Dağ keçisinin sağ tarafında görülen elektrik direği bir elektrik mühendisine sorulduğunda, bir gözü yavruları ile beraber yayılan (otlayan) dağ keçilerine hayranlıkla bakarken, diğer bir gözü ile de elektrik direğini inceledikten sonra; orta gerilim (!) enerji iletim hattı diyor.
“Orta gerilim (OG) nedir?” denildiğinde ise, ortalıkta farklı farklı rakamlar uçuşuyor. Nerede ise her elektrikçiden farklı farklı tanımlar alınıyor. Kimi 31,5 kV, kimi 36 kV, kimi de daha yüksek bir değeri OG üst sınırı olarak belirliyor. Bu bir sınav sorusu olsa idi, acaba kaç elektrikçi/mühendis bunu doğru yanıtlardı. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda, karşıdakilere rakamları (ezbere) soru olarak yöneltmek acaba ne kadar sağlıklı? Örneğin: “Tehlikeli gerilim, 50 Volt’un mu, yoksa 42 Volt’un mu üzerindeki gerilimlerdir ?”
(Bakınız : KUTU 1)
İş sağlığı ve güvenliğinde sayılara farklı bir bakış:
Sosyal Güvenlik Kurumunun (SGK) 2009 yılı iş kazası istatistikleri incelendiğinde; Kuruma bildirilen toplam 64 316 iş kazasının 8 364 (%13,00)’nün “kişilerin düşmesi” sonucu oluştuğu belirtilmektedir. Bu iş kazalarından
• 3 747 ’si (toplam iş kazasının %5,83) kişilerin yüksek bir yerden (ağaçlar, binalar, yapı iskeleleri, merdivenler, makinalar, araçlar) ve çukur, derin bir yere (hendeklere, kuyulara, kazılara, yerdeki çukurlara) düşmesi,
• 4 575’i (2009 yılı toplam iş kazalarının %7,11) kişilerin hemzemin (aynı seviyede) ortamda düşmesiyle oluşmuştur.
Buradan çıkartılabilecek ders; gerek aynı seviyeden, gerekse yüksekten düşmeler iş kazalarında önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle iş sağlığı ve güvenliğine ciddi bir şekilde önem veren DUPONT gibi önemli firmalarda, merdivenlerden inip – çıkarken bir elin boş olması ve trabzanların kullanılması (tutulması) temel iş güvenliği kurallarından biri olarak vurgulanır.
Resim 2’deki işyerinde Merdiveni yapan teknik kadronun tehlike değerlendirmesi ya da risk algılamasında güvensiz bir durum görülmemiş. Benzer görüntülerle işyerlerimizde sıklıkla karşılaşılmaktadır.
Burada iki veya üç basamaklı merdivene trabzan yapılmasının en önemli nedeni, merdivenden inerken/ çıkarken birkaç defa kaymadan dolayı “kazaya ramak kalma” olayının yaşanmasıdır.
Bu işyerinde merdiven basamaklarına kaydırmaz bant yapıştırılması ve korkuluk-trabzan yapılması en ekonomik önlem olarak önerilmiş ve uygulanmıştır.
Uluslarası Çalışma Örgütü’nün 1987 yılında yayınladığı İşçi Eğitiminde bir el kitabı olarak kullanılmasını önerdiği “Güvenli ve Sağlıklı Çalışma Koşulları” ile ilgili internet ortamında “http://www.ilo.org/public/english/region/eurpro/moscow/info/publ/swedish_osh_ manual_en.pdf ” adresinden ulaşılabilen / indirilebilen kitabın 17. Sayfasında, merdiven basamağı sayısı ve korkuluk/trabzan yapılması ile ilgili önerisinde; üç basamaktan fazla olan merdivenlerde trabzan bulunmasını öngörmektedir (Resim 5).
T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’nün yayınladığı bu eğitim kılavuzunun, 18. sayfasının bir bölümünde (Resim 7) ILO’nun kitabının İngilizce baskısında olduğu gibi; “üç basamaktan daha fazla olan merdivenlerde trabzan bulunmalıdır” hükmü yer almıştır.
Bazı hukukçular tarafından yürürlükten kalkmış olması gerektiği söylenen, ancak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından uygulanan (Resmi internet sitelerinde geçerli Tüzük olarak belirtilen ve iş teftişinde kaynak olarak gösterilen) İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün 4. Madde’sinde; “İşverenin, işyerinde, teknik ilerlemelerin getirdiği daha uygun sağlık şartlarını sağlaması;… iş kazalarını önlemek üzere işyerinde alınması ve bulundurulması gerekli tedbir ve araçları ve alınacak diğer iş güvenliği tedbirlerini devamlı surette izlemesi esastır” denilmektedir. Benzer hüküm İş Kanunun 77. Maddesinde “İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak la yükümlü kılınmıştır.
