“Eyvah yine bana hüsran, bana yine hasret var, yine bana esmer günler düştü”. Kayahan
I SAPTAMALAR
BİR TÜRLÜ DEĞİŞTİREMEDİĞİMİZ YAZGI:
Yılın ilk günlerinde (07 Ocak 2013) yazılı ve görsel basın “Türkiye Taşkömürü Kurumunun Kozlu Müessesesi’ne ait kömür ocağında (ani) metan gazı (boşalması) patlaması sonucu oluşan göçükte(?) 8 işçi hayatını kaybetti”(1), Bir önceki yılın [SGK 2011 yılının] iş kazaları ve meslek hastalıkları istatistiklerine bakıldığında [Tablo 1 ve Tablo 2] rakamlar gidişatın iyi olmadığını gösteriyor.
Ülkemizde ne yazık ki iş kazası sonucu ölümler ve sürekli iş görmezlikler dikkati çekecek bir şekilde artmaya devam ediyor. Kayahan’ın dediği gibi eyvah yine “iş sağlığı ve güvenliği çalışanlarına” esmer günler düşüyor.
YA HES’LERDEKİ KAZALAR:
Samsun’un Çarşamba İlçesi’nde (08.01.2013 tarihinde) Gökçeçakmak Barajı’nda özel güvenlik görevlisi 26 yaşındaki Murat T. ile 28 yaşındaki Fuat B., güvenlik kulübesinde teneke içinde yaktıkları mangal odunundan zehirlenerek öldü(2). Bu arada hayatını kaybeden Fuat B.’ün, aynı yerde çalışan ağabeyi Osman B.’ün rahatsız olması nedeniyle ağabeyinin yerine nöbete kaldığı öğrenildi(3). İş kazaları açısından 2013 hiç de iyi başlamadı.
Geçen senede de durum farksızdı: 15.05.2012 tarihinde Giresun’un Dereli İlçesi Kızıltaş Köyünde bir HES inşaatında toprak kayması meydan geldi. 4 işçi hayatını kaybetti. Bir işçi ağır yaralandı. Ölen işçilerden birinin (6 aydır) sigortasız çalışan 16 yaşında bir çocuk/genç (Eren E.) olduğu ortaya çık(mış)tı(4).
HES’lerde ciddi kazalar olabilir. Öreneğin; 17 Ağustos 2009, (Sibirya‘nın Yenisei Irmağında) SayanoShushenskaya Hidroelektrik Santralındaki (bir ünitede ki teknik bir arıza sonucu yapılan bakım sırasında oluşan) kazada 75 kişi öldü, 85 kişi yaralandı, 40 ton trafo yağı Yenisei nehrine karışmıştı(6)!
Hidroelektrik Santralinde Vana Patladı: 4 ölü, 2 yaralı (18.03.2008)(5)
Kahramanmaraş’ın Andırın ilçesinde Körsulu Çayı üzerine Emirler Köyü yakınlarında kurulum aşamasındaki Karaçayırı Regülatörü ve Değirmenüstü Hidroelektrik Santrali’ndeki (HES) dev su borusuna monte edilen vananın patlaması sonucu 4 işçi öldü, 2 işçi yaralandı. HES’teki türbinlere bağlanan dev borulara monte edilen vana (19.03.2008) 07.30 sıralarında patladı. Şiddetli suyun patlattığı, montajı devam eden dev vana devreden çıkınca tazyikle akan su işçileri çevreye savurdu. Vananın monte edildiği dikey tünel şeklindeki alana anında 10 metre yüksekliğinde su birikti. İşçiler çarpma ve boğulma sonucu hayatını kaybetti(5).
İki Kardeş Göksu Nehri’nde Boğuldu (16.09.2011)
16 Eylül 2011 tarihinde akşam saatlerinde (16.30) Adana- Kozana bağlı Marangeçili köyü Gökdere Ayıcık mevkii Göksu ırmağı kenarında piknik yapan bir ailenin yüzmek-serinlemek için Göksü ırmağına giren oğulları Zafer D. (18) ve Naif D.(12) (iddiaya göre) aniden artan/ yükselen sulara kapılarak hayatlarını kaybetti(7).
