” Uygulayan ve yapan, karar verenden daima daha kuvvetlidir(1)”
K. Atatürk
“Bizim milli içkimiz ayran(dır)”
Yoğurdun sulandırılıp çalkalanmasıyla yapılan içecek olan ayran; M.S. 552-745 yılları arasında hüküm süren Göktürkler ekşiyen yoğurdun ekşiliğini azaltmak için üzerine su eklerler. Böylece tesadüfen ayran ortaya çıkmıştır(2) . Her ne kadar ABD Atlanta’da ilk formülü 1886 yılında John S. Pemberton tarafından oluşturulan kola(3); ülkemizde yılda 2,6 milyar litre tüketilmesiyle “bizim milli içkimiz ayran tüketimini 6’ya katlamış olsa da, ayran Türk mutfağına ait en yaygın içeceklerdendir(4,5) .
Ayranın yararları nedir?
Prof. Dr. Ziya Mocan ayranın faydalarını şöyle sıralıyor: Antibakteriyel, bakterilerin içeride üremesine engel olur, mide ve bağırsaktaki zararlı bakterilerin üremesini engeller ve bakterileri temizler. Bu nedenle antioksidan etkisi vardır. Zehirlenmelerde ayran kullanılır. Besleyicidir, kalsiyum ve magnezyumdan zengindir. Sıvı ve mineral kaybını karşılar(6) .
Zehirlenmelerde ayran kullanılır!
Sağlık ve güvenlik kültürümüze yerleşmiş, her türlü zehirlenmede Türkiye’ de çok yaygın kullanılan “ayran” ucuz, her yerde kolay bulunabilecek “yerel ve milli” bir iş sağlığı önlemi olabilir mi? Sıkça karşılaşılan örnek olaylara bakarak bu soru (aslında) çok kolay yanıtlanabilir.
Olay 1: 23.04.2013
Bursa’nın İnegöl ilçesinde bir koltuk imalathanesinde 23.04.2013 tarihinde çıkan yangının dumanla kapladığı iş yerinde; iş yeri sahibinin 6 aylık köpeği yarı baygın halde kendini dışarı attı. Dumandan zehirlenerek yürümekte zorluk çeken, yarı baygın haldeki köpeğe çevredeki vatandaşlar zehirlenmemesi için ayran içirmeye çalıştı. Ancak yavru köpek ayağa kaldırılamadı(7) .[Çünkü hayvan yangın dumanını solumuştu].
Olay 2: 23.08.2015
İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesinin Genel Cerrahi Ana bilim dalı binasının altında bulunan atık merkezinde trafodan kaynaklanan yangın çıktı. Asansör kablolarının tutuşmasıyla büyüyen yangın tüm merkezi sardı. Çalışmalar sırasında dumandan etkilenen itfaiye erlerine ayran dağıtıldı(8) .
Olay 3: 09.04.2016
İstanbul-Bursa-İzmir Otoyolu Projesi’nin Bursa-Gemlik arasındaki 1250 metre uzunluğunda olan Selçukgazi Tüneli’nde yalıtım malzemesi kaplandığı sırada yangın çıktı.
Yangında kaynak makineleri yanarken oksijen tüpleri infilak etti. Patlamalar devam ederken tünele giren itfaiye ekipleri alevleri 2 saat süren çalışma ile kontrol altına alabildi. Bazı itfaiye erleri dumandan etkilenince kendilerine ayran ve su verildi(9).
İş yeri Kimyasalları Vücuda Nasıl Girer?
Yangın dumanının solunmasının etkilerini ortadan kaldırmak ya da hafifletmek için neden insanlara ve hayvanlara ayran içiriliyor?
Bir kimyasal(ın) bir kişinin sağlığı için tehlikeli olması için, ilk önce vücuda temas etmesi ya da girmesi gerekir ve kimyasalın vücut üzerinde bazı biyolojik etkiye sahip olması gerekir. Dört (beş) ana yol vardır. 1. Soluma (solunum), 2.Cilt / ten teması, 3. Sindirim sistemi (yutma ve yeme), 4. Enjeksiyon, [+ 5. Göz emilimi (göze kaçma/temas etme)] yolu.
