“ Ay doğar bedir bedir
Yel eser ılgıt ılgıt
Sırıtır sıram sıram el kapıları
El kapıları da kölelik kapıları
Kul olur yiğit! Kul olur yiğit!”
Hasan Hüseyin Korkmazgil (1)
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi’ne göre 2013’te Türkiye’de 1235 işçi yaşamını yitirdi(2) .
Ölümlü iş kazalarına bağlı hayatını kaybeden işçiler nedeniyle 2014 yılı iş güvenliği açısından acı dolu bir yıl oldu. Soma’da maden faciası, Torunlar İnşaat’ta asansör kazası, Ermenek maden faciası, onlarca inşaat kazası, tarım işçilerinin doldurulduğu otobüslerin yaptığı kazalarda yaşanan toplu ölümlerle Türkiye, felaket üstüne felaket yaşadı. Yıl boyu hayatını kaybeden işçi sayısı ülke tarihinin en yüksek ölüm rakamına ulaşarak, bin 800’ün üzerine çıktı (3) .
Bunun üzerine Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB)’nın yasa ve yönetmelik güncellemeleri, farklı kurum ve kuruluşların reaktif çabaları gündeme geldi. Örneğin; İstanbul Müftülüğünün internet sitesinde yer alan ve 26 Aralık 2014 Cuma günü Camilerde okunması istenen ‘Hayat, tedbir ve takdir’ başlıklı hutbede, kaza ve iş kazası denilen olayda insan unsurunun etkin olduğu tedbirsizliğin hatta yasal zorunlulukların yerine getirilmeyişinin acı sonuçları yüreğimizi yakıyor…, “Tedbirler alınarak yapılan işlerde sorunların ortadan kalkacağı veya en aza ineceği kuşkusuzdur” (vb.) deniliyor(du). İş Sağlığı ve Güvenliği açısından çoğunlukla –aslında- proaktif davranışları öneren hutbede: “Tedbirlerde de ölçülü olmalıyız. Bu husustaki aşırlık Yüce Allah’a güveni sarsan bir davranış haline dönüşür.” ifadesine de yer veriliyor(du).
Bu ifade aslında iş yerlerinde çoğu iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarının duyageldiği; “siz bu önemleri önermekle çalışanları tembelliğe alıştırıyorsunuz, pasif davranışa itiyorsunuz, işleri yavaşlatıyorsunuz, geciktiriyorsunuz, özellikle işin maliyetlerini arttırıyorsunuz vb. suçlamalarının ya da anlayışının –kültürel – dayanağını oluşturuyor(du) (4,5)
[İstanbul Müftülüğü, kentteki tüm camilerde okutulmak üzere hazırladığı “tedbirde aşırılığın Allah’a güveni sarsacağı” yönündeki Cuma Hutbesi’ni, basın ve kamuoyunun eleştirilmesi üzerine sitesinden kaldırdı (6,7,8) .]
Albert Einstein; “Görme ve araştırmanın verdiği zevkin, zorlama yoluyla arttırılabileceğini düşünmek büyük bir hatadır. Tam tersine, bir kırbaç aracılığıyla sürekli olarak (karnı tok olduğunda bile) yemeye zorlayarak sağlıklı bir yırtıcı hayvanın iştahını kaçırmanız mümkündür” der (9) .
Madenlerde, ambarlarda / depolarda, çoğu iş yerlerinin giriş kapısının hemen üzerinde “Önce Güvenlik” yazıldığı görülür. Peki bu giriş kapılarının kendisi yeterince güvenli mi? Tedbirlerde (önlemlerde) yeterince ölçülü olunuyor mu?
Micheal Faraday’da; “Bilim bize hiçbir şeyi göz ardı etmememiz ve küçük ayrıntıları küçümsemememiz gerektiğini öğretir. Zira büyük şeyler küçük şeylerden oluştuğu gibi, aslında küçük ayrıntılarda çoğu kez büyük şeyler gizlidir” der (10,11) .
Düşmüşüm vay, düşmüşüm ben el kapılarına
Almanya’da(ki) çöpçülerimiz için Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın yazdığı bir şiirde;
“Sığmazken atalarımız güne, yarına, Düşmüşüm vay, düşmüşüm ben el kapılarına” der (12) .
