Prof. Dr. Kayıhan Pala’nın Nusret Fişek Halk Sağlığı Hizmet Ödülü Tören Konuşması
Sevgili Hocamız anısına verilen Nusret Fişek Halk Sağlığı Hizmet Ödülü’ne değer bulunmuş olmaktan onur duydum. Bu ödülü değerli bilim insanı Bülent Şık ile birlikte almaktan da mutluluk duyuyorum. Ödül için önerenlere, değer bulanlara ve bir halk sağlıkçısı olarak yetişmemde emeği geçen başta Prof. Dr. Rahmi Dirican ve Prof. Dr. Hamdi Aytekin olmak üzere tüm öğretmenlerime ve öğrencilerime teşekkür ediyorum.
Sağlığın önkoşulu barıştır. Günümüzde şiddet, dünya çapında önemli bir halk sağlığı sorunudur. Nusret Hocamızın dediği gibi, “Biz hekimleri ilgilendiren temel insan haklarının başında ‘Sağlıklı yaşam hakkı’ gelir. Biz hekimler herkesin sağlığının korunduğu, desteklendiği ve her hastanın tedavi olanaklarından yararlandığı bir dünya görmek isteriz. Bunun için de demokrasiyi savunmamız ve demokrasinin tüm kuralları ile işlediğini görmek istememiz doğaldır. Sağlığın yolu, barış ve demokrasiden geçer.”
Hekimliğin temel amacı, yaşam süresini ve bireyi sağlıklı kılarak, yaşam süresi içerisindeki sağlıklı geçen süreyi uzatmak olarak tanımlanabilir. Ancak hem yaşam beklentisi hem de sağlıklı yaşam süresi beklentisi sınıflar arasında eşitsizdir. Örneğin Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2013’e göre ülkemizde hane halkı refah düzeyi en yüksek ailelerde doğan her bin bebekten 8’i bir yaşını göremeden yaşamını yitirirken, bu bebeklere kıyasla üç kat daha fazla olmak üzere hane halkı refah düzeyi en düşük ailelerde doğan her bin bebekten 23’ü yaşamını yitirmektedir.
Sağlıkta eşitsizlikler, sağlık sonuçlarındaki sistematik farklılıklardır. Sağlıkta eşitsizlikler, sağlık durumunda ya da sağlık kaynaklarının dağıtımında; farklı nüfus grupları arasındaki insanların doğdukları, yetiştikleri, yaşadıkları, çalıştıkları ve yaşlandıkları sosyal koşullardan kaynaklanan farklılıklarıdır. Bu koşullar küresel, ulusal ve yerel düzeyde politika tercihleri ile etkilenen; paranın, iktidarın ve kaynakların dağıtımı ile biçimlenir.
Sosyal, ekonomik ve politik koşullar yaşamı, iyi olma halini ve sağlığı etkiler. Bu nedenle, tüm politikaların sağlık ve sağlıkta eşitsizlik üzerine etkisinin değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirmeyi yapmak halk sağlıkçılarının temel görevleri arasındadır.
Halk sağlığının temel işlevlerinden birisi, sağlık eşitsizliklerine karşı savaşımdır. Haksız ve kaçınılabilir sağlık düzeyi farklılıkları -Sağlık eşitsizlikleri- sağlığın sosyal belirleyicileri ile bağlantılıdır.
Sağlığın sosyal belirleyicileri, halk sağlıkçılarının işlerinin önemli bir parçasıdır. Sağlığın sosyal belirleyicilerinin ortaya çıkartılması, görünür kılınması ve sağlıkta eşitsizliklere karşı yürütülecek mücadele, aynı zamanda temel ve birincil korumanın da ayrılmaz bir parçasıdır.
Kapitalist üretim ilişkileri içinde eşitsizlik sınıfsal bir sorundur; sınıflar ortadan kaldırılmadıkça, şiddeti azaltılabilse de eşitsizlik yok edilemez. Bu nedenle eşitsizlikle savaşım konusunda sınıfsız/sömürüsüz bir toplum arayışının ele alınması ve tartışılması gerekir. Çünkü sınıflar var oldukça eşitsizliklerin kökünün kazınması olanaklı görünmemektedir.
Bir halk sağlıkçı olarak, bugüne kadar içerisinde yer aldığım eşitsizliklere karşı savaşım, kararlılıkla bundan sonra da sürecek; şairin[1] dediği gibi ‘Yeryüzü aşkın yüzü oluncaya dek’.
Hepinizi saygıyla selamlıyorum.
1 Kasım 2019/ Ankara
[1] Adnan Yücel.