Mutluluk, bir yere, bir hedefe varmak değil, o yönde güvenle yürümektir.
Doğulu ve Batılı akiller ile makuller(1)
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) istatistiklerine göre Dünya’da 2,3 milyon’dan fazla ölümlü iş kazası olmaktadır(2). 2011 yılında; İngiltere’de (UK) 2011 yılında 173 işçi iş yerinde iş kazası sonucu öldü(3,4) !. diğer gelişmiş bir ülke olan ABD’de toplam kaydedilebilir olay (vak’a) 2,986,500. Toplam ölümcül yaralanmaların sayısı (tüm sektörler) 4,693(5,6) .
Türkiye’de ise; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4-1/a maddesi kapsamındaki sigortalıların “iş kazası” sayısı 69,227, bunlardan ölümle sonuçlanan vak’a (olay) sayısı ise 1700 (7) .
ABD ve İngiltere’nin (UK) çalışan nüfus sayısı da göz önüne alınarak bir karşılaştırma yapıldığında Türkiye’de ki (sadece 5510 sayılı kanun kapsamına girenlerin) ölüm’le sonuçlanan iş kazası sayısının onlardan (en az) 10 kat daha fazla olduğu görülmektedir.
Sanayi devrimini başlatan, makinaların gücünden öncelikle yararlanmasını bilen bu ülkelerin çalışanları, elde edilen ciddi kazançların yanında bir takım ağır bedelleri de ödediler. Benzer kazaların önlenmesi içinde (çalışanların kanları ile yazdıkları) güvenlik kurallarını oluşturdular.
Örneğin; ABD, Cincinnati ‘de (Ohio) 16 yaşındaki Harry McShane’nin Mayıs 1908’de iki yıldır çalıştığı fabrikada kayışa kaptırdığı sol kolu omuzundan koptu, sağ bacağı kırıldı (Resim 1). 1900’lü yılların başında yine ABD’de bir çiftçi ailesinin reisi (babası) sol kolunu patos makinasının kayış- kasnak kısmına kaptırarak koparttırdı (Resim 2).
Makinalaşmanın (iş kazalarının ciddiyeti açısından) olumsuzluklarını ortadan kaldırmak ya da en aza indirmek için çok ciddi çalışmalar ve araştırmalar yapıldı. H.W.Heinrich 1931 yılında yazmış olduğu “Endüstriyel Kazaların Önlenmesi – Bir Bilimsel Yaklaşım” adlı eserinde iş kazalarının %98’nin önlenebileceğini sonucuna vardı (9).
İş kazalarını (ve meslek hastalıklarını) önleyebilmek için (ilgili tüm) devlet kurumlarının ve işveren(ler)in uygun organizasyonları yapmaları, yönetmelik ve standartları oluşturmaları – geliştirmeleri ve bunların uygulanmasını sağlama çabaları sürdü. Bu bağlamda (örneğin) ABD’de İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunu 1970 yılının sonuna doğru çıktı ve ferderal devletlerde 1971 de uygulamaya konuldu. İngiltere’de (UK) 1974, Malezya’da ise 1994 yılında çıktı (10,11).
Bu yasalardaki yeni yaklaşım (olabildiğince tüm) çalışanların katılımını sağlayarak, ekip çalışması ile pozitif bir güvenlik kültürünün yaratılmasıdır.
Bu durum (belki de) en güzel Resim 3’deki gibi betimlenebilir. Çalışan (işçi), işveren ve devlet iş kazası ve meslek hastalığının olmaması ya da hedefe [sıfır iş kazası & meslek hastalığı] kısa sürede ulaşabilmek için uyumlu bir şekilde (herkesin) gücünün yettiğince sürekli katkıda bulunması gerekir.
