcu treni, hemzemin geçitte , (otomatik bariyer sisteminin açık olması nedeniyle) bir aracı yaklaşık 200 metre sürükledi. Aracın içinde bulunan Adem K. (60) ve Ertuğrul G.’nin (50) olay yerinde feci şekilde yaşamlarını yitirmesine neden oldu(8) .
TCDD Genel Müdürlüğü yazılı bir açıklama yaparak (özetle) kazaya bozuk bariyerlerin neden olduğu iddiasının doğru olmadığını bildirdi. Kazayla ilgili güvenlik kamerası kayıtlarının incelenmesi sonucu, kaza gerçekleşmeden 1.5 saat önce kurumla ilgisi olmayan 2 şahıs tarafından bariyer kolları yukarı kaldırılıp altlarına taş konularak açık vaziyette etkisiz hale getirildiği görülmüştür denildi(9,10)
Benzer kazaların bir daha olmaması için, olay inceleme raporu hazırlandı mı?
Olay 4:
12.04.2013 tarihinde Mersin’in Tarsus ilçesinde hemzemin geçitte trenin motosiklete çarpması sonucu 1 kişi öldü, 1 kişi yaralandı. Olay yerindeki vatandaşlar da bariyerlerin düzensiz çalıştığını ileri sürerek, sağlıksız çalışan bariyerlerin ölümlere davetiye çıkardığını söyledi (11).
Bu sahayı da kapsayan risk değerlendirmesi var mı? Tekrarını önlemek için aksiyon planı oluşturuldu mu?
Olay 5:
24 Ağustos 2012’de Adana’dan Mersin’e giden Levent Ç. yönetimindeki yolcu treni Fahrettinpaşa Mahallesinde bulunan hemzemin geçitte Abdulkerim E.’nin (64) kullandığı 3 tekerlekli motosiklete çarptı. Çarpmanın etkisiyle sürücü, yaklaşık 30 metre sürüklenen motosikletten savruldu ve ağır yaralandı(12) .
Kazanın olmaması için ne yapılabilirdi?
Olay 6:
23 Kasım 2005 tarihinde de Mersin’in Tarsus İlçesi’ne bağlı Yenice Beldesi’nde, kontrolsüz hemzemin geçitte yolcu treninin narenciye işçilerini taşıyan kamyona çarpması sonucu 3’ü aynı aileden, 8’si kadın 10 kişi öldü, 16’sı ağır 32 işçi yaralandı(13,14) .
Örnek olarak aldığımız sadece Adana ve Mersin arasındaki hemzemin geçitlerde – son on yılda – tren ve araçların çarpışması sonucu oluşan kaza ve iş kazalarında çok sayıda vatandaş yaşamını yitirmiştir.
Bu olayın tekrarını önlemek için alınması gereken gerçekçi önlemler belirlenip yerine getirilseydi 20 Mart 2014’de (Bkz: Olay 2) 10 kişinin yaşamını yitirmesi önlenebilir miydi?
Toplu Yanıt:
Evet bütün bu kazalar önlenebilir. Yeter ki, yasalara uyulsun, yeter ki, sorumlular sorumluluklarını yerine getirsinler.
Yasal Durum:
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ‘na göre;
Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür (m.49). Adam çalıştıran, çalışanın, kendisine verilen işin yapılması sırasında başkalarına verdiği zararı gidermekle yükümlüdür (m.66). İşveren, işin görülmesi ve işçilerin iş yerindeki davranışlarıyla ilgili genel düzenlemeler yapabilir ve onlara özel talimat verebilir. İşçiler, bunlara dürüstlük kurallarının gerektirdiği ölçüde uymak zorundadırlar (m.399). İşçi, işverene kusuruyla verdiği her türlü zarardan sorumludur (m.400). Bu sorumluluğun belirlenmesinde; işin tehlikeli olup olmaması, uzmanlığı ve eğitimi gerektirip gerektirmemesi ile işçinin işveren tarafından bilinen veya bilinmesi gereken yetenek ve nitelikleri göz önünde tutulur (m.400).