Kirlenmiş (kontamine olmuş) havanın solunması işyeri [çalışma ortamı] kimyasallarının vücuda girişinin en yaygın yoludur. Bazı kimyasallara (anilin gibi), temas edildiğinde, bu kimyasal kan dolaşımına deri yoluyla geçebilir. Daha az sıklıkla, işyeri kimyasallarının [yiyecek veya sigara (veya eller) kontamine olmuşsa] yanlışlıkla yutulması olabilir. Bu nedenle, işçiler (çalışanlar) toksik kimyasallara maruz kalabileceği yerlerde herhangi bir şey yememeli, içmemeli ve (hatta) sigara içmemelidir.
İşyerinde kirli (kontamine olmuş) hava solunabilir. Hava ağız ve burun yoluyla çekilir ve daha sonra akciğerlere gider. Ortalama bir insan yaklaşık bir dakikada 12 kez nefes alır-verir. 12 inhalasyonun (nefes alıp vermenin) her birinde yaklaşık 500 ml hava getirir. Bir insan dinlenme anında dakikada 6 litre, ağır çalışma anında 75 litreden fazla hava solur. 8 saatlik bir iş günü içinde, 2800 litreden fazla hava akciğerlere girer/çıkar. 8 saatlik orta aktivitedeki bir çalışmada ise 8,5 m³ üzerinde hava solur (Zor çalışma koşullarında bu değer 10 m³ kadar çıkabilir). Akciğerin yüzey alanı dinlenirken 28 m² iken, derin nefes alırken 93 m² olur(10) .
Solunan Havanın Kalitesi
Solunan havanın oksijen içeriği (v/v) % 19.5 – 23.5, [Normal havadaki oksijen oranı (hava hacminin) yaklaşık %20,9’u ]
Hidrokarbon (yoğunlaşmış) içeriği havada 5 mg/m3 veya daha az,
Karbon monoksit (CO) içeriği 10 ppm (milyonda on kısım) ya da daha az,
Karbon dioksit (CO2 ) içeriği 1000 ppm veya daha az olması gerekirken,
Hissedilebilir koku olmaması gerekir.
Ortamdaki havanın solunması (akciğerlerin yukarıda belirtilen geniş yüzeylerine temas etmesi) ile kan dolaşımına doğrudan (anında) giriş olabilir. Kana karışan (solunan havadaki olası zararlı) etmenler kan dolaşımı ile tüm vücuda yayılır.
Tehlikeli maddelerin solunması akciğerlerin narin yapılarına zarar verir. Hasarlanmış akciğerler solunum yolları hastalıklarına daha duyarlı hale gelir.
Oksijen eksikliğinde ya da zararlı toz(lar), sis(ler), duman(lar), mist(ler), gaz(lar), tütsü(ler), sprey(ler) veya buhar(lar)’dan çalışanların sağlığını korumak için etkili yol atmosferin kirlenmesini önlemektir. Bu nedenle; mühendislik kontrolleri [ürün ikamesi, minimizasyon – daha az toksik madde kullanma, izolasyon, genel ve yerel havalandırma vb.] ve idari/yönetsel kontroller [daha az süreli çalışma, rotasyonlu çalışma vb.] ile çalışma ortamının sağlık açısından uygun duruma getirilemediği ya da mümkün olmadığı (yangın, ani kimyasal reaksiyonar ya da kaçağı vb.) durumlarda [bu önlemlere ilave olarak] solunum yolları koruyucularının (KKD’lerin) kullanılması gereklidir.
Solunum yolları koruyucuları ne zaman kullanılmaya başlandı?
Eski çağlarda, Mısır, Yunanistan ve Roma’da; madencilik en eski endüstrilerden biridir. Madenciler (genellikle) köleler ve/veya suçlular idi. İş (bir anlamda) ceza olarak yaptırılıyordu. Elle yapılan (manuel) işlemlere “aşağı derecede olan şey’ler” olarak bakılıyordu. O devirde, madenciler toz’a sunuk (maruz) kalmayı azaltabilmek için çanta (torba), çuval, hayvan mesanesi (ör: öküzlerin sidik torbası)’ndan yaptıkları maskeleri kullandılar(11,12) .
