Çocuk İşçiliğinin En Kötü Biçimlerinden; Çocuk Askerler

Aslı KILINÇ[1]

Çocuk emeği üzerine tartışma yürütmek, çocuk emeği olgusunun hassas doğasının yanı sıra içeriğinde birden fazla ve birbirine benzer kavram barındırması yönüyle oldukça zordur. Çocuk emeği, çocuk işçi, çalışan çocuk, çocuk işçiliğinin en kötü biçimleri, tehlikeli işlerdeki çocuk gibi kavramlar gerek çeviriden kaynaklanan farklılıklar gerek ise çocuk emeğini elen alan kurumların ve araştırmacıların farklılaşan bakış açıları nedeniyle yeterince net bir şekilde ortaya konulamamaktadır. Bu yönüyle çalışan çocuk gibi çocuk emeği içeren kavramların çocuğa zarar verip vermediği konusunda farklı bakış açıları ve tartışmalar söz konusudur. Bununla birlikte çocuk emeğinin bazı formları vardır ki öncelikle mücadele edilmesi gerektiği herkes tarafından kabul edilmektedir. 1999 yılında çocuk işçiliği içerisinde ayrı bir kategori olarak tanımlanan çocuk işçiliğinin en kötü biçimleri kavramı, acil mücadele edilmesi gereken ve çocuk işçiliğinin en kabul edilemez biçimlerini içermektedir^[2]. ILO tarafından 1999 yılında kabul eden 182 sayılı En kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Acil Eylem Sözleşmesi’ne göre en kötü biçimlerdeki çocuk işçiliği ifadesi şunları kapsamaktadır;

Çocukların alım-satımı ve ticareti, borç karşılığı veya bağımlı olarak çalıştırılması ve askeri çatışmalarda çocukların zorla ya da zorunlu tutularak kullanılmasını da içerecek şekilde zorla ya da mecburi çalıştırılmaları gibi kölelik ve kölelik benzeri uygulamaların tüm biçimlerini,

Çocuğun fahişelikte, pornografik yayınların üretiminde veya pornografik gösterilerde kullanılmasını, bunlar için tedarikini ya da sunumunu,

Çocuğun özellikle ilgili uluslararası anlaşmalarda belirtilen uyuşturucu maddelerin üretimi ve ticareti gibi yasal olmayan faaliyetlerde kullanılmasını, bunlar için tedarikini ya da sunumunu,

Doğası veya gerçekleştirildiği koşullar itibariyle çocukların sağlık, güvenlik veya ahlaki gelişimleri açısından zararlı olan işleri (182 sayılı En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Acil Eylem Sözleşmesi, m. 3).

Çocuklar için kötü olduğundan emin olduğumuz hatta çocuklar ile tahayyül dahi edemediğimiz bu işler içerisinde yer alan “çocuklara” dair bildiklerimiz ise oldukça sınırlıdır. Nitekim en kötü biçimlerdeki çocuk işçiliği içerisinde yer alan çocukların toplam sayısının dahi bilinememesi bu sınırlılığın boyutunu özetlemektedir.^[3] “Askeri çatışmalarda çocukların zorla ya da zorunlu tutularak kullanılmasını da içerecek şekilde zorla ya da mecburi çalıştırılmaları” ve “doğası veya gerçekleştirildiği koşullar itibariyle çocukların sağlık, güvenlik veya ahlaki gelişimleri açısından zararlı olan işleri” ifadeleri çocuk askerlerin de çocuk işçiliğinin en kötü formları içerisinde yer aldığını açıkça ortaya koymaktadır. Bu yönüyle çocuk askerler, çocuk işçiliğinin en kötü biçimlerinden yalnızca biri konumundadır.

