“Hendek ve Kazı Operasyonları” Mezar Olmayabilir

Sunuk kalmanın (Maruziyetin) açıklanması

İşçiler önceden önlem alınmadan kazı yaparlar veya hendekte çalışırlar ya da buralara girerler ise göçük gibi nedenler sonucu ölüm riski ile karşılaşılması olasıdır.

Oysa, hendek çalışmaları ve kazılardan kaynaklanabilecek tehlikeler çok iyi bilinmektedir ve bunları önlemek de çok kolaydır.

Bir hendekte arıza olduğunda genellikle kolay anlayabileceğimiz güvenilir bir uyarı yoktur. Duvarlar (hendek yanları) aniden çökebilir ve işçiler sahayı çabukça boşaltmak için zaman bile bulamazlar. Çok az miktarda görülen atık toprak (moloz yığını) tehlikesiz gibi görünebilir. Bir metreküp toprak yaklaşık 1,5-2 ton eder, ki bu da işçilerin ezilmesine veya boğularak ölmesine neden olabilir. Hatta küçük bir sert toprak parçası bile ciddi kazalara neden olabilir.

Örneğin ABD’de 2000- 2009 arasında, 350 kişi hendek ve kazılardaki göçükler sonucu (Ortalama her yıl 35 kişi) hayatını kaybetmiştir [BLS 2010] (1).

SGK iş kazaları ve meslek hastalıkları istatistiklerinde (2010 yılında, 5510 s.Kanun 4-1/a kapsamındaki aktif) sigortalıların geçirdikleri iş kazalarının kaza sebeplerine göre dağılımında; kayan ve çöken (toprak, kaya, taş, kar) etkenin neden olduğu iş kazası sayısının 2102 (toplam 62 903 kazadan %3,4) olduğu görülmektedir(2).

Olayların çoğu kazı (harfiyat) çalışmaları ya da “su, kanalizasyon, boru hattı, iletişim ve yer altı elektrik (güç) hattı inşaatı”nda meydana gelmektedir.

ABD’nin İş Sağlığı ve Güvenliği Kurumu (OSHA)’nın 1997 – 2001 verilerinin araştırılmasından çıkan sonucu göre hendeklerdeki ölümlerin %64’ü 304,8 cm (10 feet) den daha az derinliklerde meydana gelmiştir [Arboleda ve Abraham 2004]. Hendek kazılarında ölüm’lü kazaların önde gelen nedeni yeterli güvenlik önlemlerinin alınmamasından kaynaklandığı belirlenmiştir(3).

Bir metreküp toprak 1.5-2 ton’dan daha fazla bir ağırlığa sahiptir. Bu ağırlık bir insanı öldürmek için yeterli olandan daha fazladır. En fazla karşılaşılan ölüm olayları 2,5 metre’den daha az derinliği olan çukurlarda olmaktadır.

Kazılarda tehlikeyi oluşturan etmenler (4)

(Çalışma sahasında alınacak güvenlik önlemlerinin çeşidi, miktarı, süresi, yapılacak testler, gözlemler, danışmanlıklar ve maliyetini belirlemede yardımcı olacak koşullara örnekler)

Trafik

Yakınlık ve yakındaki yapıların fiziksel koşulları

Su (yüzey ve yeraltı suyu, yoğun yağış)

Yeraltı ve yer üstündeki tesisat (elektrik, su, doğal gaz, telefon, kanalizasyon vb.)

Toprak. Zeminin kuruması, kum ve diğer gevşek zemin malzemesi, gevşek veya çatlak kaya’nın neden olacağı göçükler

Diğer potansiyel tehlikeler; düşme(ler), yüklerin düşmesi, tehlikeli atmosfer(ler), hareketli (mobil) ekipmanların oluşturduğu kazalar (olaylar)

Hava durumu, vb.

Kazı Alanında Yaşanan Tehlikelerin Acı Örnekleri

Acı Durum 1 – Ankara’da ASKİ işçileri göçük altında kaldı (5)

24.06. 2011 tarihinde; Kanalizasyon ve doğalgaz çalışması yapan Ankara Su ve Kanalizasyon İdaresi’nin (ASKİ) 2 işçisi göçük altında kaldı. Yaklaşık 10 metrelik bir derinlikte çalışma yapan 2 işçinin üzerine toprak kaydı. Polis ekipleri göçüğün meydana geldiği alanın etrafında güvenlik şeridi çekerek önlem alırken, itfaiye ekipleri de iş makinalarıyla göçük altındaki işçiler D.S. ve R.A.’yı (yaklaşık bir saatlik bir çalışmanın ardından) göçük altından çıkarttı. Ayak ve vücutlarının çeşitli yerlerinde ezilme meydana gelen işçilerin hayati tehlikesinin bulunmadığı belirtildi.