Natüralist, doğa tarihi ile uğraşan bilim insanı (doğa filozofu) Roma’lı daha çok “Pliny the Elder” olarak bilinen “Gaius Plinius Secundus (MS. 23 –MS. 79)”, yazdığı “doğa tarihi ansiklopedisi”nde: “Kırmızı kurşun oksit tozu”ndan Roma madenlerinde çalışan işçilerin kendilerini koruyabilmek için hayvan mesanesini (maske olarak) kullandıklarını belirtti/tanımladı(12).
16. ve 17. yüzyılda; Madencilik, metal işleri ve diğer ticaretler gelişti. Çalışma ortamında havalandırmada (ventilasyon) [insan veya hayvan gücü ile çalıştırılan körükler gibi] bazı gelişmeler oldu. 18. yy’da; madenciler için gaz maskeleri ve emniyet lambaları geliştirildi(13).
Bir İskoçlu kimyacı John Stenhouse (1809 – 1880) 1854 yılında ilk pratik respiratörlerden (solunum yolları koruyucusu/maske) birini icat etti [gazlar ve buharlara maruz kalmayı kontrol etmek için bir kömür emdirilmiş maske].
Son yüz yüz yılda iş sağlığı ve güvenliği alanında önemli gelişmeler olduğu gibi, başta solunum yolları koruyucularında olmak üzere kişisel koruyucu donanımlar; standartları belli, daha bir ergonomik, kaliteli, kolay bulunabilir duruma geldi. Artık yaygın bir şekilde de kullanılmaktadır.
Solunum Yolları Koruyucuları (Ör: Maskeler) Doğru Kullanılıyor mu?
Daha doğru bir ifade ile çalışma ortamındaki zararlı etmenin türüne göre doğru olan maskenin seçilmesi ve doğru yerde kullanılması biliniyor mu? Bu sorunun yanıtı bir kaç somut örnekle verilebilir.
Olay 4: 03.04.2013, Bozüyük Toprak Kağıt Fabrikası Yangını
Bilecik’in Bozüyük İlçesi’ndeki Toprak Kağıt Fabrikası’nda (03.04.2013) yangın çıktı.
“Fabrikanın geri dönüşüm kağıt deposunda çıkan yangına (fabrika çalışanlarının müdahalesi ile söndürülemeyince) Bozüyük, Bilecik ve Eskişehir’den giden itfaiye ekipleri müdahalede bulundu, dumandan etkilenen itfaiye erlerine ayran dağıtıldı(15) .”
[Not 1: Yangına müdahale eden işyeri çalışanları ve itfaiyecilerin bir kısmı (yangın gaz ve dumanlarına karşı) toz maskesi kullanıyor, bir kısmında buda yok (MT)]
Olay 5: 27.01.2013 (Pazar), Aksa Akrilik Elyaf Fabrikası Mamül Madde Ambar Yangını
Yalova-Karamürsel karayolunun 13. kilometresindeki Akkök Şirketler Grubu’na ait 430 bin metrekarelik alandaki tesisin (satışa hazır) mamül madde ambarında (akrilik elyaf deposu) pazar günü sabah 08.30 sularında çıkan yangın 6 saat sonra kontrol altına alınmış(tı). Tonlarca elyafın alev aldığı yangında yükselen yoğun gaz ve duman kilometrelerce uzaklıktan dahi görüldü(16) .
Yangına neden olduğu iddia edilen forkift, yanan yerde görülmektedir(17) .