Baraj İnşaatında Kapak Patladı (24.02.2012)
24.02.2012 tarihinde; ADANA’nın Kozan İlçesi’ne bağlı Ergenuşağı Köyü yakınlarında, Göksu Irmağı üzerindeki Gökdere Köprü Barajı kapağının patlaması nedeniyle baraj havzasında çalışan işçilerden bazıları suya kapıldı. Meydana gelen facia 5 işçinin ölümüne, 5 işçinin ise kaybolmasına neden oldu(9).
Eşi ve Bebeği Gözü Önünde Azgın Sulara Kapılıp Boğuldu (19.12.2012)
19 Aralık 2012 tarihinde Muğla’nın Dalaman İlçesi’ne bağlı Gürleyik Köyü’nde, 7 aylık bebeği Ceylin Ş.’i bezle sırtına bağlayıp üç gün önce kiraladıkları eve eşya taşırken, üstünden geçtiği (taze) ahşap köprüde dengesini kaybeden 37 yaşındaki eşi Bircan Ş. ve bebeğinin gözü önünde sulara kapılan Mehmet Ş.,(10) cenaze töreninde olayı şöyle anlattı: “Taze Köprüden ilk ben karşıya geçtim. Su seviyesi yaklaşık 70 – 80 santimetre civarındaydı. Hemen ardından eşim sırtında kızımızla birlikte geliyordu. Geri döndüğümde geçtiğimiz köprünün altında suyun bir anda… yaklaşık 2,5 – 3 metre yüksekliğe ulaştığını gördüm. Hanım suyun aniden yükselmesini görünce başımı döndü, ne olduysa sersemledi düştü…”
Önemli Bir Yanılgı: Kendisini elektrik santralinin yaktığını sanıyor
Çal Deresi üzerinde Hidroelektrik Santrali (HES) bulunduğunu ve kendisini elektrik santralinin yaktığını kaydeden Mehmet Ş., “(santralden dereye kontrolsüz) su salındı, orada yaklaşık 2 saat içerisinde en az 3, 4 sefer su bir çoğalıyor 2,5 – 3 metre yükseliyor, sonra suyu bir kesiyorlar su seviyesi 60 -70 santimetreye düşüyor .. (eşim ve kızım bu nedenle suya düştü ve öldü) en sevdiklerimi gabdırdım gitti, ah, gitti (Mehmet Ş.) diyor ve santral işletmecilerine kızgınlığını belirtiyor.(11,12)
HES’lerin yapım aşamasının çok tehlikeli olduğu gibi, devreye alma ve işletme aşamasında da ciddi riskleri vardır. HES inşaası ve işletmesi ilk seferde doğrunun yapılması gereken işler arasındadır. Çünkü kötü sonuçlar çalışanları etkilediği gibi toplumun da ciddi şekilde canını acıtabilir.
Acaba Mehmet Ş.,yi “elektrik santrali mi yaktı, yoksa bu coğrafyada yaşan toplumun güvenlik kültürü mü yaktı ! Ya da her ikisi de birden mi? Basına yansıyan resim ve video görüntülerine bakıldığında yaklaşık bir yıl önce yıkılan köprünün/geçidin yerine yapılan (taze) köprünün her iki yanında tutunacak bir korkuluğun olmadığı görülüyor.
Yetiştiği köyde, beldede ya da mahallede (belki de çocukluğundan itibaren yıllarca) korkuluğu olmayan köprüden, geçitlerden geçenler, çalışma hayatında da yaptıkları platformun veya köprünün yanına yeterli sağlamlıkta korkuluk yapmayı alışkanlık haline getirmedikleri anlaşılıyor.
Yaptıkları köprünün yanlarına korkuluk yapılsaydı büyük bir olasılıkla Bircan(lar) ve Ceylin(ler) düşüp suda boğulmayacaktı Mehmet(ler)in bağrı yanmayacak, belki de HES’leri işletenleri suçlamayacaktı.
[HES’lerde iş kazaları için Bkz: Mehveş Evin, 1 Mayıs’ta HES ölümleri, 01.05.2012 Milliyet(13)]
BAŞKANLAR DA DÜŞER
Gürcistan Cumhurbaşkanı (Mihail Saakaşvili)’nın (23.12.2012 tarihinde) bir gezi dönüşü küçük bir derenin üzerindeki iki kişinin sığmadığı yaklaşık dört metre uzunluğundaki tahta köprüden (iki görevlinin bir ağacın birer ucundan tutarak oluşturduğu korkuluğa tutunarak) geçerken temkinli adımlarına rağmen ayağı kaydı (oluşturulan korkuluğun bir ucu öndeki görevlinin elinden çıkmasıyla) ve dereye düştü(14,15). Hakikat bazen çok basit ve çok yalındır [EÖ](16) .