İşveren, iş yerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür (m.417).
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre;
İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede;
a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dahil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
b) İş yerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
c) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.
d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır vb.
Şehir içi, banliyö ve kırsal alanlarda kara yolu ile personel, vb. grup taşımacılığı… vb. işler (NACE Kodu:49.39.03) Az Tehlikeli İşler kapsamındadır.
Aynı şekilde; Demir yolu ile şehirler arası yolcu taşımacılığı Az Tehlikeli (NACE kodu: 49.10.01), yük taşımacılığı Tehlikeli (NACE Kodu 49.20.01) işlerdendir.
Sonuç ve öneriler:
“Önce soru sormayı ve çevremizdeki çarpıklıkları sorgulamamız gerek. Bu sorgulamanın akademik düzeyde yapılması için araştırma enstitüleri kurulmalıdır. Ama ülkemizde trafik konusunda böyle bir Enstitü yoktur. Toplumun bilinçliliği de bir iki “ezber”den öteye geçmez. Buna karşın sorumlu ve yetkili çoktur. Bu sorumlu ve yetkililerin de yapması gereken çoktur.
İşveren ne yapmalı?
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 13. maddesine göre (Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olay) iş kazasıdır. Bu tanıma göre “Olay 1” servis aracındaki işçiler açısından iş kazasıdır. 2012/13 Genelge doğrultusunda bu (ve benzer) kaza(lar) 3 iş günü içinde SGK e-bildirge üzerinden İş Kazası olarak bildirimi yapılmalıdır.
İşverenler tarafından elektronik ortamda gönderilecek olan İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu’na www. sgk.gov.tr adresinden, “E-SGK”/ “Diğer Uygulamalar”/ “Çalışılmadığına Dair Bildirim Girişi” alt menüsünden “Hizmet Akdi İle Çalışanlar” başlığı altındaki “İşveren Bildirim İşlemleri” ekranından ulaşılabilecektir (15) .
Kazalara yol açan nedenlerin çoğunluğu; planlama, iç düzen, başlangıç eğitimi ve denetim gibi “organizasyonel nedenler” den, düzensiz yollar, yetersiz kontroller ve arızalı araç gereçler, cihazlardaki arızalar, materyal yorulması gibi teknik nedenlerden kaynaklanmaktadır (16) .
İyi bir güvenlik kültürü oluşturulması için “Haliç Kongre Merkezi” gibi topluma açık yerlerde güvenlik önlemleri doğru ve eksiksiz uygulanmalıdır.
Personel taşımacılığı iş(yer)ler(i) Az Tehlikeli sınıfta olduğundan şayet sürücü aynı zamanda işveren ise 6331 sayılı Kanununa tabi değil, (şoför çalıştırması halinde 6331 sayılı Kanuna tabi olacaktır).
Bu servislerin bir kısmı esnaf odalarına bağlıdır. Çoğunlukla servis şirketlerine taşeron olarak kiralama yönüyle hizmet veriyorlar.
Özellikle servis araçlarını düzenleyen ve çalıştıran şirketlerin eğitim yönünden ne kadar noksan, eksik olduklarını görüyoruz.
Servis şoförlerinin “güvenli sürüş teknikleri” hakkında eğitim noksanlıkları bulunuyor.
İş yeri servislerini çeken şirketlerin 6331 sayılı Kanunun uygulamasından bir haber oldukları da rahatlıkla söylenebilir.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Ne Yapmalı?
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu detaylı olarak Esnaf ve Sanatkarlar Odası ,Ticaret Odası işbirliği ile düzenlenecek eğitim toplantıları ile taşımacılık faaliyetinde çalışan şoförlere konu detaylıca anlatılmalıdır (15).
Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’ de ki eğitim konularına (Ek-1) “güvenli sürüş teknikleri” eğitimi de ilave edilmelidir.