***
Kutu 1
Hayat bisiklet gibidir, düşmemek için sürmeye devam etmelisin. Bisiklet, ön tekerleğine bağlı olarak dengede durur, düşmez.. Bir bisiklet ne kadar hızlı giderse o kadar dengededir, zaten küçük bir hareketle denge kolayca bulunabilir. Hiç hareket etmeyen bisiklete ise tutamazsan, hop düşer. Hızla giden bisikleti düşürmeye çalışsan da düşüremezsin kolay kolay. (Einstein) “Ne zaman bisikletin üzerinde yetişkin birini görsem, insanoğlunun geleceğine ait umutsuzluğum kaybolur”. (Herbert George Wells)
***
Türkiye’de İki Adım İleri Bir Adım Geri
İSG Kanunu; ABD’den 42, Birleşik Krallık’tan (İngiltere’den) ise 38 yıl sonra Türkiye’de 20 Haziran 2013 tarihinde TBMM’ce kabul edildi ve 30 Haziran 2012 tarihinde Resmi Gazete’de 6331 sayılı “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu” olarak yayınlandı.
Ancak, yayımlanan en son istatistiklere göre, 2011 yılında 10.030.810 zorunlu sigortalının 6.193.438’inin (% 61,7) çalıştığı 1-49 sigortalının olduğu iş yerlerine (iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi hizmetinden yararlandırılması zorunluluğu gibi) bazı maddelerinin uygulanması bir yıl ertelenmişti. Oysa 2011 yılında zorunlu sigortalıların geçirdiği toplan 69.227 iş kazasının 35.583’ü (%51,4) 1 ila 49 sigortalı çalışanı olan iş yerlerinde gerçekleşmişti (7). Görsel ve yazılı basına yansıyan iş kazası haberlerine bakıldığında 2012 ve 2013 yıllarının da 2011’den daha iyi olmayacağı anlaşılmaktadır.
İş Güvenliği bayrağını hedefe taşıyan bisikletteki (bazı) işveren(ler)in diretmesi, yön gösteren devletin yasanın uygulanmasını istemeyen işverenlerin istemlerine uyması sonucu (Bkz:resim 3) İSG Kanun’unun aynı maddelerinin tekrar uzatılması, iş sağlığı ve güvenliği kültürünün gelişmesini olumsuz yönde etkileyecek, iş kazaları artmaya devam edecek güvenlik bayrağının hedefe sağlıklı taşınması bir başka bahara kalacaktır.
Türkiye’de 2011 yılında sadece 1700 ölümlü “iş kazası” mı oldu?
Bu soru yanıtlanmadan önce, aşağıda basından derlenerek özetlenen 9 olay’ı incelemekte yarar var. Bu vak’a (olay)’lar iş kazası mı? İş kazaları istatistiklerine yansımış mıdır? Türkiye’de gerçek iş kazası sayısı (yoksa) yukarıda belirtilenlerden çok mu daha fazla? İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun ertelenmesi yerine (tek başına çalışan çiftçileri de kapsayacak şekilde) yoksa kapsamını geliştirmek ülke çalışanlarına daha mı iyi bir hizmet olurdu?
Olay 1: Trafodan bakır kablo çalmak istedi (12,13) … (24 Ağustos 2011)
24 Ağustos 2011 tarihinde; KONYA’da, ’hırsızlık’tan sabıka kaydı bulunan 35 yaşındaki Murat T., iddiaya göre eski Et Balık Kurumu’na ait arazide atıl durumdaki trafodan bakır kablo çalmak isterken elektrik akımına kapıldı. Vücudunda 3’üncü derecede yanıklar oluşan Murat T., Konya’daki hastanelerde yanık tedavi ünitesi bulunmadığı için ambulans uçakla Samsun 19 Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne götürüldü. Kendini görüntüleyen gazetecileri de tehdit etmeyi unutmadı(14,15) ..
Olay 2: Karaman’da 14 yaşındaki çocuğun saman makinesine kaptırması sonucu kopan sol kolu, beslenmesi için sağlam olan diğer koluna dikildi. (23 Temmuz 2011)
Karaman’ın Bozkaya Köyü’nde meydana gelen olayda 14 yaşındaki Mehmet Çetiner, ziyaret için gittiği amcasının tarlasında bir anlık dalgınlık sonucu saman makinesinin kayışına kolunu kaptırdı. Yeğeninin kolunun koptuğunu gören amca Emin Çetiner, 112 acil servise haber verdi. Çocuğun kopan kolu vakit kaybedilmeden soğuk kuvöze konuldu. Çocuk ve kopan kolu ambulansla Konya BSK Hastanesi’ne getirildi. Bir haftalık riskli dönem iyi geçerse üç hafta sonra sol kol dikildiği bölgeden alınarak asıl yerine nakledilecek (16).