Çocuk asker ya da askeri bir birlik ile ilişkili çocuk terimi, 18 yaş altında savaşma, yemek yapımı, ajanlık, taşıma faaliyeti, cinsel sömürü, mesaj taşıma gibi amaçlarla birçok mevkide askeri bir birlik ya da askeri grup tarafından kullanılan ya da istihdam edilen çocukları tanımlamaktadır (ILO, 2016:6). Dolayısıyla çocuk asker terimi, çocukların savaş ve savunma faaliyetlerinde kullanılmasından daha kapsamlıdır. UNICEF (2002: 8), Dünya çapında 18 yaşın altında yaklaşık 300.000 çocuk asker olduğunu tahmin etmektedir. Bu çocukların dörtte birinin Doğu Asya ve Pasifik bölgesinde bulunduğu, büyük bir kısmının ise artık savaşla karşı karşıya olmayan ülkelerde asker olarak görev yaptığı tahmin edilmektedir (UNICEF, 2002: 8).

Çocukların, asker olma hikayelerinin arkasında çoğu zaman tehdit, korku ve hilenin yer aldığını söylemek mümkündür. UNICEF’in araştırması; 7 yaşındaki bir çocuğun 6 ve 8 yaşlarındaki iki kuzeniyle birlikte Burmalı askerler tarafından nasıl kaçırıldığını şöyle açıklamaktadır;

Yaklaşık 10 silahlı ve üniformalı Burma askeri geldi ve dedi ki;

“Bizimle gelin”

“Hayır biz çok genciz” dedik

“Hayır bizi takip edin” dediler “biz size yiyecek, şeker vereceğiz”.

“Biz çok gençtik fazla düşünemedik” (UNICEF, 2002:21).

ILO’nun araştırmasında ise Sierra Leone’da bir çocuk, asker oluşunu şöyle açıklamaktadır ;

“Bir isyancı onunla gelmemi istediğinde pazara gidiyordum. Komutan onunla birlikte ilerlememizi söyledi. Büyükannem onunla tartıştı. Onu iki kez vurdu. Beni de öldürmesi gerektiğini söyledim. Dirseklerimi arkadan bağladılar. Üstte beni iki gün tuvalete kilitlediler. Beni dışarı çıkardıkları zaman göğsüme RUF harflerini kazıdılar. Beni bağladılar böylece iyileşene kadar ovamadım. Daha sonra bacaklarıma iğne yaptılar ve kokain yerleştirmek için kafamın arkasını kestiler… Saldırıya gittiğimiz birçok kez bu oldu 25’den daha fazla.” (ILO, 2004: 52).

Görüldüğü gibi çocukların silah altına alınma hikayelerinde tehdit, hile ve zorlama önemli bir yer kaplamaktadır. Nitekim çocuklar söz konusu olduğunda özgür irade ve bilinçli karar verme gibi kavramlardan ne kadar bahsedebileceğimiz de tartışmalıdır.

Çocukların silah altına alındıktan sonra büyük bir oranda çatışma, savaş içeren durumlarda içerisinde yer aldıkları görülmektedir. Bununla birlikte tüm çocukların çatışma içerisinde yer aldığını söylemek de mümkün değildir. UNICEF’in (2002: 44) 69 çocuk asker ile yapılan görüşmeleri kapsayan araştırması; çocukların çoğunun savaşta kullanıldığını ancak bazılarının kontrol noktalarını koruma, habercilik, casusluk amaçlarıyla da kullanılabildiğini, çocukların %9’unun ise savaşa hiç katılmayarak hamal, aşçı veya nöbetçi olarak kullanılabildiğini göstermektedir.

Çocuk askerler sıklıkla erkek çocuklarından oluşsa da çocuk askerler arasında kız çocukları da bulunmaktadır. ILO (2004:51), özellikle kız çocukların çatışmalarının yanı sıra aşçı ve seks işçisi olarak da kullanıldıklarını belirtmektedir. Wessells (1997), 1990’ların sonlarında Sierra Leone’da bir kamp ziyaretinde yaşları 10-16 arasında değişen çocuk askerleri gözlemlenmiştir. Wessells (1997), bu çocukların amfetamin gibi uyuşturucu maddeler aldığını, kız çocuklarının tacize maruz kaldığını tespit etmiştir. Bu kapsamda silahlı gruplar içerisindeki kız çocukları zorla ya da erken evlilik, cinsel istismar ve sömürü ya da ev işlerinde çalışmaya zorlanma gibi risklere maruz kalabilmektedir (Save the Children, 2020: 24).

