İş Sağlığı ve Güvenliği eğitimlerimizin etkinliklerini değerlendirmek için eğitimin başlangıcında sorduğumuz genel sorulardan biri; “Çalışma ortamında iş kazaları en çok hangi iş saatinde olur(?)” şeklindedir. Özellikle deneyimli çalışanların verdiği yanıt genellikle “ilk iş saatinde”, işe yeni başlayanlar ise (mantık yürüterek) yorgunluğun oluşabileceği “son iş saatinde” olabileceği yönündedir. Bununla ilişkili istatistiksel verilere bir göz atılacak olursa; örneğin SSK istatistiklerinde iş kazalarının olduğu çalışma saatlerine bakıldığında:
2004’de toplam 83 830 iş kazası’nın 16 547’si 1.saat’de
2005’de toplam 73 923 iş kazası’nın 13 708’i 1.saat’de
2006’da toplam 79 027 iş kazası’nın 12 790’ı 1.saat’de
olduğu görülmektedir. Daha önceki yıllarda da benzer tablolar vardır. Buradan çıkartılan sonuç kesin olarak (gün içerisinde) iş kazaları en çok ilk iş saati içerisinde olmaktadır.
Aynı istatistiksel veriler incelemeye devam edildiğinde; 2006’da SSK’ya bildirilen 79 027 iş kazası’nın en fazla (18 229 iş kazasının) (1-3) sigortalının çalıştığı işyerinde olduğu , ikinci sırada ise 11 302 iş kazasının (21-49) işçinin çalıştığı iş yerlerinde oluştuğunu göstermektedir. Bunlardan 1 608’i 1. gün’de , aynı yıl saptanabilen 574 meslek hastalığının 41’i 1. gün oluşmuş (çok ilginç bir veri !)
Genelde Fişek Enstitüsü’nün, özelde de (elinizdeki) “Çalışma Ortamı” dergisi’ nin ilkelerinden biri “sorunun bir tarafı olmak” değil, “çözümün bir tarafı olmak”tır.
Bu bağlamda; en çok ilk iş saatinde oluşan iş kazaları ve işe bağlı hastalıkları önlemek için “işyeri çalışma ortamında ne yapmalı?” sorusu, işyeri uygulamalarından da yararlanılarak, bu yazıda yanıtlanmaya çalışılmıştır.
Bir işyerinde (ki burası çok az işçinin çalıştığı bir işyeri de olabilir) ,örneğin bakım, onarım, montaj ya da de-montaj çalışması yapacak personel ile , tüm yüklenici (alt işveren vb.) çalışanlarına, daha işin başlangıcında; sağlık, güvenlik ve çevre konularında, çalışacakları işe ve sahaya uygun (en azından) aşağıdaki konuları içeren bir oryantasyon ya da temel eğitim, iş sağlığı ve güvenliği sorumlusu/uzmanı ya da yetkili yönetici tarafından verilmelidir. Bu sınıf eğitiminde değinilmesi gereken konuların başlıkları aşağıda kısaca belirtilmiştir.
- Genel Oryantasyon
- İşyerinde Sağlık, Güvenlik ile Çevre (SEÇ) Politikaları ile Prosedürleri öğretilmelidir :
– Tehlike iletişimi
– (varsa) SEÇ el kitabı
– Çalışılacak sahaya özgü temel iş sağlığı ve güvenliği kuralları
– İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yönetmelik hükümleri
- İş alanının sınırları, girişse yasak alanlar, tehlikeli alanlar.