Olay 3 : Ardahan’da Gezer Patos Bir Can Aldı (12 Eylül 2011)
Ardahan Çıldır ilçesine bağlı Baltalı köyünde meydana gelen kazada bir kişi hayatını kaybetti.
Mesut Subaşı (37 yaşında)tarlada buğday saplarını gezer patos ile vurmak için gittiği Baltalı köyünde traktörle patos arasındaki şaftın bağlantı yerine üzerindeki askeri montu sıkışması sonucu savrulup kafasını çarpmasıyla hayatını kaybetti (17).
Olay 4: Öğretmen kolunu patosa kaptırdı (16 Nisan 2012)
Olay, Denizi’nin Honaz İlçesi’nin Kızılyer Beldesi’nde saat 14.00 sıralarında meydana geldi. Dokuzkavaklar Mahallesi’ndeki Hulusi Kulaklı İlköğretim Okulu’nda Teknoloji ve Tasarım öğretmeni Yusuf Bahri Aslan, hafta sonunu ailesine ait tarladaki mısırları ayırmak için Kızılyer Beldesi’ne gitti.
Tarlada mısırları patos makinesine atan öğretmen Yusuf Bahri Aslan, kolunu makineye kaptırdı. Kolu omuzundan kopup parçalanan öğretmen Aslan, yakınları tarafından Honaz Devlet Hastanesi’ne kaldırıldı (18) ….
Olay 5: Patos Kayışına Yağ Süren İşçi Kolunu Kaptırdı (24 Haziran 2013)
Adıyaman’ın Sincik ilçesine bağlı Çamdere köyünde patos kayışına yağ süren işçi kolunu kayışa kaptırdı.
Edinilen bilgiye göre, arkadaşlarıyla birlikte Sincik’in Yarpuzlu köyünden Çamdere köyüne patozla buğday harmanlamaya giden Rıfat Küçük (31), çalışır durumda bulunan patosun kayışına yağ sürerken sağ kolunu kayışa kaptırdı. Kolunu kayışa kaptıran arkadaşlarını kurtarmak için patosun pervanesine kalas sıkıştıran işçiler, Küçük’ün kolunu kayıştan kurtarıp hastaneye götürdü (19,20) …
Olay 6: Çocuk işçinin korkunç ölümü (15 Mart 2013)
15 Mart 2013 tarihinde; Adana’da 13 yaşındaki Ahmet Yıldız, … çalıştığı plastik fabrikasında pres makinesine sıkışarak (kafasının her iki yönünde de ezilme olduğu belirtilmiştir) yaşamını yitirdi (21,22,23)
Olay 7: Kırşehir’de tarlasında çalışan çiftçinin gübre makinesine kaptırarak kopan kolu Konya’da ameliyatla tekrar yerine dikildi (15 Mart 2013).
Kırşehir’in Boztepe ilçesine bağlı Hatunoğlu köyündeki tarlasında çalışan Servet Altıntaş (45), bir anlık dikkatsizliği sonucu sol kolunu gübre makinesine kaptırdı. Ambulansla hastaneye kaldırılan çiftçi, vakit kaybedilmeden Konya’ya sevk edildi. Özel Medicana Konya Hastanesinde ameliyata alınan çiftçinin kopan kolu yerine dikildi (24,25,26).
Olay 8: Adıyaman’ın Gerger ilçesine bağlı Döşnik köyünde Kolunu Patos Makinesine Kaptırdı (21 Haziran 2013)
Adıyaman’ın Gerger ilçesine bağlı Döşnik köyünde buğday biçerken kolunu patos makinesine kaptıran şahıs yaralandı.
Edinilen bilgiye göre, Gerger ilçesine bağlı Döşnik köyünde tarlada buğday biçen 55 yaşındaki Mustafa Tekin, bir anlık dalgınlık sonucu kolunu patos makinesine kaptırarak yaralandı (27).