Acı Durum 2 – Ankara’da kanalizasyon çalışması sırasında meydana gelen göçükte bir işçi hayatını kaybetti (6)

10.09.2011 tarihinde; Kanalizasyon işleri yapan H.K., bir kepçe operatörüyle birlikte) Ankara’nın Yenimahalle ilçesinde çağrıldığı bir evin kanalizasyonunu açmak istedi. Operatör kepçeyle kanalı açtıktan sonra H.K’te çalışma yapmak için açılan çukura indi. H.K. açılan kanalın çökmesi sonucu toprak altında kaldı. İtfaiye ekiplerinin cesedi çıkarma çalışmaları sırasında çukurdu bulunan su borusu patladı. Yaklaşık 3 saat süren çalışmanın ardından H.K’in cesedi sıkıştığı yerden çıkarıldı.

Acı Durum 3 – Meclis’te ‘iş sağlığı ve güvenliği yasası’ görüşülürken dışarıda göçük oldu! (7,8,9)

14.06.2012 tarihinde; İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Tasarısı’nın, TBMM Genel Kurulu’ndaki görüşmeleri sırasında gece saat 23.30’de, Dikmen Caddesi Merasim Sokak’ta TBMM’nin atık su gideri çalışması sırasında meydana gelen göçükte bir işçi hayatını kaybetti (9)

Acı Durum 4- Kepçeyle Toprak Altındaki işçiyi Kurtarmak İsterken Kafası Koptu (10)

02.07.2012 tarihinde; Edirne’nin Keşan ilçesinde C.D.(41 yaşında), kanalizasyon borusu döşemek için girdiği 4 metre derinliğindeki çukurda kayma nedeniyle toprak altında kaldı. Bunun üzerine şantiyede çalışan işçiler C.Demirel’i kendi çabaları ile kurtaramayınca, iş makinesinden yararlanmak istedi.

Kepçe operatörü 42 yaşında M.Ü. iş makinasıyla toprağı kazmak istediği sırada C.D.’nin başı kepçeye sıkışarak koptu(11).

Acı Durum 5- Göçük Altında Kalan Belediye Başkanı Kurtarıldı (12,13,14)

25.08. 2012 tarihinde; yeni açılan içme suyu kanalında inceleme yaparken Kırıkkale’nin Yahşihan ilçesine bağlı Irmak beldesi Belediye Başkanı B.A.’nın (3 işçiyle birlikte) toprak üzer(ler)ine kaymıştır. Kendini yan tarafa doğru atan B.A, sağ ayağını kurtaramamıştır. Diz kapağından aşağısı toprak altında kalmıştır. İşçiler kendi imkanlarıyla kurtulurken, B.A. 5 metrelik çukurdan İl Afet Acil Kurtarma ekiplerince çıkartılmıştır. Hastanede yapılan incelemede sağ ayak bileğinin üzerinde iki yerde kırık tespit edilmiştir(13).

Acı Durum 6- Hastane bahçesinde göçük: 2 işçi öldü (15)

10. 2012 tarihinde; Sivas Cumhuriyet Üniversitesi (CÜ) Tıp Fakültesi Hastanesi’nin morg tarafında su drenaj boruları döşemesi için başlatılan çalışmada göçük altında kalan 2 işçinin cesedine ulaşıldı. İşçilerin mesai bitimi saatinde işlerini tamamlayarak çukurdan çıkmak istedikleri sırada meydana gelen göçükte 40 yaşındaki H.Ş. ile 44 yaşındaki C.Y., toprak altında kaldı. Arkadaşları hemen 5 metrelik çukura inerek küreklerle arkadaşlarını kurtarmaya çalıştı, ancak başarılı olamadı. Olayın ardından İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, İtfaiye, sağlık ve polis ekipleri alarma geçirildi.

Ekiplerin çalışma yürüttüğü sırada 10 metre uzunluk ve 5 metre derinliğindeki çukurda aralıklarla ikinci kez yeni çökmeler meydana geldi. Çökmenin kurtarma ekiplerinin çalıştığı kısmın diğer tarafında meydana gelmesi can kayıpları yaşanmasını engelledi.