El kapılarına düşmeyenlerin üzerine de, ne yazık ki kendi ülkesinde, küçük (belki de basit) önlemlerin alınmadığından (küçük şeylerin göz ardı edildiğinden), bu konudaki önerilerin çoğu kez (işyeri yönetimince) aşırılık sayıldığından kendi çalıştığı iş yerlerinin (giriş) kapıları düşerek ağır yaralanmakta hatta yaşamını yitirmesine neden olmaktadır.
Birkaç örnek vermek gerekirse;
Olay 1 / Tarih: Haziran 2007
2007 Haziran ayında, Kahraman-Maraş’ta; yük indiren bir kamyonun, … bir tekstil fabrikasının deposunun iki tekerlek üzerinde hareket eden raylı demir kapısına çarpması sonucu 500 kiloluk demir yığınının altında kalan ve kazadan sonra da midesi patlayan, kalın ve ince bağırsaklarında yırtılma meydana gelen H. Doğan’ın beline, üst üste geçirdiği iki ameliyatın ardından platin takıldı. Kaza sonucu felç oldu, yüzde 100 iş görmez raporu aldı. 2013 Şubat ayında sonuçlanan davada mahkeme, fabrika sahibinin H .Doğan’a 475 bin TL maddi ve 75 bin TL manevi tazminat ödemesine karar verdi. Yazılı basın “Tazminat, geriye dönük yasal faiz ve mahkeme giderleriyle yaklaşık 950 bin lirayı bulacağını belirtti(30.03.2013) (13,14) .
Olay 2 / Tarih: 16.09.2011
Antalya’nın Muratpaşa ilçesinde bir nakliye firmasının deposunda çalışan M. Güvenç (59), açmak istediği 300 kiloluk demir kapının üzerine devrilmesi sonucu hayatını kaybetti.
M. Güvenç, iş yerinde bulunan iki kapıdan birini açtı. 300 kilo ağırlığındaki diğer kapıyı açmaya çalışırken, rayından çıkan kapı Güvenç’in üzerine devrildi(15,16) .
Olay 3 / Tarih: 28.11.2012
Ankara’nın Şereflikoçhisar İlçesi’nde, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfının (SYDV) kömür deposunda yevmiyeli çalışan D. Erol (57), demir kapının üzerine düşmesi sonucu yaşamını yitirdi (18) .
Erol, raylı sistemle çalışan deponun dış kapısını açmaya çalıştı. Yüksek ve ağır olan demir kapı, raydan çıkıp D. Erol’un üzerine devrildi. Kapının altında kalan ve başına aldığı darbe sonucu ağır yaralanan Erol, hayatını kaybetti (20,21) .
Olay 4 / Tarih: 18.12.2013
Ankara’da bir iş yerinde imalat atölyesinde kaynak çalışmaları tamamlanan çelik konstrüksiyonun forklift ile çıkartılması sırasında kapıya çarpması sonucu kapının düşmesine ramak kaldı.
Olay 5 / Tarih: 06.07.2014 Üzerine demir kapı devrildi
Çerkezköy Küçük Sanayi Sitesi’ndeki bir kalıp imalat ve bakım işleri atölyesinde çalışan M.Ö’nün üstüne yüzlerce kilo ağırlığında demir kapı devrildi.
İş yeri içerisinden vinç yardımı ile makine çıkarıldığı sırada vinç kapıya temas etti. Vinçin teması sonucu yüzlerce kilo ağırlığındaki demir kapı, makineyi dengede tutmaya çalışan M.Ö’nün üzerine düştü (23,24) .
Olay 6 / Tarih: 09.10.2014
Bilecik’te üzerine demir kapı düşen işçi yaralandı. Bilecik’in Söğüt ilçesinde, demir doğrama işletmesinde çalışan H. H. Hatipoğlu’nun (53) üzerine demir kapı düştü. Kapıda bulunan camlar, Katipoğlu’nun kolunu kesti(25) vb.
Bu kazaları önlemek çok mu pahalı olur?
