Çalışma ve Yürüme Yüzeyleri

Eğer düşürürsen, onu hemen topla

Eğer dökersen, onu hemen temizle,

Eğer çıkartmışsan, onu bir kenara koy,

Nereye gidiyorsan oraya bak

Ve nereye bakıyorsan oraya git. [1]

Çalışma ortamında en basit ve kolay önlem alınacak saha “yürüme ve çalışma yüzeyleridir” . Ancak ülkemizde çoğu iş yerinde bu önlemlerin alınmadığı görülmektedir. Bu nedenle de “çalışanların aynı seviyeden düşmesi” sonucu oluşan iş kazalarının oranı; SGK’ya bildirilen iş kazalarının %8,8’ini oluşturmaktadır.

İş yeri zeminleri (döşemeleri), sabit ve el merdivenleri gibi yürüme ve çalışma yüzeyleri, kayma, takılma ve düşme gibi iş kazaları ile ilişkilidir.

“2010 yılı SGK iş kazaları ve meslek hastalıkları istatistikleri“nde; iş kazası sonucu oluşan yaraların vücuttaki yerine bakıldığında: 27 360 el, başparmak ve diğer parmak yaralanmalarının (%43,5 ile, her zaman olduğu gibi) ilk sırayı aldığı, bunu 10 310 iş kazası ile ayak ve ayak parmaklarının (%16,4) ikinci sırada izlediği görülmektedir.

(5510 sayılı kanunun 4-1/a maddesi kapsamındaki) aktif sigortalıların 2010 yılı içinde SGK’ya bildirilen iş kazasının (toplam 62 903), kişilerin düşmesiyle sonuçlanan toplam 8992 kazanın 5565’i (%8,8) Kişilerin hemzemin ortamda (aynı seviyede) düşmesi ile sonuçlandığı belirtilmektedir.

Kişilerin yüksek bir yerden (ağaçlar, binalar, yapı iskeleleri, merdivenler, makineler, araçlar) ve çukur, derin bir yere (hendeklere, kuyulara, kazılara, yerdeki çukurlara) düşmesi sonucu 3396 (%5,4) iş kazası oluşmuştur [2].

Aktif sigortalıların (iş kazası ve meslek hastalığı sonucu) sürekli iş görmezlik ve ölüm sayısı’na bakıldığında; (iş kazası ve meslek hastalığı sonucu öldürülen işçi sayısında) 2009‘da bir önceki yıla göre %35, 2010’da ise 2009’ yılına göre %24,2’lik bir artış olmuştur. Sürekli iş görmez’likle sonuçlanan iş kazaların ve meslek hastalıklarında da durum aynıdır.

Ülke düzeyinde iş kazası ve meslek hastalıklarının sayısının azalmış olması sevindiricidir. İş yerlerinin iş sağlığı ve güvenliği performansını sürekli iyileştirmesine bir veri olarak değerlendirilebilir(!), Ancak; “sürekli iş göremezlik + ölüm” olgularındaki artış üzücü ve ciddidir. Bu çelişkili görünümün, iş yerlerinin kayıt dışı çalışmalarının ve iş kazalarıyla meslek hastalıklarını resmi kurumlara bildirme yükümlülüğünü (yeterince) yerine getirmediğinin de bir belirtisi olarak algılanabilir(mi?).

İnternet ortamında “iş kazaları” ile ilgili “resim” ya da karikatürler” arandığında sıkça karşımıza çıkan şekillerden biri; “Work Accident – İş kazaları” kolu sarılmış bir işçi ile betimlenen resimdir. Bu karikatür-resimde; iş kazası geçiren işçilerin hemen yanında duran bir çift bot ise “Terrorist’s Work Accident – Terörist’in İş Kazası” olarak betimlenmiştir.

Yan tarafta sahipsiz görülen bir çift bot ise, yukarıdaki karikatürdeki gibi teröriste ait değil, “çalışma ve / veya yürüme yüzeyleri” ile ilgili iş kazası geçiren işçiden [bir iş yeri çatısında biriken ve gün ışığını azaltan (kum vb.) tozları temizleyip, iki büyük boya kutusundan yapılan kova ile taşırken çatı döşemesinin kırılgan bölümüne basarak 6-7 m.’den düşen işçinin hastaneye götürülürken “acil servis personelince” çıkartılan] iş yerinde kalan bir iş ayakkabısı(!)dır… Tıpkı (Ülkemizde bazı yörelerde uygulanan) inanç veya gelenekler gereği yaşamını yitiren kişinin ailesi tarafından kapının dışına bırakılan ayakkabısı gibi.