Ekipler ilk cesedin çıkarılmasının ardından daha derinde olan ikinci cesedi çıkarabilmek için iş makinelerinden yardım aldı.

Bu Kazalar Nasıl Önlenirdi ?

Ülkemizde son iki yıl içinde yaşanan ve sadece bazı örnekleri verilen acı olaylardan da anlaşılacağı gibi; kazı ve hendek açma çalışmaları en tehlikeli inşaat işleri arasındadır.

Bunlar ;

(uygun) Zemin eğimi verilerek, b. (Merdiven basamağı gibi) kademeli bir eğim verilerek c. Payandalar veya hidrolik krikolarla hendeklerin duvarları desteklenerek, d. Hendek koruyucuları kullanarak (hendek kutuları kullanmak) çok kolay önlenebilirdi (17).

İşçiler, yöneticiler, [acil durumlara müdahale ekipleri], stajyer veya ziyaretçiler yetkili (yetkin) kişiler tarafından tasarlanmış ve uygulanmış yeterli güvenlik önlemi almadan asla hendek veya kazı alanlarına girmemelidir.

Toprak, toprağın su içeriği, çevre koşulları, önceden doldurulmuş yerlere yakınlık, ağır ekipman veya el aletlerinin ağırlığı, motorlu araçların makinalarının oluşturduğu titreşim (vibrasyon) gibi faktörler toprağın dengesini (sağlamlığını) ve işçilerin karşı karşıya kaldığı tehlikeleri önemli ölçüde etkileyeceği bilinmelidir.

Ayrıca egzoz dumanları kazı alanında çalışanlar için tehlikeli olabilir. Jeneratör ve kompresör gibi petrol veya dizelle çalışan makinelerden çıkan duman uzaklaştırılamıyorsa ya da alan havalandırılamıyorsa, kazı alanının içine veya yakınına yerleştirilmemelidir (18,19).

a) İşverenin Yapması Gerekenler :

Kazı işleri, hendek ve kanal çalışmalarında;

 Hendek ve kazı çalışmaları (olası ise) en az işçi ile yapılmalı, işçiler kazı alanında mümkün olan en az süre kalmalıdır.

 Güvenlik tedbirlerinin yerinde olduğundan emin olmak için yetkili (yetkin) bir kişi(ler) eğitilmeli ve görevlendirmelidir.

 Kazı ve hendek işlerine başlamadan önce;

 Uzman personel kazı yapılacak toprağın dayanıklılığını belirlemelidir. Toprak koşulları birkaç gün içinde önemli ölçüde değişebilir. Bu nedenle her gün kontroller yapılmalıdır.

 Genellikle kazı işleri, yukarıdan aşağıya doğru ve toprağın dayanıklılığı ile orantılı bir şev verilmek suretiyle yapılmalıdır (20).

 Sert kaya, sert şist, betonlaşmış çakıl, sert kalker, killi şist kaya, gre ve konglomera gibi kendini tutabilen zeminlerde yetkililerin gerekli gördüğü hallerde ve şevsiz yapılmak zorunluluğu bulunan 150 santimetreden daha derin kazılarda (17), yan yüzler uygun şekilde desteklenmek veya iksa edilmek suretiyle tahkim edilmeli ve iksa için kullanılacak kalas başları, kazı üst kenarından 20 santimetre yukarı çıkartılmalıdır. İksanın yeterliliği iş süresince (yetkili personel tarafından) kontrol edilmeli sonuçlar kaydedilmelidir (20). İşçi çukur içerisine girmeden önce yetkili kişi 1.22 metre (4 feet) ve daha derin olan kazılarda oksijen yeterliliğini, tehlikeli atmosfer oluşturabilecek yerleri ve tehlikeli maddeleri test etmelidir. Eğer bir tehlikeyle karşılaşılaşılırsa, işçiye uygun havalandırma veya uygun solunum koruması sağlanmalıdır. Bunlara ek olarak, atmosferik kirlilikleri azaltıp uygun konuma getirmek için bütün kontroller test edilmelidir (4).

 Malzeme veya cisim düşmesi veya su baskını tehlikesine ve insanların düşmesine karşı uygun önlemler alınmalıdır, Sağlık için tehlikeli veya zararlı olmayan özellikte solunabilir hava sağlamak için bütün çalışma yerlerinde yeterli havalandırma yapılmalıdır (22) .