Sadece olay 1’de belirtilen iş kazası sonucu ödenen maddi ve manevi tazminat parası ile Türkiye’deki iş yerlerindeki çoğu yatay kayar raylı kapılarda güvenlik önemini almak olasıdır. Gerçekten “iş kazalarını önlemek ödemekten daha kolay ve daha ucuzdur”.
İş Güvenliği Mevzuatı Ne Diyor?
Raylı kapılarda, raydan çıkmayı ve devrilmeyi önleyici güvenlik sistemi (tertibatı) bulun(durul)ur (26,27) .
Kaçış yollarında bulunan kapılar ve geçitler uygun şekilde işaretlenir. Bu kapıların yardım almaksızın her zaman ve her durumda içeriden açılabilir özellikte olması sağlanır.
Araçların geçtiği kapı ve geçitler yayaların geçişi için güvenli değilse, bu mahallerde yayalar için ayrı geçiş kapısı bulundurulur. Bu kapılar açıkça işaretlenir ve önlerinde hiçbir engel bulundurulmaz.
Mekanik kapılar ve geçitler, çalışanlar için kaza riski oluşturmayacak şekilde yapılır (27) .
İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yönetmeliklerde genellikle ilgili ve gerekli maddeler vardır. Ancak yasalarımız, yönetmeliklerimiz yoruma açık cümlelerle herkesin ucundan tuttuğu, aslına hizmet etmeyen, adeta kişiye göre değişen kurallar bütünü gibidir.
Ne Yapmalı?
“Raylı kapılarda, raydan çıkmayı ve devrilmeyi önleyici güvenlik sistemi (tertibatı) bulun(durul)ur” ifadesinin tartışmaya yer bırakmayacak şekilde (yürürlükten kaldırılan İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün maddeleri gibi) iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yönetmeliklerle, standartlarla ya da tebliğlerle açıklanması, ilgili taraflara duyurulması gerekir.
Örneğin, bir iş yerinde yukarıda belirtilen mevzuat hükmüne karşı yatay kayar (sürgülü/raylı) kapının üst tarafına monte edilen dayanıklı çelik yüzüklerin içerisinden, iki tarafı sağlam ankraj noktasına bağlanmış çelik halat geçirilmiştir. Kapı(lar)nın raydan çıktığında, düşmeden askıda kalması sağlanabilecek.
Bu önlem yeterli mi? Bir iş müfettişi yeterli bir önlem olduğunu kabul etmiştir!
Kapılara (ve de yayalara) araç vb. çarpmaması için ne yapılabilir?
İş yerinde yayalar tarafından veya malzeme taşımada kullanılan yolların, bulunabilecek azami kullanıcı sayısına ve yapılan işin niteliğine uygun boyutlarda olması sağlanır ve bu yollar açıkça işaretlenir. Malzeme taşınan yollarda yayalar için yeterli güvenlik mesafesi bırakılır.
Araç geçiş yolları ile kapılar, yaya geçiş yolları, koridorlar ve merdivenler arasında yeterli mesafe bulunması sağlanır. Çalışma mahallerinde yapılan iş, kullanılan makine ve malzeme göz önüne alınarak, çalışanların korunması amacıyla araç geçiş yolları açıkça işaretlenir (26) .
Engellere çarpma, düşme ya da nesnelerin düşme tehlikesinin bulunduğu yerler ile işletme tesisleri içinde çalışanların çalışmaları esnasında dolaştıkları bölgeler, birbirini takip eden sarı ve siyah ya da kırmızı ve beyaz renk şeritleriyle işaretlenir (28) .
Araçların giriş kapılarına çarpmaması için ne yapılabilir?
En basit önlem, araç sürücüsüne/operatöre görüş kolaylığı sağlamak için kapı girişi ve çıkışının her iki tarafına sarı, ya da sarı siyah renge boyanmış dayanıklı kenar belirteçleri (dubaları) konabilir. Bu uygulama hem kapıları, hem işyeri duvarlarını hem de araçların hasarını önleyebilir. Tabi ki sakatlık ya da ölümle sonuçlanan (yukarıda birkaç örneği verilen) iş kazalarının (basit önlemlerle) tamamı önlenebilir(di).