- Aşağıdakileri kapsayan kısa saha turu yaptırılmalıdır:
– İlk yardım ekipmanları
– Trafik alanları
– Sigara içilebilecek alanları, yerleri
– Yangın söndürücüler
– Lavabolar, duş alma yerleri
– Acil göz yıkama/ acil durum duşu
– Yemek yeme alanları
- Bakım ve onarım sırasında(ki) iş güvenliği hedefler
- Denetimler ve iş güvenliği toplantıları
– Günlük iş başı iş güvenliği söyleşileri
– Haftalık Sağlık_Güvenlik (Emniyet)_Çevre (SEÇ) toplantıları
– Haftalık denetimler
– Denetimler için sorumluluklar
- Disiplin halleri
– aksiyonları
– yapılacaklara / kurallara uyulmadığında olabilecekler
- Tıbbi ve Acil Durum Planlaması
- Yaralanma/rahatsızlıklar/acil durumlar/tehlikeler’in raporlanması
-Nasıl, ne zaman, nereye, kime
-Kaza araştırması
-Güvenlik (Emniyet) Planı
Acil Çıkışlar
– Giriş, çıkış, kaçış ve toplanma noktalarının belirlenmesi
– Sert hava durumlarında yapılacaklar
– Saha alarmlarının anlamları
- Kişisel Koruyucu Donanım / Giyim kodu
- Takı, saat, vb. takılması hakkında çalışma sahasının ve yapılacak işin koşulları
- Gerekli ve yeterli KKD
- KKD kullanımı
- İş İzinleri
- Etiketleme-Kilitleme ve Doğrulama saha turu prosedürü
– Personelin enerji kaynaklarından nasıl korunduğu
– İzolasyon ve doğrulama
- Sıcak çalışma izinleri Kapalı alan girişleri
– Sürekli hava kalitesini izleme
– (İçerideki çalışma süresince) kapalı alan gözlemcisi
– (Çalışılan yerdeki) kurtarma ekipmanları
Kaldırma Planları – Vinç Kullanımı
- Günlük İş İzni (Sahadaki uygulamalarda gerekebilir)
E.Tehlikeli Maddeler, Yangından Korunma
- Kimyasal Kullanımı, Elleçleme / Taşıma ve Depolama
– Sarf malzemeleri
– Kimyasalların ve gaz silindirlerinin uygun depolanması
- Malzeme Güvenlik Bilgi Formları’nın (MSDS) Bulunduğu Yer
- Asbest, Kurşun ve Diğer Zararlı Maddelerin Bulunduğu Alanlar
- Yağ ve Kimyasal Dökülmesi – Acil Raporlama
- Yangın Söndürücüler
– Aylık kontrol ve denetleme
– Uygun (yerlere) konumlandırma
- El Aletleri / Merdiven Ekipmanları
- Merdivenler
-Bağlanmalı ve güvenli olmalı
-Yukarı-aşağıya çıkışa uygun olmalı
- Taşlama Teçhizatlar
– Koruyucu kapakları, yüz – göz siperliklerin ve dayanak noktalarının uygun montajı
– (Güvenlik gözlüğüne ek olarak) yüz siperliğinin kullanımı
- Uzatma Kabloları, Güç Kabloları, Kullanmadan Önce Kontrol Edin
- Motorize Ekipman’lar
– Vinç ve forklift-yıllık, vardiya ve kullanım öncesi muayene gereklilikleri
– Tüm muayenelerin, kontrol ve testlerin kayıt altına alınması
– Yalnız sertifikalı operatörler (bu iş ekipmanlarını) kullanabilir
- İskeleler – Günlük ve Kullanım Öncesi Kontrolleri ve Bunların Kayıt Edilmesi.
- Toprak Kaçağı Kesicisi – Her Zaman Kullanılmalı
- Güvenli Olmayan Ekipmanı/Aleti -Hatalı Ekipmanı Raporlayın; Ayrı ve Belirlenmiş bir Yere / Kutuya Koyun ve Etiketleyin
- Güvenli İş Uygulamaları
- Vinç/Kaldırma
– Tüm kaldırmalar için muayene, kontrol ve test edilmiş ve onaylanmış olmalı
– Kritik kaldırmalar için şartlar
- Uygun Kaldırma Teknikleri
- Gözlemci “Arkadaş”, Güvenli Çalışma Alışkanlıklarını Hatırlat
- 2 m ve Fazladan Düşme Riskinin Olduğu YerlerdeKorunma / Düşmenin Önlenmesi Tedbirleri
- Tertip, Düzen, Temizlik
-Temiz çalışma alanları, yürüme yolları, giriş-çıkış noktaları
- Hareket Halindeki Ekipmana Dikkat-Yük Altında Durma/Çalışma
- Özel eğitim gerektiren durumlar
– Kısıtlı çalışma onayı
– Vinç
– Forklift
- Diğer konular: (sıcaklık/soğuk stres, çevresel vb.)
Oryantasyon/Eğitimi veren: Tarih: ……/…../200…
Oryantasyon Eğitimine Katılanlar Adı – Soyadı: İmzası
…………………………………….. ……………….
Yüklenici firma personelinden işe başlamadan (ör: 5 gün) önce, sahip oldukları eğitim sertifikaları ve uzmanlık belgelerini ibraz etmeleri de ayrıca istenir.
Normal çalışma düzeninde ya da bakım, onarım, montaj, de-montaj gibi işe başlamadan önce verilen ve kayıt altına alınan eğitimden sonra, yapılan işin değişkenliğine göre her gün (bir anlamda da yukarıda belirtilen ilk iş saatinde olabilecek kazaları önlemek, çalışanların dikkatini SEÇ konularına çekmek için) ya da her hafta düzenli olarak; “Toolbox Talks”, “Toolbox Topics” , “Tailgate Meetings “ vb. olarak adlandırılan, Türkçe’ye kısa süreli “iş başı iş güvenliği söyleşileri” olarak aktarabileceğimiz, 3-5 dakikalık katılımlı / tartışmalı (interaktif) iş güvenliği toplantıları / eğitimleri yapılır.