“Önemli bir olay ve çevre kazasına neden olan Aksa Akril Elyaf Yangını (basına yansıyan haberler, yerel yöneticiler ve işyeri – üst düzey – yetkililerinin açıklamalarından): Elektrikli Forkliftin akü bağlantı söketinin (kablo başlığının), akü şarj cihazı ve forklifteki bağlantı yerine (her yeniden şary sonrası defalarca) takıp – çıkartılmaktan kaynaklanan aşınma/gevşemenin neden olduğu elektrik arkının akü bağlantı (enerji iletim) kablolarını tutuşturması sonucu oluşan küçük çaplı yangının, ambarın tekstil sektöründe kullanılan akrilik elyay balyaları arasında (yükleme yapmak/taşımak için) bulunan forkliftin operatörü tarafınan (forklift operatörü taşıyacağı elyaf balyasının bar kodlarını kontrol için aracından indiği – araç üzerinde bulunmadığı için) geç farkedilmesi, çalışmanın pazar günü olması nedeniyle mamül madde ambarında çalışanların fazla olmaması, (herhalde) alt işveren çalışanı olan forklift operatörünün (belki – yangına müdahale konusunda) yeterli deneyiminin olmayışı, Aksa Acil Müdahale (Röle) Ekibinin alarma geçirilmesindeki gecikme vb. nedenlerle çıkmış ve büyümüş olabileceği (deneyimlere de dayanılarak) düşünülebilir/tahmininde bulunulabilir(18,19,20,21,22,23).”
Akrilik elyafın yanması sonucu çevreye yayılan çok yoğun dumanın etkisinde kalan görevlileri(n) bazılarının [ör: jandarma’ların] (toz) maske(si) kullandığı görülmüştür. Böyle bir yangında hidrojen siyanür ve azot oksitleri gibi birçok zararlı/tehlikeli yanma ürünlerinin oluşması beklenirken. Bu maske onları koruyabildi mi? Herhalde onlara da (milli içeceğimiz) ayran(da) verilmiştir.
Olay 6: 26.06.2014, Manisa‘da arıtma tesisinde facia: 3 ölü
Manisa Deri Organize Sanayi Sitesi Arıtma Tesisleri’nde meydana geldi. İddialara göre, Çevre Mühendisi Muhammet Nurdelen ile işçiler İbrahim Dursun ve Satılmış Mercan, arıtma tesisi havuzlarında arızalanan motoru tamir etmek istedi. Havuzun üzerine çıkan üç kişiden biri dengesini kaybederek 5 metrelik içi su ve balçık çamur dolu havuza düştü. Diğer ikisi ise arkadaşlarını kurtarmak isterken aynı sonla karşılaştı(24) . [Bazı tesis çalışanları, motor bölümünün kapağını açtıkları sırada biriken gazdan etkilenen mühendis ve işçilerin, üzerinde bulundukları platformun korkuluğunun olmaması nedeniyle havuza düştüğünü iddia etti(25).]
[Not 3: Arıtma tesisi ve foseptik çukurundan çıkabilecek zararlı ve tehlikeli gaz, buhar ve kokuya karşı itfaiye, ilk yardım ve acil müdahale ekiplerinin toz maskeleri kullandıkları görülmektedir(26) (MT)]
Olay 7: 05.08.2015, Tuzla’da kimyasal sızıntı
“Tuzla Deri Organize Sanayi Sitesi içerisinde faaliyet gösteren bir firmaya ait bina dahilinde bulunan 20 tonluk bir nitrik asit tankının delinmesi sonucunda açığa çıkan nitrik asitin oluşturduğu (zararlı ve zehirli) duman(27).
Nitrik asit sızıntısı sonucu; gökyüzüne turuncu-kahverengi renkte duman yükselirken polis fabrikaya giden yolları keserek önlem aldı. [Not 4: Nitrik Asit (azot oksit) gaz ve dumanlarının çıktığı yerde: Fabrikaya giden yolları keserek önlem alan polisin taktığı maske.]
Olay yerine itfaiye, polis ve sağlık ekipleri sevk edilirken, bölgede güvenlik şeridi oluşturuldu. [Not 5: Güvenlik önlemi alan Özel güvenlik Görevlisi – nitrik asidin oluşturduğu azot oksit gazlarının yayıldığı ortamda – toz maskesi kullanmaktadır]
Olay yerinde çalışma yürütülürken bazı görevlilerde koruyucu maske bulunmaması dikkat çekti. Çalışmada yer alan görevlilere ayran da dağıtıldı (28,29) .
Doğru maskeyi kullananalar da var!