Kaynakça
1.http://www.siir.gen.tr/siir/r/ruhi_su_turkuleri/el_kapilari. htm
2.http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/28833/2013_te_is_kazalarinda_kac_isci_oldu_.html
3.http://www.zaman.com.tr/ekonomi_isci-olumlerinde-2014- en-aci-yil-oldu_2267205.html
4.http://t24.com.tr/haber/camilerde-is-guveligi-hutbesi-tedbirdeasirilik-allaha-guveni-sarsar,281668
5.http://www.taraf.com.tr/guncel/guvenligi-hutbesi-tedbirdeasirilik-allaha-guveni-sarsar/#
6.http://www.demokrathaber.net/guncel/muftuluk-is-guvenligihutbesinden-cark-etti-h42592.html
7.http://www.tvarsivi.com/istanbul-muftulugucuma-hutbeleriniis-guvenligi-ile-ilgili-bir-hutbe-hazirladi-a-26.12.2014-94875ya. Html
8.http://www.aktifhaber.com/muftuluk-o-hutbeyi-sitedenkaldirdi-1096644h.htm
9.http://www.metefizik.com/index.php/anasayfa/gununsozu?start=30
10.http://calismaortami.fisek.org.tr/wp-content/uploads/2011/11/ calisma_ortami119.pdf
11.http://www.metefizik.com/index.php/anasayfa/gununsozu?start=30
12. http://www.siir.gen.tr/siir/r/ruhi_su_turkuleri/almanyada_copculerimiz.htm
13.http://www.marashaberi.com/yasam/kahramanmarastais-kazasinda-felc-olan-isci-rekor-tazminat-kazandi-h2602.html
14.http://www.kanal46.com/haber/felc-olan-isci-550-bin-tltazminat-kazandi/43112
15.http://www.antalyahaberbulteni.com/isyerinde-feciolum/2828/
16.http://www.posta.com.tr/Default.aspx?aType=HaberDetay&CatID=3&ParentCatID=&ArticleID=88126
17.http://www.haberdukkani.com/detay.php?id=37567
18.http://www.f5haber.com/sydv-nin-komur-deposunun-demirkapisi-uzerine-dusen-isci-oldu-fotohaber-217150
19.http://www.f5haber.com/sydv-nin-komur-deposunun-demirkapisi-uzerine-dusen-isci-oldu-fotohaber-217150/2
20.http://www.bugun.com.tr/son-dakika/sydvnin-komurdeposunun-demir-kapisi-uzerine–haberi/363722
21.http://www.avrupa-postasi.com/turkiye/sydv-nin-komurdeposunun-demir-kapisi-uzerine-dusen-isci-oldu–h79422. Html
22.http://www.cerkezkoybakis.com.tr/yerel/cerkezkoy/uzerinedemir-kapi-devrildi-h9661.html
23.http://www.cerkezkoybakis.com.tr/yerel/cerkezkoy/uzerinedemir-kapi-devrildi-h9661.html
24.http://www.cerkezkoybakis.com.tr/yerel/cerkezkoy/uzerinedemir-kapi-devrildi-h9661.html
25.http://www.haberler.com/uzerine-demir-kapi-dusen-isciyaralandi-6570318-haberi/
26.İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik mç35/ç
27.Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği yönetmeliği, Ek-4.A.41.a
28.Güvenlik ve Sağlık İşaretleri yönetmeliği Ek-5
29.http://www.linde-mh.com/en/main_page/news/pressreleases/pressreleases_1_1729.jsp
30.http://www.hsa.ie/eng/Vehicles_at_Work/Workplace_Transport_Safety/#sthash.ciAyrSdu.dpuf
31.http://www.hsa.ie/eng/Vehicles_at_Work/Workplace_ Transport_Safety/
32.http://www.supplychainprocurement.co.za/products/asafe-warehouse-protection/traffic-segregation
* Kim. Müh., İş Sağlığı+İşletme Yönetimi Bilim Uzmanı Çalışma Bakanlığı Eski İş Güvenliği Müfettişi (1978-1985) İş Güvenliği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikalı) Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Denetim Kurulu Üyesi
(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)