Dünya çapında 149 milyon çocuk her yıl binden fazla savaşla ilişkili ölümün yaşandığı yüksek yoğunluklu çocuk çatışma bölgesinde yaşamaktadır (Save the Children, 2020: 10). Başka bir ifade ile 149 milyon çocuk belirtilen riskleri yaşama tehlikesi altındadır. Ancak çocuk askerliğin yalnızca erkek çocuklarına özgü olduğunu söylemek nasıl mümkün değilse; bu olgunun yalnızca az gelmiş ya da gelişmemiş ülkelere özgü olduğunu söylemek de mümkün değildir. Nitekim çocuk askerlik yalnızca çatışma ve savaş bölgelerine özgü bir olgu değildir. Günümüzde orduya alınma yaşı birçok ülke için 18 yaşında altındadır. 2008 Küresel Çocuk Asker Raporuna göre (Child Soldiers International, 2008: 35) Avustralya, Avusturya, Çin, Kıbrıs, Fransa, Almanya, İrlanda, Hollanda, Polonya, Rusya Federasyonu, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri ordularında çocuk bulunduran ülkelerden bazılarıdır.

Günümüzde İngiliz silahlı kuvvetlerine yeni katılanların dörtte biri, çoğunlukla yoksul mahallelerden seçilen 16-17 yaşlarındaki çocuklardan oluşmaktadır^[4] (CRIN, 2023:7). Bu yönüyle çocuk askerlik yalnızca çatışma bölgelerine ya da gelişmemiş ülkelere özgü değildir. Çatışma ve savaş bölgelerinde silahlı güçler içerisinde yer alan çocuk askerler ile hükümet ordularında yer alan çocuk askerlerin sorunlarını birbiri ile kıyaslamak oldukça zordur. Hükümet ordularında eğitim faaliyetine alınan çocuklar, çatışma bölgelerinde yaşanan sorunları tümüyle yaşamayabilmektedir ancak çocukların fiziksel ve psikolojik sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri ihmal edilemeyecek düzeydedir. Nitekim CRIN’ın İngiltere özelindeki araştırma sonuçları; çocukların askeri eğitim merkezlerinde şiddet, taciz ve istismara maruz kaldığını göstermektedir (CRIN, 2023). Çatışma bölgelerindeki çocuk askerlerin hikayelerinden çok da farklı olmayan, 16 yaşında İngiliz ordusuna katılan Joe’nun hikayesinin bir kısmı şu şekildedir;

Yeni olduğumuzu ve korktuğumuzu görebilirler, ancak yardım isterseniz ‘Defol git,’ ya da ‘Kapa çeneni’ derler. Bazıları tam bir faul, tıpkı bizim için bir hayvan gibi görünen bu beden eğitimi eğitmeni gibi. Onunla ilk tanıştığımızda, hoşlanmadığı çocuk dışında hepimizi şınav pozisyonuna soktu. O çocuğa ‘Kaldır, indir, yükselt, indir…’ dedirtiyor. Bizi o acemiye düşman etmek, ona kızdırmak için. Onbaşı, hepimiz bir araya geldiğimizde ve ışıklar kapatıldığında bazı şeylerin olacağını biliyor ve onbaşılar da bunu teşvik ediyor.