Konular olabildiğince o sırada yapılan işleri yansıtacak şekilde seçilir. İş başı iş güvenliği söyleşilerinde (toolbox) işlenen konular ile o sırada katılımcılar tarafından gündeme getirilen konular ve (varsa) önlemleri gibi bilgiler de kaydedildikten sonra, katılımcılar tarafından imzalanarak iş güvenliği eğitim dosyasına konur.
Kısa “İş Güvenliği Söyleşi” konuları; “Güvenli Düşün” , “Ekipman ve El Aletlerinde Güvenlik “, “Personel Güvenliği”, “Yangın ve Güvenlik” ve “Çeşitli Konular” gibi ana konu başlıkları altında bir çok konuya değinilebilir.
Çalışma Ortamı okuyucusuna örnek olması açısından buraya “El Yaralanması” konusunu alınmıştır.
El Yaralanmaları
Ülkemizde SSK verilerine göre (örneğin 2006 yılında) 79 027 iş kazasının 19 346’sı el, 2 022’si baş parmak, 13 614’ü diğer parmaklar, 1 334’ü de bilek ile ilgili, kısaca en çok el ile ilgili iş kazalarının olduğunu görüyoruz. İstatistiksel verilerin daha iyi toplandığı kabul edilen ülkelerden biri olan ABD’de her yıl 16 milyon insan el yaralanması ile sonuçlanan kazalarla karşılaşmaktadır. Bunlardan 250’den fazlası ciddi ve sakatlıkla sonuçlanmaktadır. El bir vücudun en karmaşık parçalarından biridir – bu tendonlar, kemikler, dokular ve sinirlerin hareketi ile bir şeyi kavrar ve yapılacak şeyi yaparız. Bunun sayesinde çok karmaşık işler de yapılabilir. Ellerimiz olmadan bir kapıyı açmak, bir çatalı tutmak veya ayakkabımızın bağcığını bağlamak gibi çok basit işleri bile yapmak olanaksız ya da son derece güç olur. Baş parmağınızı avucunuzun içine koyun ve ayakkabınızın bağını bağlamayan çalışın, bakalım başarabilecek mi siniz ? Gerçekten bu son derece zor olacaktır.
El yaralanmalarının onarılması güçtür. Çünkü elin çok karmaşık bir yapısı vardır. Bir el yaralanmasından sonra, daha önce rahatlıkla yaptığı hareket, beceri, ve kavrama gibi özelliklerini kaybedebilir.
Endüstriyel yaralanmaların %25’inden fazlası el, bilek ve parmaklarla ilgilidir.
Tipik yaralanan şunlardır:
- Delinme yaralanmaları
- Yırtılmalar
- Kırık parmaklar
- Termal Yanıklar
- Kimyasal Yanıklar
Bu yaralanan şu işlemler sırasında oluşur:
- Kesme veya keskin bir el aletini kullanırken
- El aletleri kullanma
- Hareketli parçaların içerisine uzanma sonucu
- Tehlikeli bir şeye dokunma (elektrik veya termal bir kaynağa)
Sözün sonu : “Güvenli çalış, ellerini koru !”
İş Güvenliği Önerileri: …
İşe Özel Konular: …
Gözden Geçirilen Malzeme Güvenlik Bilgi Formları /MSDS’ler: …
Katılımcılar: …
Eğitimler ve kayıtlı iş öncesi iş güvenliği toplantılarına ilave olarak “güvensiz durum” ve “güvensiz hareketlerin” de düzenli olarak kontrol edilmesi gerekmektedir.
Burada makine montajı yapılan bir “çalışma ortamında” haftalık kontrol ve denetim listesi (örnek olması açısından) aşağıda belirtilmiştir. Yapılan işe göre bu listeye gerekli ilaveler yapılabilir, ilgisizi maddeler de çıkartılabilir.
Bu uygulama sonunda işyerinde, iş kazası olasılığının ya da şiddetinin en aza indirilebileceği ya da tamamen ortadan kaldırılabileceğini görüyoruz ve siz de göreceksiniz.
* Kim. Müh., İş Sağlığı+İşletme Yönetimi Bilim Uzmanı Çalışma Bakanlığı Eski İş Güvenliği Müfettişi (1978-1985) İş Güvenliği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikalı) Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Gönüllüsü
Kaynak:
http://www.toolboxtopics.com/Gen%20Industry/Gen%20Indus%20Contents.htm http://www.ssk.gov.tr/sskdownloads/anasayfa/istatistik/istatistik2006/4_2006_ ISKAZASI_16_45.xls http://brassmein.com/safety/topics/a~topics.htm http://www.safetytoolboxtalks.com/index.php?option=com_content&task=view&id =174&Itemid=2
(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)