 Kazı işlerinde yağış sırasında işçi çalıştırılmaz. (Yağışın durmasından ve güvenlik tedbirlerinin alınmasından sonra işçi çalıştırılabilir.) Arazi durumuna göre, olası su baskınlarına karşı gereken tedbirler alınmalıdır (20).

 Yangın, su baskını veya göçük gibi durumlarda işçilerin güvenli bir yere ulaşmaları sağlanmalıdır (22).

 Kazı işlerinin yapılacağı yerlerde (işe başlamadan önce); elektrik kabloları, gaz boruları, su yolları, kanalizasyon ve benzeri tesisatın bulunup bulunmadığı önceden araştırılmalı ve duruma göre gereken tedbirler alınmalıdır. Kazı sırasında, zehirli ve boğucu gaz bulunduğu anlaşıldığı hallerde, işçiler, derhal oradan uzaklaştırılmalı; gaz çıkışı önlenmeli ve biriken gaz boşaltılmadıkça kazı işleri başlatılmamalıdır (20). 〉 Kazı alanına giriş ve çıkış için güvenli yollar sağlanmalıdır (22).

 150 santimetreden daha derin olan kazı işlerinde, işçilerin inip çıkmaları için yeteri kadar el merdivenleri bulundurulmalıdır. İksa tertibatını ve desteklerini, inip çıkma için kullanmak yasaklanmalıdır (20) .

 Kazı işine başlamadan önce iş ekipmanlarının çalışma sahası, çıkan toprağın biriktirilebileceği alanın araştırması ve planlaması yapılmalıdır. İş makinalarının operatörleri sağlıklı, eğitimli ve belgeli olmalıdır.

 Kazıdan çıkan toprak, kaymasına engel olmak üzere, toprak cinsinin gerektirdiği uzaklığa atılmalıdır. Bunun uygun olmaması halinde kazıda gerekli iksa yapılmalıdır (20) .

 Toprak ve malzeme yığınları ve hareketli araçlar kazı yerinden uzak tutulmalı ve gerekiyorsa uygun bariyerler yapılmalıdır (20, 22).

 Çalışanlara; baret, İş elbisesi, eldiven, iş güvenliği gözlüğü, lastik çizme, iş güvenliği ayakkabısı ve yağmurluk gibi KKD verilmeli ve kullandırılmalıdır.

 6 m (20 feet)’den daha derin hendek ve kazı çalışmaları çok karmaşık olabilir. Bu durumda, ya bu derinlikler için uzman firmalarca üretilmiş koruyucu sistemler kullanılmalı da da bu konuda profesyonel mühendislerden destek alınmalıdır.

 18 yaşını doldurmamış hiçbir işçi hendek ve kanal içinde çalıştırılmamalıdır.

 Kazı alanlarında çalışan kişilere kazı ve hendek çalışmalarında karşılaşabilecekleri tehlikeler ve bunlara karşı alınabilecek güvenlik önlemleri konusunda (onların anlayabileceği düzey ve dilde) eğitim (17) ve nasıl güvenli çalışacaklarına dair talimatlar verilmelidir (18). Eğer kazı içerisinde sağlıksız atmosferik durumlar var, ya da belirirse oksijen maskesi, paraşüt tipi emniyet kemeri ve yaşam halatı, sedye gibi acil yardım ekipmanı bulundurulmalı ve bunların kullanıma hazır olduğundan emin olmalısınız.

 Kazı alanlarına insan ve araç düşmesi

Kazı alanına insanların düşmesini önlemek için tedbirler alınmalıdır. Eğer hendek 2 m ya da daha derin ise, parmaklık ve eteklik gibi dayanıklı bariyerler temin edilmelidir. Mümkün olduğu hallerde araçlar kazı alanlarından uzak tutulmalıdır. Gerekli olan yerlerde parlak boyanmış kirişler, bantlar ya da bariyerler kullanılmalıdır. Araçların kazı alanlarının içine malzeme boşaltması gerektiği hallerde, aracın kazı içerisine girmesini önlemek için durdurma blokları kullanılmalıdır. Kazı alanlarının kenarlarında fazladan desteğe ihtiyaç olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

 Yayaların ve araçların içine düşmesini önlemek için tüm kazı alanlarını kamuya açık alanlardan ayrılmalıdır.  İş saatleri dışında bölgede çocukların bulunması ve herhangi bir şekilde yaralanmaları ihtimaline karşı gerekli tedbirler alınmalıdır (18,19).

b) İşçilerin Bilmesi Gerekenler:

 Herhangi bir toprağın kendi ağırlığını taşıyabileceğini beklemeyin.