Olay 9: Yok böyle ölüm: Kekik öğütürken… (26 Haziran 2013)
Evli bir çocuk babası çifti İsa Güner (49 yaşında), 26.6.2013 günü saat 13.00 sıralarında Denizli merkeze bağlı Güzelpınar Köyü Harmanyeri’nde traktörün arkasına bağlanarak çalıştırılan patozda kekiklerini öğütmeye başladı. Patozun sarsıntı nedeniyle hareket etmesi üzerine Güner, tekerinin altına taş koymak istedi. Bu sırada bir anlık dalgınlık sonucu Güner’in boynundaki poşusu patozun şaftına dolandı. Kendini kurtarmak isterken gömleği de şafta dolanan Güner’in başı koptu (30,31,32,33) …
Çıkartılacak Dersler
Acı, ama gerçek son iki yılda gerçekleşen bu 9 olay’dan (13 yaşındaki Ahmet Yıldız’ın kazasının dışındakiler) (bir işverene bağlı olarak çalışmadıkları sürece) iş kazası değildir. İstatistiklerde iş kazası olarak görülmez. Çünkü Türkiye’de “iş kazası” iki kanunda iki (ayrı) şekilde tanımlanmıştır.
(I) İş kazası; (a) Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada, (b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,… meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır (Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu M.13).
(II) İş kazası: İş yerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olayı (İş Sağ.& Güv.K.m.3.1.g) ifade eder.
Bu tanıma göre yukarıdaki olayların hepsi de iş kazası gibi düşünülebilir.
Ancak “çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar’a (m.2.2.ç)” anılan İş Sağlığı ve Güvenliği Kanun’unun hükümleri uygulanmaz.
Kendi nam ve hesabına çalışan çiftçi’nin çalışırken geçirdiği kaza (tıpkı askerlerin görev başında geçirdiği kazalar gibi) iş kazası olarak istatistiklere yansımamaktadır.
Tarımda kullanılan patos gibi iş ekipmanlarından kaynaklanan “kazalar”da yaygın kabul: “Tarım makinalarında büyük bir miktarda güç kullanılıyor olması, hem makinayı kullanan hem de etrafında ve yakınında duranlar açısından tehlikeli olmasına neden olmaktadır. Makinaları üretenler güvenlik konusunda önlemler alsalar da (!), işin doğası gereği bazı risklerden kaçınmak mümkün olmamaktadır. Tarım makinalarının neden olduğu kazaların önemli bir bölümü insan hatalarından kaynaklanmaktadır” şeklindedir. Hatta oluşan ciddi kazaların nedeni olarak “birçok durumda kullanıcının, bir şeyi unuttuğu, risk aldığı, uyarıyı dikkate almadığı, yeterince dikkatli davranmadığı, bir anlık dalgınlığı, bir anlık dikkatsizliği ya da güvenlik kurallarına uymayı ihmal ettiği” şeklinde belirtilmektedir (34).
Bu değerlendirme güvenlik önlemini sadece çalışanın dikkatine ve özenine (vb.) bırakmaktadır.
Benzer kazaların (tekrarının) önlenmesi için aslında bu kazaların kök nedenini belirli yöntem ve standartlara belirlemek gerekir ki sağlıklı bir değerlendirme yapılabilsin.
Örneğin;
Endüstriyel Kaza Nedenlerini Derlemek için Amerikan (Uygulama) Önerileri(35) (ASA.1941)
(Tablolara PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)
Ör:15 yaşında bir çocuğa bir iş yerindeki geçitlerin temizlik işi verilmiş fakat makinaların altının temizlenmemesi tembih edilmiştir. Çocuk urgan yapan makinanın altında bir yağ lekesi görünce burayı da temizlemiş, fakat bu temizliği yapığı sırada temizlik için kullandığı kumaş parçası, döşemenin hemen üzerindeki iki dişli tekerleği arasına sıkışmıştır. Kumaş parçasını buradan çekip çıkarayım derken eli dişli arasında kalarak tehlikeli şekilde kesilmiştir (35). Bu kaza Amerikan Tavsiye Pratiği (Uygulamaları)’ne analiz edilirse:
Kazanın asıl nedeni ?
- Kazanın yinelenmesini (tekerrürünü) önlemek için yapılacak çalışmaların yoğunlaştırılacağı faktör asıl neden olarak düşünülür.
