Çocuklar her zaman toplumların en savunmasız üyeleri olmuşlardır. İnsanoğlunun üretmeye başladığı günden beri; ailelerindeki, kabilelerindeki veya toplumdaki büyüklerine yardım edenler de çocuklar olmuştur. Bu yardım etme işi onların fiziksel ve zihinsel gelişimlerine zaman zaman katkıda bulunsa da çocuklar; sömürülme, aç bırakılma, uzun saatler boyu zorla çalıştırılma, yaralanma ve bazen de hayatlarını kaybetme ile karşı karşıya kalmışlardır. Zamanla çocukların iş hayatından uzaklaştırılmaları, korunmaları ve okula devam etmeleri ile ilgili yerel, ulusal, uluslararası ve ulus üstü boyutta çalışmalar yapılsa da çocuk işçiliği bugün hala varlığını devam ettirmektedir.
Bu çalışma Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı gönüllüsü Onur Sunal tarafından 2006 yılında ilk kez hazırlanan Çocuk Emeğinin Coğrafya Atlası çalışmasının devamı olarak hazırlanmış ve Vakfın internet sitesinde yayınlanmıştır. Amaç çocuk işçiliğinin bugünkü (2015 yılı itibariyle) durumunu ve 2006 yılından bugüne kadarki değişimi gözler önüne sermek olmuştur. Bu yüzden bir önceki çalışmada incelenen ülkelere sadık kalınmıştır, ülkeler aynı yöntemle incelenmiştir. Çalışmanın kapsamı 107 ülke olarak belirlenmiş, bu ülkeler 5–14 yaş arası çocuk işçiliği, balıkçılıkta çocuk emeği, çocuk askerler, çocuk ev hizmetçileri, çocuk fahişelik ve ticari cinsel istismar, madencilikte çocuk emeği, tarımda çocuk emeği ve tarımda ticari sömürü başlıkları altında haritalandırılmışlardır.
2006’dan 2015’e Dünyada Çocuk Emeği
Dünya’da çocuk işçiliği ile mücadele her geçen gün önem kazanmakta, yapılan çalışmalarla çocuk işçiliğinin önlenmesi yönünde başarılar elde edilmektedir. 2000 yılında 246 milyon, 2006 yılında da yaklaşık 220 milyon olan 5–17 yaş arası çocuk işçiliği, 2012 yılına gelindiğinde 168 milyona kadar düşmüştür. 2000 yılından 2012 yılına kadar 78 Milyon çocuk, yani 2000 yılındaki rakamın yaklaşık 3’te biri, “çocuk işçi” olmaktan çıkarılmıştır. Oransal olarak incelendiğinde de kızların %40’ı, erkeklerin %25’inin çocuk işçi olmaktan çıktığı söylenebilir(1).
Afrika’da Çocuk Emeği
Daha önce de olduğu gibi, Afrika’da çocuk emeğini önlemeye yönelik çalışmalar hem ulus devletler hem de Uluslararası kuruluşlar tarafından sürdürülmekte, desteklenmektedir. Bunların sonuçları da rakamlara yansımakta, kısa süreli çalışmaların bile sürece ne kadar katkıda bulunduğu ölçülebilmektedir.
2000’li yılların başında çocuk nüfusunun artmasıyla birlikte artış eğiliminde olan Afrika’da çocuk işçiliği, çocuk nüfusunun aynı eğilimi sürdürdüğü 2008 yılında 58,2 milyondan, 2012 yılında 57,6 milyona düşürülmüştür, aktif halde çalışan çocukların oranı ise %28,4’ten %26.2’ye çekilebilmiştir.
Bölgede, ülkeler arasında çocuk işçiliğinin önlenmesine yönelik siyasi bir görüş birliği olmakla birlikte, giderek artan sayıda ülke çocuk işçiliği ile mücadeleye yönelik ulusal planlar hazırlamaktadır. Dahası; çocuk işçiliğini önlemeye yönelik işbirlikleri kurmak da bu alanda faydalı görülen bir durumdur. 2013 yılında 2 yerel bölgede ülkeler bir araya gelmişler ve bilgi, deneyim paylaşma yoluna gitmişlerdir.
Dünyanın en fakir ülkelerinin yer aldığı Afrika çocuk işçiliğinin her çeşidinin görülebildiği bir kıtadır.
Örneğin Afrika’daki çocukların ülkelerde yaptıkları bazı işler şunlardır; Sierra Leone’de yük taşımacılığı, Güney Sudan’da sığır pisliği toplayıcılığı, Nijer’de insan kaçakçılığı kaynaklı ticari yönden cinsel sömürü ve Zambia’da tarımda zorla çalıştırılma. Afrika aynı zamanda çocuk işçiliğinin en sık karşılaşıldığı kıtadır. Çocuk işçiliği Çad’da %53, Orta Afrika Cumhuriyeti’nde %51, Mali’de %46 olarak belirlenmiştir.
Asya Pasifik Ülkeleri
Çocuk işçiliği Asya Pasifik ülkelerinde de düşüş eğilimindedir. Hatta 2008–2012 yılları arasında, çocuk işçiliği sayısının en çok azaldığı ülkeler Asya Pasifik ülkeleridir. 2000 yılında 127 milyon olan çocuk işçiliği, 2012 yılına gelindiğinde 64 milyon olarak belirlenmiştir. Buna rağmen bölge, hala en çok çocuk işçiliğinin en çok olduğu bölgedir. Örneğin Hindistan’da 2001 yılında 11,3 milyon çocuk çalışıyorken, bugün bu sayı yaklaşık 4 milyona düşmüştür(2).