Bu durumda ILO’nun da önerisini dikkate alarak üç basamaktan daha fazla olan merdivenlere basamak yapılması zorunludur(!). Resim 2 ve 3’deki görüntü yasal olarak güvensiz bir durumdur, korkuluk ve trabzan yapılmalıdır.
Buraya kadar gördüğümüz ve tartışmasız olarak öğrendiğimiz bilgileri kullanmaya kalkarsanız, bakın başınıza neler gelir?
“2 Temmuz 2011’de T.C.Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü Sınav Hizmetleri Daire Başkanlığı – Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü 4. Grup: A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı A Kitapçığında ; 72. Sıradaki soru”su:
“İşyeri merdivenlerinin en az kaç basamaktan fazla olanlarında korkuluk ve trabzan bulunması zorunludur? sorusu ile karşılaşılınca ve cevap şıkları olarak da;
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 “
belirtilmiş ise, bunlardan hangisini doğru şık olarak işaretlerdiniz ?
Yukarıdaki kitapları okumuş / eğitimini almış biri iseniz tahminimizce A ve B şıkları arasında bocalardınız.
Sınav yaptıran kuruluşun (İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü) önerdiği kitapta 3 basamaktan fazla olanlara korkuluk ve trabzan öneriliyordu. Daha emniyetli olsun diye eğer A şıkkını (2 basamak) işaretlemişseniz, puanınız gitti demektir. Çünkü soruyu hazırlayanlar (tahminimizce) cevap olarak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün (İSİGT-Md.23 /8) “dört basamaktan fazla olan her merdivende, korkuluk ve trabzan bulunacaktır” hükmünü doğru cevap olarak kabul etmişlerdir.
Eğitim Kılavuzlarından öğrendiğimiz bilgilerle, sınavlarda sorulan sorular arasındaki çelişki bununla bitmemektedir. Bir örnek daha verelim :
Resim 6’da belirtildiği gibi, ILO’nun iş sağlığı ve güvenliği eğitim kitabında “taşlama tezgahı ile ilgili bölümde (Resim 8 ve 9) taşın önündeki mesnet ile taş arasındaki açıklığın 2 mm’den daha fazla olmaması belirtilmiştir.
Güvenli ve Sağlıklı Çalışma Koşulları Eğitim Kılavuzu’nda da taşlama tezgahlarında; taş ile önündeki mesnet arasındaki açıklığın en fazla 2 mm olması öğretilmektedir.
Oysa İSİG T’nün 175. Maddesinde; “Elle yapılan taşlama işlerinde, taşlanacak parça bir mesnet veya tabla üzerinde tutulacaktır. Mesnet veya tabla, sağlam ve taşın şekline uyacak tarzda yapılmış olacak, taşla aralarındaki açıklık 3 milimetreyi geçmeyecek şekilde ayarlanabilecektir. Taş dönerken mesnet veya tabla, hiç bir nedenle ayar edilmeyecektir. (Bakınız KUTU 2)
ABD’nin İş Sağlığı ve Güvenliği İdaresine göre [Standard 29 CFR 1910, madde; 215(a)(4)] taşlama tezgahında; taş ile önündeki mesnet arasındaki açıklık 0.3175cm (1/8-inch)’den fazla olmamalıdır (Bu durum ISIG Tüzüğünün desteklemektedir).
Sonuç ve Öneriler:
İş sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren konularda ezbere dayanan rakamsal soruları sormak pek de sağlıklı ve bilimsel (uygun) değildir.
Ya da:
Örneğin; “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’ne göre: “İşyeri merdivenlerinin en az kaç basamaktan fazla olanlarında korkuluk ve trabzan bulunması zorunludur?”, “Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği’ne gore tehlikeli gerilim’in alt sınırı kaç volttur ” gibi daha somut soru hazırlanmalıdır.
İş sınavlarının yaşamın önemli bir parçasını oluşturduğu, “ekmeği aslanın ağzından alabilmek” için insanların kıyasıya yarıştığı bir ortamda, her hata göze batmakta ve yaşamları etkilemektedir. Üstelikte kurumların saygınlığına gölge düşürmektedir. Bunun için hem kullanılan bilgi ve belgeler tutarlılık açısından gözden geçirilmeli; hem de sınavlarda bu tutarsızlıkları gözler önüne sermekten kaçınılmalıdır.
Kaynak:
http://www.deltaelectrics.com.au/products/mediumand-high-voltage-mv-hv-power-
http://en.wikipedia.org/ wiki/High_voltagedistribution İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü
http://www.ilo.org/public/english/region/eurpro/moscow/info/publ/swedish_osh_manual_en.pdf
http://www.osha.gov/SLTC/machineguarding/newgrinder-checklist.html
http://cfnewsads.thomasnet.com/images/ large/525/525793.jpg
* Kim. Müh., İş Sağlığı+İşletme Yönetimi Bilim Uzmanı
Çalışma Bakanlığı Eski İş Güvenliği Müfettişi (1978-1985)
İş Güvenliği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikalı)
Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Denetim Kurulu Üyesi
(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)