İstanbul İtfaiye ekipleri kimyasala karşı dayanıklı (içerisinde kendinden hava beslemeli maske de olan) özel kıyafet giydi.
Olayı takip eden basın mensupları [Not 6:Mayıs & Haziran 2013’de olan Gezi Parkı olaylarından derslerini almış olmalı ki) filtreli gaz maskesi taktı (30,31).]
Olay 8: 14.04.2016, Apartmandan gelen gizemli kötü koku korkuttu
Antalya’da bir apartmandan yükselen kötü koku polisi alarma geçirdi. İhbar üzerine olay yerine gelen polis (ekipler), apartman sakinleriyle maskeleri takıp ‘kötü kokuyu’ bulmak için sahibi olmayan bazı daireleri çilingir yardımı ile açıp kontrol etti(32,33).
[Not 7: Kokuya karşı önlem olarak toz maskeleri kullanılıyor]
Solunum Koruma Ekipmanının Seçimi’nde izlenebilecek yöntem: (sırasıyla)
• Tehlikeler tanımlanmalı – toz, metal dumanı, gaz, buhar vb.
• Risk(ler) değerlendirilmeli – güvenlik standartlarına göre tehlike seviyeleri değerlendirilmeli ve diğer koruma önlemleri dikkate alınmalı – cilt ve göz
• Doğru solunum maskesi seçilmeli – atılabilir, yarım yüz maske, tam yüz maske, motorlu, hava beslemeli solunum cihazları (sistemler),
• Doğru kullanım, bakım, temizlik ve muhafaza eğitimi verilmeli(dir) – solunum korumasını en uygun şekilde kullanılmasını sağlamak için
Solunum Korumada EN Standartları(34)
Tek Kullanımlık Solunum Korumalar Maskeler
EN 149+ A1: Partiküllere karşı koruma sağlayan tek kullanımlık maskeler üç sınıfa ayrılır: FFP1, FFP2, FFP3
EN 405+A1: Gazlara veya partiküllere karşı koruyucu valfli yarım yüz maskeler
Tekrar Kullanılabilen Maskeler
EN 136: Tam yüz maskeler, EN 140: Yarım yüz maskeler, EN 143 +A1: Negatif basınçlı respirator cihazlar için partikül filtreler, EN 14387 +A1: Gaz filtreli kombine filtreler (Bundan önceki EN 141, EN 371 standartları), EN 148 -1-2-3: Solunum cihazları için standart vida dişleri
Güçlendirilmiş Solunum Cihazları
EN 12941+ A1+A2 (Bundan önceki EN standartı EN 146): Kask ve başlıkla kullanılan güçlendirilmiş filtreli cihazlar. EN 12942 +A1+A2 (Bundan önce-ki EN standartı EN 147): Tam yüz maskeler, yarım yüz maskeler veya çeyrek maskelerle birlikte güç destekli filitre cihazları.
Hava Beslemeli Yalıtımlı Cihazlar
EN 14594: Solunumla ilgili koruyucu cihazlar, sürekli akışlı basınçlı hava hatlı solunum aparatı
Kendi Kendine Yeten Solunum Cihazı
EN 137: Kendi kendine yeterli, açık devreli sıkıştırılmış hava solunum cihazı
EN 145 A+1: Solunumla ilgili koruyucu cihazlar, kendi kendine yeterli kapalı devre solunum cihazı, basınçlı oksijenli veya basınçlı oksijen – azotlu
Kaçış Cihazları
EN 402: Solunumla ilgili koruyucu cihazlar, tam yüz maskesi veya ağızlık tertibatı olan, basınçlı hava kullanan, kendi kendine yeten, akciğer kumandalı, talep tipi açık devre solunum cihazı
EN 403: Solunumla ilgili koruyucu cihazlar, acil durumlarda kişinin kendini kurtarmak için kullandığı – yangından kaçarken kullanılan başlığı olan filtre cihazlar
EN 1146: Solunumla ilgili koruyucu cihazlar – kaçış başlığı bulunan, kendi kendine yeten, açık devre basınçlı hava solunum cihazı
EN 13794: Solunumla ilgili koruyucu cihazlar -kendi kendine yeten, kapalı devre solunum cihazı – (Acil durumlarda kaçış için kullanılır.)