“Yalnız çalışma”, kilitleme –etiketleme yapılması gereken işler, hareket eden araçlara müdahale riskini içeren işler, yüksekte çalışma, kaldırma işleri, kapalı alanda çalışma, iskele kurulması, değiştirilmesi ve demontaj, kazı işleri, elektrikli ekipmanların üzerindeki işler, su ortamlarındaki işler, sıcak işler, patlayıcı ortamdaki ile radyasyonlara maruz kalınan işler gibi yüksek riskli aktivitelerdendir.
“Yalnız çalışma” ile ilgili iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında bir kurala rastlanılmamaktadır.
Bu durum yalnız çalışan “geçit görevlisi”nin –iddia edilen- hatası / dalgınlığı gibi çok ciddi sonuçlar doğuran / doğurabilecek hatalar yapmasına ortam hazırlayan etkenlerdendir.
Hangi iş veya işlerde yalnız çalışılmayacağı yönetmeliklerde açıkça belirtilmelidir.
“Dur, bak, dinle, geç” gibi uyarı levhası ve bariyerler, hatta hemzemin geçit görevlisi hemzemin geçitlerdeki kazaları önleyememektedir.
Tren yolu hemzemin geçişlerinin yerlerine “mevcut durumun iyileştirilmesi” kapsamında , vakit geçirilmeden “üst geçit” veya “alt geçit(ler)” yapılmalıdır. Bu öneri İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun 14 ncü maddesi gereğince düzenlenecek “olay inceleme” ve “risk değerlendirme” raporlarında alınacak ilave önlemlerde de belirtilmelidir.
Yurttaş ne yapmalı?
Sağlık bir başkasının sorumluluğuna bırakılamayacak kadar önemli ve öncelikli konudur. Can bizim.
O zaman yurttaşların kendi “can”larına sahip çıkması gerek.
Sorumluların ve yetkililerin, hiç bir kazaya olanak vermeyecek şekilde önlemleri almaları için baskı yapmalıdır. Görevini eksik yapanların cezalandırılması için bıkmadan usanmadan mücadele etmelidir.
Kaynaklar
1. Taşyürek, M.,İş Sağlığı ve Güvenliğinde Yanıltıcı Sayılar, Çalışma Ortamı Sayı 118, s:3-6.
2 -http://haberciniz.biz/mersinde-tren-servis-minibusune-carpti-9-olu-5-yarali-2710946h.htm
3 -http://www.haberalkibrisli.net/turkiye/mersinde-trenkazasi-10-olu-h10084.htm
4- http://www.hurriyet.com.tr/gundem/26045363.aspş
5-http://www.ilkehaberajansi.com.tr/images/resim/tren-servis-minibusune-carpti-10-olu-141687np.jpg
6- http://www.ilkehaberajansi.com.tr/haber/tren-servisminibusune-carpti-10-olu.html
7 – http://www.aksam.com.tr/guncel/mersinde-trenkazasi-10-olu/haber-293535
8- http://www.sonmanset. com/Detay.asp?Id=3035
9- http://www.opsiyonhaber.com/mersindekihemzemin-gecit-kazasinda-sok-gercek-50192h.htm
10- http://www.haberler.com/2-kisinin-olduguhemzemin-gecitteki-bariyerlere-5280599-haberi/
11 – http://www.haberimport.com/haber/tarsusta-hemzemingecitte-tren-kazasi-1-olu-1-yarali-215847.htm
12 – http://haberciniz.biz/tarsusta-tren-kazasi-1-yarali1603542h.htm
13- http://www.milliyet.com.tr/2005/11/23/ son/sontur02.html
14- http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/ goster/haber.aspx?id=3555104&tarih=2005-11-23
15 – http://www.alitezel.com/index. php?sid=yazi&id=6718 (Erişim:11.05.2014)
16- Taşyürek. M, İş Sağlığı ve Güvenliği – İyi Öğrenci Olamadık !, , Çalışma Ortamı Sayı:128 s.8
* Kim. Müh., İş Sağlığı+İşletme Yönetimi Bilim Uzmanı Çalışma Bakanlığı Eski İş Güvenliği Müfettişi (1978-1985) İş Güvenliği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikalı) Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Denetim Kurulu Üyesi
(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)