II GENEL BİLGİLER
Hidroelektrik enerji, suyun potansiyel enerjisinin kinetik enerjiye dönüştürülmesiyle sağlanan bir enerji türüdür. Suyun üst seviyelerden alt seviyelere düşmesi sonucu açığa çıkan enerji, türbinlerin dönmesini sağlamakta ve elektrik enerjisi elde edilmektedir. Hidrolik potansiyel, yağış rejimine bağlıdır.
4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu çerçevesinde
Özel sektörce gerçekleştirilen projeler’in (2011 Mart Ayı İtibariyle)(DSİ, 2011) Genel Toplamı 1595.
İşletmedeki HES’lerin sayısı (2011 Ocak Ayı İtibariyle, EPDK, 2011) 212 adet.
İnşaatları Devam Eden HES’lerin sayısı ise (2011 Ocak Ayı İtibariyle, EPDK, 2011) 525’dir(19) .
Bazı HES’lerde bir veya birkaç derenin suyu (DSİ tarafından belirlenen miktarlardaki can suyu ve balık geçidine bırakılan su dışında kalanlar) bentler, reğülatörler vb. su yapıları ile toplanır, enerji tünelleri, çelik, cam takviyeli polyester (CTP), HDPE vb. borular’la (hidrolik potansiyel kazandırmak için) kilometrelerce uzağa, tepelerin, dağların, vadilerin diğer tarafına taşınır. Su’ların alındığı yer ile HES’den çıkan suyun döküldüğü su yatağı arasında kalan yerdeki su miktarı ve HES’den çıkan suyun aktığı dere veya ırmağın su debisi mevsime, hava durumuna ve aşağıda belirtilen diğer durumlara göre gün içerisinde defalarca değişebilir.
[Bir Hidroelektrik Santralinde Santralin üretimden çıkması veya tekrar üretime geçmesi ile ilgili bir olayın tanımı’na (gerçek) bir örnek: Saat 09.06’de… TM(Trafo Merkezi) enerji kesintisi ve Hat Fiderinde Toprak arızası nedeniyle hat koruma rölesi …, Generatör 1 ve Generatör 2 koruma rölesi … sinyalinden Ünite 1 ve Ünite 2 servis harici oldu. Saat 09.09’da enerji alındı. Gerekli kontroller yapıldı. Röle arıza sinyalleri resetlendi. Saat 09.25’te ünite 2 servis, saat 09.30 Ünite 1 servise alındı.]
Baraj’dan (bent’den) cebri boruyla 110 m3 /saniye su alarak 27 megavat (MW) elektrik üreten bir HES, tam kapasitede çalışmasına rağmen barajın üstten taşmaması – yapıya zarar vermemesi (beklenmedik bir felakete neden olmamak) için (Resim 5 ve 6’da görüldüğü gibi 07.01.2013) barajın radyal kapağından su yatağına 134 m3 /saniye su bırakmaktadır.
Hatta bölgeye yağan aşırı yağış ve/veya eriyen kar suyuna bağlı olarak – doğal beklenen nedenlerle gelen kapasitesinin dolması ile 1000 m3 /saniye su bırakmak zorunda kalmaktadır. Bazen iletim hatlarındaki arızalar ya da periyodik bakımlar, ya da TEİAŞ tarafından herhangi bir bildirim sonucu HES’ler üretimi durdurmakta, su depolama olanağı olanlar (baraj, bent) belirli bir süre can suyu ve balık geçidinden yasal olarak bırakılması gereken suyun dışında su bırakmamaktadır. Hatta yapısı uygun olan bazı HES’ler “Elektrik Yük Tevzi Merkezlerini”nin (sekonder frekans kontrolü vb gerekçelerle) yük al (belirtilen miktarda elektrik üret), yük at (belirlenen miktarda üretimi düşür) emri ya da kumandası ile santrallerden su yataklarına günün belli saatlerinde ani su verilişi veya azaltışı olabilir.
III UYARILAR
Hidroelektrik Santralleri (HES’ler) Tehlikeli mi?