Seçilecek solunum koruyucuların, acil durumlarda mı yoksa günlük çalışmalar sırasında mı kullanılacağı önceden gözden geçirilmelidir, hangi sıklıkla ve ne kadar süre ile kullanılacağı da öğrenilmelidir(34) .
Avrupa standardı 143 EN bir yüz maskesi takılabilir parçacık filtreleri aşağıdaki sınıfları tanımlar:
Sınıf Filtre penetrasyon (içine girme/işleme) sınırı [95 L / dak hava debisi (akışı)]
P1 Havadaki partiküllerin en az % 80 Filtreler
P2 Partiküllerin en az % 94 Filtreler
P3 P3 havadaki partiküllerin en az % 99,95 Filtreler
Ör: Pas/demir, tuğla işi/beton, tıkama maddeleri/dolgu maddeleri [P1], çimento, ahşap, boya/vernik/paslanmaz kaplama, çelik, kuartz, [P2] serinletici yağlayıcı sis [P2], kir tutmaz boyalar, Çelik/Yüksek alaşımlı(paslanmaz çelik [P3]’ın kumlanması/kesilmesi/delinmesi.
Şu maddelere kaynak yapılmasında: İnşaat çeliği, zincir, lehimleme, Asbes tosla yapılan işler (küçük çaplı), Cam ve mineral fiberlerin işlenmesi [P2], Paslanmaz çelik ya da toryum elektrot, Atıkların ayıklanması [P3]
Toz (örn: süpürme esnasında) [P1], Polen [P1], Değirmen tozu/mantar kaynakları [P2] , Güç tesislerindeki işler (örn: filtrelerin degiştirilmesi) [P3], Küf/mantar kaynakları ile Bakteriler’in taşınmasında [P2], Virüsler/bakteriler’de ise [P3].
Solvent bazlı boyalar, Sentetik reçine vernikler, Solvent bazlı izosiyanerler’ın sprey şeklinde sıkılması [A2P2], ya da çalıştırılan motorlu solunum sistemi.
Lateks boyalar [P2], Yapıştırma (solvent bazlı yapıştırıcılar) [A2], Sprey yapıştırıcılar [A2P2],
Böcek ilaçları (suluaolüsyonlar) için: [P2], organik/buharlaşan’lar için [A2P2],
Asit buharı [ABE], sıvı gübre (taşınması) [ABEK], Amonyak [K(ABEK)],
Tehlikeli maddelerin saklanması / taşınması [ABEKP3]
Not: Yukarıda bahsi geçen filtre sınıfları minimum gerekliliklerdi. Bir solunum aracı kullanmadan önce kullanıcı, ilgili solunum donanımlarının tehlikeli ya da zararlı madde konsatrasyonlara ilişkin gerekliliklere uygun olup olmadığını doğrulamak zorundadır. Organik ve inorganik yapıdaki gazlara karşı ise filtreli maskeler kullanılır. Organik yapıdaki gazlar ve buharlar için kullanılan A tipi filtre, aktif karbonlu filtre olarak tanımlanır. İnorganik gaz ve buharlar (B), amonyak (K) ve kükürt dioksit için (E) emprenye karbonlu filtreler kullanılmaktadır (34,35)
EN 149 Avrupa standardı “filtreleme yarım maskeler” (diğer adıyla “solunum yoluna girmeden yüzde filtreleme”), bu tamamen ya da büyük ölçüde filtre eden malzemeden imal edilmiştir. Bu maskeler aşağıda belirtildiği şekilde tanımlanmıştır.
Tek Kullanımlık Solunum koruyucular, FFP Koruyucu Seviyeleri ile İlgili Genel Bilgi,
• OEL – WEL, ortamda yapılan ölçümlere göre maruz kalma seviyesidir.