- Kazayı önleme amacı için dişlilerin tüm olarak kapatılmış olması ile ilgili genel kaideyi göz önüne alarak (2). Madde üzerinde karar kılmak gereklidir. (4). ve (5.) maddelerdeki faktörleri düzeltmek daha güçtür.
Amerikan Uygulama (Pratiği) Önerisi / Tavsiyesi;
Genellikle, güvensiz hareketi yapan kazalının kazaya neden olduğu temeline oturtulmuştur.
[Güvenliksiz hareket (4.)]
[Güvenliksiz kişisel faktör (5) Ör: Uygun olmayan davranış, Dalgınlık]
Kazaları Önleme (risklerden korunma) İlkeleri
17.05.1983 gün ve 18050 sayılı (s) Resmi Gazetede (RG) yayınlanan Makina Koruyucuları Yönetmeliği’ninde; ”Her makinanın özelliğine göre operasyon noktaları uygun koruyucu içine alınacak, varsa ilgili Türk standardına uygun olacaktır. Hareketli kısımlarda aynı şekilde korunacaktır (madde 9)”
3 Mart 2009 gün ve 27158 s RG’de yayınlanan Makina Emniyeti Yönetmeliğinde; “Makinalar işlevlerine uygun olacak şekilde ve sadece öngörülen şartlar altında değil, makul bir şekilde öngörülebilir yanlış kullanımları da dikkate alınarak, işletmeye alındıklarında kişileri riske atmadan çalıştırılabilecek, ayarlanabilecek ve bakımı yapılabilecek şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidir vb. denilmektedir.
Yukarıdaki örnek incelemeden çıkan sonuç, iş sağlığı ve güvenliği kanunun 5. Maddesinde de belirtildiği (İSGK m.5, c,g,ğ) gibi ; kazaları önleme ilkesinde öncelik sırası:
– Risklerle kaynağında mücadele etmek.
– Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek.
– Çalışanlara uygun talimatlar vermek. -Son çare olarak kişisel koruyucu donanım(lar)ı kullandırmaktır.
Diğer bir ifade ile(36) ..
KONTROL ÖNLEMLERİ
Tehlikenin ortadan kaldırılması veya
Daha Az Tehlikeli Yönteme Geçilmesi
Bireyin maruziyetten uzaklaştırılması
Tehlikenin izole edilmesi
Bireyin idari kontrollerle veya kişisel koruyucu donanımlar ile korunması
Sonuç
- İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun bütün maddeleri (vakit kaybetmeden) 50’den az çalışanı olan iş yerlerine de uygulanmalıdır.
- Tarım sektörünün de olan kazalar da “iş kazası” kapsamına alınmalı, kazaların tekrarını önlemek için yöntemler geliştirilmelidir.
- Tarım kazalarının azaltılabilmesi için, öncelikle (Makina Emniyet Yönetmeliği’ne uygun) güvenli makina imal edilmesi, daha sonra güvenlik kurallarına uygun makina kullanımını sağlayacak, (ayrıca) sorunun ciddiyetinin farkına varması ve yaptıkları işin gereklerini yerine getirmeleri için çok yönlü eğitimler düzenlenmesi gerekir (37).
- Tarım aletlerinin güvenli hale getirilmesi için gerekli mühendislik önlemleri alınmalı ve eğitim çalışmalarının kurumsallaşarak yaygınlaştırılması sağlanmalıdır.
- Tarım iş kolunda çalışanların sorunlarının farkındalığını artırmaya yönelik medyayla iş birliği içerisinde eğitim programları yapılmalı, tehlikeleri iyice öğrenmeleri sağlanmalıdır.
[Çiftçilerin eğitiminde şu sitelerden yararlanılabilir
http://safer-omu.net/tr/default.asp
http://safer-omu.net/tr/engine/swf/player.swf?url=../../data/video/ilk.flv
http://safer-omu.net/tr/default.asp?sid=37&pid=37&ld=Animasyonlar]
- Üniversitelerin sürekli eğitim merkezleri tarafından çiftçiler için “sağlıklı çiftçi sertifika programları geliştirilmelidir (38).