Hidroelektrik santraller bend, regülatör veya baraj yapılarıyla, üzerine kurulu oldukları akarsuya etki eden tesisler olduğundan, bazı potansiyel tehlikeleri de beraberinde getirebilir. Güvenliğiniz için sizlere hidroelektrik santraldeki olası tehlikeler ve bunlara ilişkin uyarılarda bulunarak daha güvende olmanızı sağlamak istiyoruz.
Güvenliğiniz için!
Baraj ve hidroelektrik enerji tesislerine yaklaşmak tehlikelidir. Bu nedenle, güvenliğiniz için barajlara, bentlere, regülatörlere, su yapılarına, hidroelektrik santrallerine ve onları çevreleyen su yollarına yaklaşmayınız (20) .
Görevliler sizi göremez!
Baraj / regülatör tesisleri ile yönetim birimi birbirlerinden (bazı tesislerde 15 -20 km, hatta daha fazla) uzaktır ve uzaktan(da) kumanda edilirler. Bu yüzden görevliler baraj / regülatör ve su yatağında(ki ani) değişiklikleri göremeyecekleri için herhangi bir tehlike anında sizi fark edemezler.
Santral çalışanları suyun akışını kontrol etmek, gündüz veya gece elektrik ihtiyacındaki değişime göre tesisi çalıştırmak ve durdurmak için baraj (su yapılarının) kapaklarını, türbin giriş vanalarını defalarca açar veya kapatırlar. Bunun sonucu olarak su seviyesinde ve su akışında tehlike teşkil edecek değişimler olur. Su, sakin görünse bile aniden tehlikeli yükselme ve dalgalanma gösterebilir, hızla akabilir. Üstelik tüm bunlar herhangi bir uyarı olmaksızın çok hızlı ve sık gerçekleşebilir.
Hızlı akan su gözle görülmeyen tehlikeli türbülans ve güçlü alt akıntılar oluşturur. Bu değişimler yakınında bulunanlar için boğulmaya, sürüklenmeye, çarpmaya, yaralanmaya veya ölüme sebep olabilir.
Bu gibi durumlardan korunmak için özellikle baraj ve hidroelektrik tesislerinin su çıkışındaki, üstündeki, yakınındaki su alanlarından uzak durunuz.
Tehlikeli Noktalar(20)
1) Tesise gelen su tarafında (memba)
A- Hızlı değişimlerin, türbülans (burgaç) ve akıntıların oluşabileceği nokta
C- Baraj / regülatör kapaklarının üzerinde ve çıkışında güçlü beklenmedik akıntılar
G- Su altındaki gizli tehlikeler H- Açık savaklar (suların döküldüğü açıklıklar) barajın / regülatörün üzerinden görülmeyebilir J- Barajın yakınlarında oluşan buz, çoğunlukla ince ve güvensizdir.
2) Tesiste
A- Hızlı değişimlerin, türbülans (burgaç) ve akıntıların oluşabileceği nokta
B- Baraj kapaklarından ani su tehlikesi
C- Baraj / regülatör kapaklarının üzerinde ve çıkışında güçlü beklenmedik akıntılar
F- Baraj / regülatör yapısında ve kıyısında kaygan yüzeyler
H- Açık savaklar (suların döküldüğü açıklıklar) barajın / regülatörün üzerinden görülmeyebilir
I- Barajı / regülatörün üstünden ve içinden geçen-sürüklenen parçalar, molozlar, döküntüler
J- Barajın yakınında oluşan buz, çoğunlukla ince ve güvensizdir
3) Tesisten çıkan su (mansap)
B- Baraj kapaklarından ani su tehlikesi
C- Baraj / regülatör kapaklarının üzerinde ve çıkışında güçlü beklenmedik akıntılar
D- Otomatik jeneratörlerden gelen ani türbülanslı tahliyeler
E- Savakların altında aldatıcı ters akımlar, girdaplar
G- Su altında gizli tehlikeler
Hidroelektrik tesislerinin etrafında önlemler:
• Sizi korumak için konulan güvenlik işaretlerine, tel örgü sınırlarına, bariyerlere uyunuz
• Barajın ve santralin su çıkış yönündeki su yatağı durgun ve kuru görünse bile uzak durunuz
• Bir barajın ve santralin su çıkış tarafında asla durmayınız. Aniden değişen su seviyesi ve su akışları sizi bir anaforun içe çekebilir
• Güvenlik işaretleri, bariyerler, tel örgülere güvenli bir mesafede durunuz
• Su yollarının kenarlarından uzak durunuz çünkü kenarlar kaygan olabilir ve bastığınızda ayağınızın kaymasına sebep olabilir.