• FFP1, maruz kalma limiti (Her bir madde için bu ayrıdır.) X 4
• FFP2, maruz kalma limiti (Her bir madde için bu ayrıdır.) X 10
• FFP3, maruz kalma limiti (her bir madde için bu ayrıdır.) X 20 kadar korur (34,36)
Sınıflandırma Açıklaması
Yüze oturma testinden geçmiş bir kullanıcı tarafından doğru kullanıldığı takdirde, bir FFP1 solunum maskesi, havada uçuşan partiküllere olan maruziyeti, 4 faktörü ile; bir FFP2 ve Kaynak Solunum Maskeleri 12 faktörü ile ve FFP3, 50 faktörü ile azaltmalıdır.
Filtrelerin kullanım süresi;
• Çalışılan yerdeki kirleticinin konsantrasyonu ve karakteristiğine,
• Filtre kapasitesine; örneğin filtre sınıfı, çalışan yerin konsantrasyonuyla test değerinin karşılaştırılmasına,
• Nefes alıp verme hacmi (kullanıcının akciğer kapasitesi) ve çalışma oranına (süresine),
• Havadaki neme,
• Atmosferdeki ısı derecesine,
• Kullanım sonrası bakım ve muhafaza koşullarına bağlıdır(34).
Sonuç ve Öneriler
Ayran yerel ve milli iyi bir içecektir. Kimyasal madde bulaşmış elle ve kirlenmiş (kontamine olmuş) ortamda içilmemelidir. Temiz (hijyenik) ortamda, el ve ağız iyice yıkandıktan sonra (vücut su kaybını önlem ve elektrolitik dengeyi sağlamak vb. için) içilmelidir. Özellikle solunum yolu ile etkilenmelerine [zehirlenmeye] karşı (iyi bir) panzehir değildir. Önemli olan zararlı kimyasal etmenlerin vücuda girmemesidir. Bu nedenle “yaygın ve yerel bir iş sağlığı önlemi” olarak kullanılan maske (ayran içilmesinde olduğu gibi) kullanılmasında – genel olarak – yanlışlıklar vardır. Son çare olarak kirlenmiş havada eğer maske kullanılacak ise; doğru seçilmeli, işyerlerinde yeterince bulundurulmalı ve hangi etkenlere karşı nasıl kullanılacağı vb. konularında tüm ilgililer (çalışanlar, acil güvenlik önlemi alanlar – polis/jandarma/ özel güvenlik personeli – , acil müdahale ve İlk yardım ekipleri) bilgilendirilmeli ve KKD kullanım talimatları bu kişilere verilmelidir. Ayrıca:
1. 27.01.2013 (olay 5) tarihli akrilik elyaf yangınında, 26.06.2014 (olay 6) Manisa arıtma tesisi kazasında ve 14.04.2016 (olay 8) Antalya apartmanda kötü koku olayında (en azından) [güvenlik ve acil durum çalışanları] ABEK filtreli yarım yüz maskesi, 25.08.2015 (olay 7) Tuzla asit kazasında ise B ya da ABEK filtreli maskeler kullanılmalıydı.
2. Maske kullanılmasını zorunlu kılan, yangın, patlama, gaz salınımı gibi olayları önlemek için “alt işveren”, “taşeronluk” uygulamaları ve kapsamı yasal düzeyde (İş Kanunu) gözden geçirilmeli ve kısıtlanmalıdır.
3. İşte karşılaşacağı tehlikeler, riskler ve bunlara karşı alınabilecek önlemlerle ilgili tüm iş sağlığı ve güvenliği eğitimi verilmeden tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde işbaşı yapılmaması için yasal düzenleme yapılmalıdır.
4. Yangın yükü fazla olan ambarlara, depolara yangın algılama, yangın ihbar ve yangın söndürme (sprinkler) sistemi kur(dur)ulmalıdır.
5. İtfaiyeciler, Güvenlik Elemanları, Polis ve Jandarmalar’da görev yaptıkları bölgelerdeki tehlikeler, önlemler ve uygun KKD’lerin kullanımı konusunda – periyodik olarak – eğitilmeli ve belgelendirilmelidir.