Kaynaklar:
1- http://www.cumhuriyet.com.tr/?hn=424242 [* Bozkurt Güvenç, Duran Adam – Giden Adam, 22 Haziran 2013 Cumhuriyet Gazetesi]
2- http://www.ilo.org/global/topics/safety-and-health-atwork/lang–en/index.htm
3- http://www.hse.gov.uk/statistics/
4- http://www.hse.gov.uk/statistics/overall/hssh1112.pdf
6- http://data.bls.gov/timeseries/FWU00X00000080N00
7- http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/kurumsal/istatistikler/sgk_istatistik_yilliklari/
8- http://www.shorpy.com/node/1588
9- (Bkz:Heinrich, H.W. Industrial Accident Prevention A
Scientific Appproach, McGraw-Hıll Book Company, New York 1959 p,20).
10- http://en.wikipedia.org/wiki/Occupational_Safety_and_Health_Act
11-…,.., Accident Prevention Manuel for Industrial Operations, Administration and Programes, Ninth Edition, National Safety Council, p.17
12- http://yurthaber.mynet.com/detay/konya-haberleri/iskazasi/42032
13- http://www.dha.com.tr/trafodan-bakir-kablo-calmakistedi_200887.html
14- http://www.turkish-media.com/forum/topic/244779-hirsizliginfeci-sonu/
15- http://webtv.hurriyet.com.tr/2/21080/18577886/1/hirsizliginfeci-sonu.aspx
16- http://www.aktifhaber.com/sol-kolu-uc-hafta-diger-kolundanbeslenecek-472020h.htm
17- http://www.karsmanset.com/haber/ardahanda-gezer-patos-bircan-aldi-9711.htm
18- http://www.denizlihaber.com/yasam/polis-adliye/ogretmen-kolunu-patosa-kaptirdi/
19- http://www.adiyaman24.com/adiyaman/patos-kayisikolunu-parcaladi-h10114.html
20- http://www.haberler.com/patos-kayisina-yag-surenisci-kolunu-kaptirdi-3731384-haberi/
- http://www.hurriyet.com.tr/gundem/22821995.asp
- http://www.haber3.com//100-tl-icin-oldu–haberi1843505h.htm
- http://www.posta.com.tr/3Sayfa/HaberDetay/Okulharcligi-icin-canindan-oldu.htm?ArticleID=167011
24- http://www.kirsehirmedya.com/2013/haberler/saglik/kopan-kolu-yerine-dikildi.haber
25- http://www.sondakika.com/haber/haber-kopan-kolunuyeniden-diktiler-4427422/
26- http://www.konyapostasi.com.tr/tr/index.php?sayfa=2&refNo=26990
27- http://www.haberler.com/kolunu-patos-makinesinekaptirdi-4753441-haberi/
28- http://www.habervitrini.com/galeri/patozda-feci-olum699991/2/
29- http://www.habervitrini.com/galeri/patozda-feci-olum699991/3/#foto
30- http://www.egedesonsoz.com/haber/Yok-boyle-olumKekik-oguturken-/844222
31- http://www.habertut.com/denizlide-isa-guner-oldu.html
32- http://www.habwerler.com/kekik-oguturken-canindanoldu-4772172-haberi/
33- http://www.trthaber.com/haber/turkiye/kekik-tarlasindafeci-olum-91137.html
34 – Çıkman, Doç. Dr. Emine, Tarım Kesiminde Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği, İSG İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, sayı:54, Nisan-Mayıs-Haziran 2012, s.17)
35- “Accident Prevention A Workers’ Education Manual,p.19-23, Geneva 1961 – Kazalardan Korunma İşçi Eğitimi Elkitabı”
37- Yurtlu, Yrd. Doç. Dr. Y. Benal., Kırsal Alanlarda Çalışanlar İçin Daha Güvenli Tarım, İSG İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, sayı:54, Nisan-Mayıs-Haziran 2012, s.22,23)
38- Şimşek, Prof. Dr. Zeynep., İnandı, Doç. Dr. Tacettin., Tarımda İş Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu, , İSG İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, sayı:54, Nisan-Mayıs-Haziran 2012, s.13,14)
* Kim. Müh., İş Sağlığı + İşletme Yönetimi Bilim Uzmanı
Çalışma Bakanlığı Eski İş Güvenliği Müfettişi (1978-1985)
İş Güvenliği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikalı)
Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Denetim Kurulu Üyesi