• Akış halindeki suda yürümeyiniz, suya dalmayınız.
• Şayet su seviyesinde veya akış hızında artış fark ederseniz su yolundan derhal uzaklaşınız.
Her zaman dikkatli olun!
Hidroelektrik santral, bend ve baraj yakınında su yatağına girmek, yüzmek, balık avlamak, hayvan yıkamak vb. can emniyeti bakımından tehlikelidir. Siz barajı veya elektrik santralini göremeseniz bile nehir yatağındaki su seviyesi aniden artabilir. Değişen akışlardan kaynaklanan potansiyel tehlikelerin farkında olmak ve santrallerin ve barajların yakınındaki sulardan uzak durmak çok önemlidir. Bu alanların güvensiz olduğunu unutmayınız.
Çocuklarınızı koruyun!
Hidroelektrik santralleri çevresini dinlenme ve eğlence alanı olarak kullanmayınız. Çocuklarınıza baraj / regülatörlerin bulunduğu hidroelektrik santraller ve onları çevreleyen su yollarından uzak durmayı ve güvende kalmayı öğretiniz, onları yalnız bırakmayınız (21,22).
Başımıza İcat Çıkarma!
Devir icat çıkartma devri(23). Ayrıca; Irmakların, derelerin ve evlerin önünden geçen kanalların üzerine yapılan köprülere, geçitlere, platformlara en az 90 cm yüksekliğinde, her yönden gelebilecek 100 kg’lık bir kuvvete dayanacak korkuluklar yap(tır)ılmalıdır.
Yolların, kaldırımların, geçit olarak kullanılan yerlerin kenarında 122 cm’den daha fazla düşülebilecek bir boşluk var ise (yerel yönetimler, işyerleri veya o mülkün sahipleri tarafından) standartlara uygun korkuluk(lar) yaptırılarak güvenlik kültürü yaygınlaştırılmalıdır.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın İş Müfettişleri sayıları ve riskleri hızla artan HES’leri yapım (çalışan çocuk emeğine ve hatta canına mal olan) ve işletme aşamasında daha sık denetlemelidir. Bu denetimlerde, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun 11’nci maddesinde belirtilen;(HES’ler) “iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak meydana gelebilecek acil durumları önceden değerlendirerek, çalışanları ve çalışma çevresini etkilemesi mümkün ve muhtemel acil durumları belirler ve bunların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri alır. Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri yapar, acil durum planlarını hazırlar vb.” hükmünün beklenen düzeyde karşılanıp karşılanmadığını belirlemelidir.
Su yapısında (baraj, bent, regülatör) hangi aralıklarla (periyotlarla) denetim gerçekleştirilecek, izleme ve ölçüm için (Titreşen telli piyezometre, Harici çökme röperi, Su seviye sensörü, Termometreli deformasyon ölçer, Ekstensometre, Derz şekil değişim, Sabit referans röperi, V-savak akım ölçer, Inclometre, Gerilim Ölçer gibi) hangi baraj kontrol sensörleri (enstrümantasyon) bulunacak ve kullanılacak. Bu enstrümanların bakım ve kalibrasyonları hangi sıklıkta yapılacağı ve denetim sonuçları değerlendirileceği DSİ ve ÇSG Bakanlığı yönetmelikler veya tebliğ’lerle belirlemelidir.
Vahim olaylarla karşılaşılmaması için Radyo ve televizyonlarda Devlet Su İşleri (DSİ), Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, EPDK gibi resmi ya da dernek ve vakıf gibi sivil toplum kuruluşlarınca hazırlanan veya hazırlatılan HES’lerin bulunduğu nehir, dere gibi su yollarının civarında yaşayan halkı olası tehlikeler ve alınabilecek önlemler konusunda bilgilendirici ve eğitici nitelikteki kamu spotları televizyon ve radyolarda yayınlatılmalıdır (Bkz: 8/8/2012 tarih ve 2012/45 sayılı Kamu Spotları Yönergesi).