Başka bir sefer dövme kontrolü yapılacağını duyurdular. İç çamaşırlarımıza kadar soyunup sıraya girmemiz, ardından pantolonumuzu yukarı çekmemiz emredildi. Onbaşı sevdiği kişilerle şakalaşarak sıranın aşağısında yürüyor ve sonra yanıma geliyor. Neredeyse çıplak olduğum için bana vücudum hakkında ne düşündüğünü anlatıyor. Kafamdan başlayıp aşağı iniyor ve gülüyor. Tüm müfrezenin önünde vücudumla dalga geçiyor. Eğer siviller ya da TV kameraları bir ordu kampına girerse, hayatınızın en güzel yemeğini yiyeceksiniz ve normalden tamamen farklı bir deneyim yaşayacaksınız. Ama bunların hepsi bir performans.

İlk altı hafta taburcu olma hakkınız yok. Biz öğrenci değiliz, askeriz (CRIN, 2023:33).

CRIN’ın İngiltere özelindeki araştırma sonuçlarına göre; 16-19 yaşlarındaki erkek askerler arasındaki intihar riski, son yirmi yılda silahlı kuvvetler ortalamasının üç katıdır. (CRIN, 2023:7). Özellikle gazi olarak askeriyeden ayrıldıktan sonra intihar riskinin arttığı gözlemlenmiştir. 16-19 yaşlarındaki gazilerin hayatlarına son verme olasılığı aynı yaştaki sivillere göre üç kat daha fazladır (CRIN, 2023:7). Bu yönüyle hükümet ordularında çocuk asker olmanın da tıpkı savaş, çatışma bölgesinde çocuk asker olmak gibi çocukların sağlık, güvenlik veya ahlaki gelişimlerine zarar verdiği söylenebilir.

Acil mücadele edilmesi gereken ve çocuk işçiliğinin kabul edilemez biçimlerinden biri olan çocuk askerlik günümüzde çocuklar için bir istihdam biçimi olmaya devam etmektedir. İster çatışma, savaş bölgelerindeki silahlı güçler içerisinde, isterse hükümet ordularında eğitim faaliyeti şeklinde olsun çocukların gelişimlerine çeşitli zarar vermektedir. Sürdürülebilir kalkınma hedefleri kapsamında 2025 yılına kadar çocuk işçiliğinin tüm biçimlerine son verilmesi hedeflenirken, çocuk işçiliğin en kötü formlarından yalnızca biri olan tehlikeli işlerde çalışan 79 milyon çocuk bulunmaktadır (ILO, 2021). Çocuk işçiliğin en kötü formlarından bir diğeri olan çocuk askerlerin sayısı ise bilinmezliğini korumaya devam etmektedir.

KAYNAKÇA

Child Soldiers International (2008). Child Soldiers Global Report 2008, Child Soldiers International, United States of America. Available at https://reliefweb.int/report/world/child-soldiers-global-report-2008  [Accessed 01 Nowember 2023].

CRIN (2023). The Pressure Cooker: Child recruitment and suicide in the British armed forces, Child Rights International Network, Available at https://static1.squarespace.com/static/5afadb22e17ba3eddf90c02f/t/64ef21a4632fa148efab5948/1693393318673/The+Pressure+Cooker+Report+Aug+2023.pdf [Accessed 01 Nowember 2023].

ILO (2004). Child Labour: A Textbook for University Students, International Labour Office (ILO), Geneva.

ILO (2016). Age Verification: Protection For Unregistered Children From Child Labour, International Labour Office (ILO), Geneva.

ILO (2021). Child Labour Global Estimates 2020, Trends And The Road Forward, International Labour Office (ILO), Geneva.

Save the Children (2020). Stop The War on Children 2020: Gender Matters. Save the Children, Available at https://www.stopwaronchildren.org/reports/ [Accessed 01 Nowember 2023].

UNICEF (2002). Adult Wars, Child Soldiers: Voices of Children Involved in Armed Conflict in The East Asia and Pacific Region, United Nations Children’s Fund, Available at https://digitallibrary.un.org/record/490050 [Accessed 01 Nowember 2023].

Wessells, M. (1997). Child Soldier, The Bulletin of the Atomic Scientist, 53(6), 32–39.

Tags: 174, aslı kılınç, çalışma ortamı