Ayrıca araştırma sürecinde Asya Pasifik ülkelerindeki bazı geleneklerin de çocuk işçiliğine neden olduğu ve çocuk işçiliğini arttırdığı belirlenmiştir. Örneğin; borçların para ile değil de doğrudan işçilik ve istihsal gücü ile ödenmesi olan “bağlı emeği” de içeren zorla çalıştırma şekli bugün hala Nepal’in sorunlarındandır. Çocuklar da bu şekilde çalışan anne babalarının yanında ve onlarla aynı statüde hayata devam etmektedir. Fiji’de ise, ailelerin çocuklarını eğitim almaları ve kaldıkları evde hafif ev işlerine yardımcı olmaları için başka ailelerin yanına göndermeleri onları cinsel ve fiziksel olarak korunmasız bırakmakta, zorla daha ağır iş yapmaları için zorlanmalarına neden olmaktadır.
Latin Amerika ve Karayipler
Latin Amerika ve Karayipler’de, ülkelerin çocuk işçiliği oranları değişiklik göstermektedir. Örneğin çocuk işçiliği oranı Haiti’de %29, Guyana’da %23 iken; Panama’da %4.5, Honduras’da %7 olarak belirlenmiştir. Bu farklılıklar, ülkeler üzerinde tek tek çalışılarak anlaşılabilir. Kısaca değinmek gerekirse, çocuk işçiliğinin yüksek oranda olduğu Haiti’de 2010 yılında yaşanan deprem çocukları da etkilemiştir. Haitili çocukların, çocuk işçi olarak çalışmalarını önlemek için proje yürütülse de bu öngörülemez sorun çocuk işçiliğinin depremden önceki seviyelerin altına indirilmesini zorlaştırmıştır.
Çocuk işçiliğinin düşük olduğu ülkelerden biri olarak Brezilya(%3.5) ise, sosyal koruma programları bütçe tahsisi açısından(2013 yılında $24.4 Milyar), birincilik bayrağını taşımaktadır. Ayrıca hükümet, çocuk işçiliğinin önceliklendirilmesi için iş denetmenliği sistemi dahilinde yeni bir yol haritası oluşturmuş ve iş denetmenleri için yeni bir ulusal gelişim akademisi kurmuştur.
Tüm farklılıklarıyla Latin Amerika ve Karayipler’de çocuk işçiliği 2000 yılında yaklaşık 17,5 milyon iken 2012 yılında 8,9 milyona indirilebilmiştir.
Sonuç
Bu çalışmada çocuk işçiliğinin bugünkü durumu, bulunabilen en güncel verilerle sizlere sunulmaya çalışılmıştır. Www.fisek.org.tr adresinden ulaşabileceğiniz Çocuk Emeği Coğrafya Atlası çalışmasında tek tek ülke incelemesi yapılmıştır. Yukarıda sunduğumuz özette ise, çocuk işçiliğinin en çok olduğu kıta ve bölgelere odaklanılmıştır. Bu ülke ve bölgelerde, hatta dünyada çocuk işçiliğinin düşüş eğiliminde olduğu bilinse de bugün çocukların yaklaşık %10’u çocuk işçisi olarak hayatına devam etmektedir. Aşağıdaki tabloda, çalışma dahilindeki ülkelerde, verilerine ulaşılabilen ülkelerdeki çocuk işçiliğinin yoğunluğuna dair tabloyu bulabilirsiniz.
Türkiye de çocuk işçiliğinin düştüğü ülkelerden biridir. 2000’li yıllardan geriye gidilecek olursa; 1994’te yaklaşık 1 milyon çocuk ekonomik işlerde ve ev işlerinde çalışmaktaydı. Bu durum 2000’li yıllara yaklaşıldıkça 600.000’lere kadar düşürülebilmiştir. 2000’li yılların başından beri uygulanan programlar sayesinde çocuk işçiliğinin daha da düşürüldüğü bilinmektedir. TÜİK’e göre 2012 yılında, 6–14 yaş grubunda ve ekonomik işlerde çalışan çocukların sayısı 292.000 olarak belirlenmiştir.
Dünyada çocuk işçiliğindeki düşüş eğiliminin, bundan sonraki yıllarda da aynı eğilimde olması beklenmektedir. Bu beklentinin gerçekleşebilmesi için hükümetlerin, işverenlerin, çalışanların, sivil toplum örgütlerinin, uluslararası ve ulus üstü örgütlerin, öğretmenlerin, ailelerin ve toplumdaki tüm aktörlerin dikkatle ve dayanışma içinde çalışması gerekmektedir. Bugüne kadar pek çok adım atılmış, başarılar elde edilmiş olsa da; dünyanın pek çok ülkesinde çocuklar, köle gibi satılmakta, çok zor koşullarda zorla çalıştırılmakta, hayatlarını hiç de hak etmedikleri şekillerde sürdürmektedir.
Dipnotlar
(1) http://www.ilo.org/global/topics/childlabour/lang–en/index.htm
(2) The Department of Labor’s 2001 Findings on the Worst Forms of Child Labor
Kaynaklar:
http://www.fisek.org.tr/projeler/cocukemeginin-cografya-atlasi/2015-2/
Global Child Labour Trends 2008-2012, International Labour Office, International Programme on the Elimination of Child Labour(IPEC)- Geneva: ILO,2013.
TÜİK, Yaş Grubu, Cinsiyet Ve Çalışma Durumuna Göre Çocuklar.
* Uluslararası Çalışma Örgütü Dünya Çocuk İşçiliği Raporu 2015
** Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Gönüllüsü
(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)