Kaynaklar
1. Bütün Dünya, Başkent Üniversitesi Kültür Yayını, 1 Mart 2016, Sayı:2016/03 s.7
2. http://www.frmtr.com/tarihceansiklopedisi/4102048-ayranin-tarihcesi-ve-ilkicat-edeni-4.html
3. https://tr.wikipedia.org/wiki/Coca-Cola
4. http://www.hurriyet.com.tr/milli-ickimizayran-23146841
5. http://www.internethaber.com/milli-ickiayran-degil-bakin-ne-cikti-527461h.htm
6. http:// www.mailce.com/ayranin-bilinmeyen-yonleri-ayranin-faydalari.html
7. https://www.cihan.com.tr/tr/yanginda-zehirlenen-kopege-ayran-icirdiler-1015912.htm
8. http://www.radikal.com.tr/turkiye/cerrahpasa-tip-fakultesinde-yanginpanigi-1420595/
9. http://www.hurriyet.com.tr/ selcukgazi-tunelinde-yangin-cikti-40084636
10. https://www.ccohs.ca/oshanswers/chemicals/ how_chem.html
11.http://forum05.ccohs.ca/presentations/Linn_Holness_ENG_PDF.pdf
12. https://en.wikipedia.org/wiki/Pliny_ the_Elder
13.http://creod.on.ca/wp-content/uploads/2010/12/Historical-Perspective-onOccupational-Disease.pdf
14. https://en.wikipedia.org/wiki/John_Stenhouse
15.http://www.milliyet.com.tr/halis-aganin-fabrikasinda yangin/ekonomi/ekonomidetay/03.04.2013/1688813/default.htm
16.http://www.aksam.com.tr/aksak-itfaiye–163161h.html
17.http://www.aktuel.com.tr/Gundem/2013/01/27/fabrikada-yangin-cikti
18.http://yenisafak.mobi/gundem-haber/dunyanin-en-buyugu-yandi-27.01.2013-462942
19.http://www.hurriyet.com.tr/gundem/22455812.asp
20.http://www.haberler.com/akkok-ceo-sudorduncu-yangin-satisa-hazir-4281801-haberi/
21.http://www.stargundem.com/ajanslar/aksa-depolari-enkaza-dondu-191609.html
22.http://galeri.haberturk.com/gundem/galeri/423464-yalovada-korkutan-yangin
23.http://www.yalova77.com/haber/9643/yangin-aksa-depolarini-enkaza-cevirdi.html
24.http://yuzhaber.com/haber/20229/aritma-havuzundafacia-3-olu/
25.http://www.milliyet.com.tr/aritmahavuzu-faciasinda-olen-3-kisinin-manisayerelhaber-266192/
26.http://www.aksam.com.tr/foto-galeri/guncel/manisada-aritma-tesisinde-facia-3-olu/16509/9 (Erişim
27. http://www.internethaber.com/istanbuldakimyasal-sizinti-alarmi-patlama-oldu-805405h.htm
28.http://www.ntv.com.tr/turkiye/tuzlaorganize-deri-sanayi-bolgesinde-kimyasalsizinti,mSRruwlAkkKjbOmcGkFqvQ
29.http://www.milliyet.com.tr/Milliyet-Tv/video-izle/Istanbul-da–kimyasal-sizinti–alarmiJcXmbwFErUKT.html
30.http://www.hurriyet.com.tr/gundem/29732398.asp
31.http://www.hurriyet.com.tr/tuzla-kazasindayeni-gelisme-fabrikanin-2-1-km-mesafesindekilerde-hastaneye-gitmeli-29746880
32.http://www.hurriyet.com.tr/apartmandangelen-gizemli-kotu-koku-korkuttu-40088128
33.http://www.yayindahaber.com/haber/1294/apartmandan-gelen-koku-polisi-alarma-gecirdi.html
34.http://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/e0720fe4623c306_ek.pdf?dergi=1467
35.http://www.enzet.com.tr/avrupastandartlari_1_24.htm
36. https://en.wikipedia.org/wiki/Respirator
* Kim. Müh., İş Sağlığı+İşletme Yönetimi Bilim Uzmanı
Çalışma Bakanlığı Eski İş Güvenliği Müfettişi (1978-1985)
İş Güvenliği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikalı)
Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Denetim Kurulu Üyesi
(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)