 İş sahasında tehlike oluşturabilecek bütün yüzey engelleri minimize edin veya kaldırın. 〉 (Kısa sürecek bir iş için bile olsa) Güvenlik önlemi alınmamış hendeklere – kazı alanına girmeyin.

 Hendeğe girmeden önce koruyucu sistemi gözden geçirin.

 Eğer koruyucu sistemde herhangi bir soruna (probleme) dair bir delil görürseniz derhal hendekten çıkın ve uzman personele haber verin. 〉 Göçük öncesi herhangi bir uyarı olabileceğini veya sahayı derhal güvenli bir şekilde terk edebileceğinizi (asla) düşünmeyin.

 Açıkta yapılan kazı işlerinde, 150 santimetreden daha derin toprak yığınlarının ve her derinlikte yapılan temel ve kanal kazılarında yan cıdarların altlarını şerit gibi kazarak yukarıdan çökertmeyin (20). 〉 Baretsiz ve Islak elbiselerle çalışmayın (20). Su içinde çalışmayı gerektiren hallerde, uygun lastik çizmeler giyin (20).

 Özellikle araç trafiğinin olduğu sahalarda çalışırken yüksek görünürlüklü yelekler giyin.

 İşi yapan herkes güvenli “kazı” uygulamalarını ve acil durum prosedürlerini bilmelidir.

c) Devletin Yapması Gerekenler :

 “Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği” yenilenmeli ve yenilenirken “İşçi Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü”nden daha çok yararlanılmalıdır [özellikle anılan tüzüğünün üçüncü kısmı (madde 18-47) yönetmeliğe aktarılmalıdır].

 İş Kanunu, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gibi yasa, yönetmelik ve standartların etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamak için denetim fonksiyonunu (yeterli düzeyde) yerine getirmelidir.

 Çalışma ortamında, sürekli değişen çalışma durumlarının güvenlik önlemlerini almak, aldırtmak ve denetlemek için (ayda birkaç saat veya gün iş sahasında bulunacak iş güvenliği uzmanlarına ilave olarak), işin yapıldığı sürece işyerinde bulunacak “(yapı işleri) iş güvenliği teknisyenliği”ni iş sağlığı ve güvenliği kanununda niteliğini, görev ve yetkisini tanımlamalıdır.

 Bu konudaki önerimiz; Elektrik İle İlgili Fen Adamlarının Yetki Görev ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik’e benzer bir yönetmelik ile “iş güvenliği”,” iş hijyeni” teknisyenleri, işyeri hemşiresi’nin görev yetki ve sorumlulukları tanımlanabilir.

 Kazı, hendek ve kanal çalışmalarının güvenli yapılabilmesi için özellikle işverenlere, tasarımcılara, müteahhitlere, taşeronlara, koordinatörlere, (kazı ve hendek çalışmasını nın gözetimini yapan) uzman kişilere ve iş güvenliği uzmanlarına kılavuzluk edecek rehberleri hazırlamalıdır, vb.

Kaynakça

1 – http://www.cdc.gov/niosh/docs/wp-solutions/2011-208/pdfs/2011-208.pdf

2 – http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/kurumsal/istatistikler/sgk_istatistik_yilliklari

3 – http://www.cdc.gov/niosh/docs/wp-solutions/2011-208/pdfs/2011-208.pdf

4 – http://www.osha.gov/Publications/OSHA2226/2226.html

5- http://www.dha.com.tr/ankarada-gocuk_177722.html

6- http://www.trt.gov.tr/haber/HaberDetay.aspx?HaberKodu=080499b27981-4c18-a9ea-d978952b05e2

7- http://fotogaleri.haberler.com/tbmm-onunde-gocuk/resim-3/

8- http://fotogaleri.haberler.com/tbmm-onunde-gocuk/ (erişim 16.06.2012)

9- http://www.olay.com.tr/haber/guncel/is-guvenligi-gorusulurken-iskazasindan-oldu-109381.html

10- http://www.gazeteport.com.tr/haber/102736/yanlislikla-basini-kopardilar

11- http://www.hurriyet.com.tr/gundem/20897051.asp