III HERKESE BİR GÖREV DÜŞÜYOR
Üzerinde HES’lerin kurulduğu ırmak ve dere yataklarında; HES’lerden kilometrelerce uzaklarda halkın (eskiden beri) piknik yapma alışkanlığı olduğu yerlerde ve yerleşim birimlerinde olağan akıştan çok fazla miktarda su geldiğini bildiren siren, anons gibi ışıklı ve sesli uyarı sistemler kurulabilir. Bunu kim talep edecek, kim kuracak, kim bakım ve onarımını yapacak?
DSİ tıpkı karayollarının yol kenarlarına konulan trafik uyarı işaretleri gibi (aynı kalitede) güvenlik levhalarını; halkın ırmak ve dere kenarlarına yaklaşma, balık tutma, suya girme vb.olasılığı olan yerlere koymalıdır.
HES işleticileri; tesislerinden etkilenebilecek bölgedeki öğrencileri, kuruluşları kısaca halkı hazırlatacakları kısa filimler, broşürler, kitapçıklar ve afişlerle güvenlik kültürünü arttıracak bilgilendirme ve uyarı görevlerini yerine getirebilir.
TEİAŞ’ın yeni yapılan bir yüksek gerilim iletim hattının devreye alınma, elektrik verme öncesinde radyo veya yazılı basın aracılığı ile duyurduğu, ya da “denizcilere ve balıkçılara duyurulur” cümlesi ile biten Meteoroloji Genel Md. (vb). denizlerdeki hava durumunu bildiren raporları gibi – topluma- uygun araçlarla duyurular yapılabilir.
Herkesin başkalarını uyarmak gibi, topluma bir vefa borcu var. Biz bu borcumuzu Dergimizde yazdığımız yazılarla yerine getiriyoruz. Ya siz? Yalnızca bu yazıyı okumuş olmak yeter mi?
Kaynakça:
http://www.hurriyet.com.tr/gundem/22308858.asp
http://www.hurriyet.com.tr/gundem/22315345.asp
http://www.turkiyegazetesi.com/haberdetay.aspx?HaberID=560945
http://www.focushaber.com/hem-16-yasinda-hem-sigortasiz–h-138228. html
http://www.milliyet.com.tr/default.aspx?aType=HaberDetay&Kategori=yasa m&ArticleID=507783&Date=21.03.2008
http://en.rian.ru/russia/20100817/160229361.html
http://www.hurriyet.com.tr/gundem/18756522.asp
http://www.dha.com.tr/dhaalbumdetay.asp?kat=19657&page_number=21
http://www.iha.com.tr/baraj-kapagi-patlamasi-davasi-suruyor-250931- haber
http://www.haberartiturk.com/Haber/uydu-yapan-buyuk-ulke-insaninakopru-yapamadi.html
http://www.haberler.com/cal-deresi-nde-bogulan-anne-ve-bebegi-topraga4187897-haberi/
http://www.bugun.com.tr/son-dakika/cal-deresi-nde-bogulan-anne-vebebegi-topraga-verildi-haberi-129739
http://cadde.milliyet.com.tr/2012/12/31/YazarDetay/1534687/1-mayis-tahes-olumleri
http://www.hurriyet.com.tr/planet/22219487.asp
http://www.trthaber.com/haber/dunya/gurcu-lider-dereye-dustu-68274.html
http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/22162019.asp http://cangrier-m.com/machines/index.htm
http://practicalaction.org/micro-hydro-power-3
http://www.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/d8c5e9986a1c41b_ ek.pdf?dergi=260
http://www.ferc.gov/industries/hydropower/safety/guidelines/signage/report/_Safety_Signage_Report.pdf
http://www.opg.com/pdf/watersafe_eng.pdf
http://www.akenerji.com.tr/_UserFiles/File/Surdurulebilir/HES%20akenerji%20brosur%20AKKUR.PDF
http://www.dha.com.tr/hisarciklioglu-devir-icat-cikartma-devri-icatcicocuklar-yetistirin_408208.html
* Kim. Müh., İş Sağlığı+İşletme Yönetimi Bilim Uzmanı
Çalışma Bakanlığı Eski İş Güvenliği Müfettişi (1978-1985)
İş Güvenliği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikalı)
Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Denetim Kurulu Üyesi
(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)