Basında; “Hatay- Payas Beldesi’nde (09.01.2009) bulunan bir demir-çelik tesisinin haddehanesinde iş güvenliği müdürü olarak çalışan bir mühendis, ‘iş kazası’ sonucu yaşamını yitirdi. İşçilerin çalıştığı iş yerini kontrol etmek üzere çıktığı işletmenin çatısından şeffaf tabanın kırılması sonucu 15 metre yükseklikten düşen mühendis, … kurtarılamadı …” şeklinde çıkan iş kazasına çok benziyor. Ancak (herhalde) düşülen mesafenin daha az olmasından dolayı (resimdeki botların sahibi işçi) kazalı birkaç kırıkla kurtulmuştur [3]

Ah keşke(!) iş güvenliğinin “Cam, saç ve çimento harçlı levhalardan yapılmış veya eskimiş, yıpranmış ve dayanıklılığı azalmış çatılarda, çatı merdiveni kullanılacak ve buralarda tam güvenlik sağlanmadıkça çalışılmayacaktır (YİİSİG T Madde 15)” kuralına uyabilseydi.

Benzer kazalarla maalesef sıkça karşılaşıyoruz tıpkı, Bursa’da (28.05.2010) bir mobilya fabrikasında çıkan yangına ve alevlere çatıdan müdahale etmek isteyen bir itfaiye eri(nin) havalandırma deliğinden aşağıya düşmesi gibi. Bu kazayı haberleştirenlerden gazeteci, metrelerce yükseklikten yere çakılan itfaiyecinin hayati tehlikesinin sürdürdüğünü belirtmişti (!) [4]

İş yerlerinde “kayma, takılma ve düşmeleri” önleme neden önemlidir?

Yukarıda belirtildiği gibi, çalışma ve yürüme yüzeylerinden kayma, takılma ve düşmeler yatılı bakımı gerektirebilecek kırıklar, eklem burkulmaları, bel incinmeleri, ezilmeler, berelenmeler, doku yırtılmaları ile sonuçlanabilecek ciddi yaralanmalara neden olabilir. Bu yaralanmalar birçok (istatistiklerden da anlaşılacağı üzere) ağrı ve acıya neden olduğu gibi bazen ölümle bile sonuçlanabilir.

Oysa bu kazalar olmayabilir ya da önlenebilir. Herkes iş başında güvenli çalışma uygulamaları ile kayma, takılma ve takılma tehlikelerini azaltmaya yardımcı olabilir.

Etkili çözümler genellikle sade, ucuz ve diğer yaralanmaların önlenmesine de katkıda bulunur.

Çözümler geliştirmek için yapılması gerekenler:

Düşme kazalarının nasıl meydana geldiğini anlamak,

Sorun alanlarını belirlemek,

Düşme tehlikeleri önlemek veya en aza indirmek,

Yaralanmaların derecesini azaltmak ’tır.

Tanımlar:

Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında geçmeyen, ancak bazı ülke ve büyük kuruluşların standart veya prosedürlerinde çalışma ve yürüme yüzeyi ile ilgili (gerekli İSG önlemlerini alırken yararlanılabilecek) bazı tanımlar’ı belirtmek (önlemleri planlarken) gerekli olabilir; [5] [6] [7]

 Duvar deliği

 Duvar açıklığı

 Zemin boşluğu (açıklığı)

Duvar deliği: Herhangi bir duvar veya bölmede, serbest genişliği, 76,2 cm’den (30 inç) az fakat 3,54 cm (1 inç)’den daha yüksek bir açıklık. (Havalandırma deliği veya drenaj açıklığı gibi

Duvar açıklığı: Herhangi bir duvar veya bölmede, kişilerin düşebileceği, en az 76,2 (30 inç) yüksekliğinde ve 45,72 cm (18 inç) genişliğinde bir açıklık

Zemin boşluğu (açıklığı) : Herhangi bir çalışma zeminide, platformda, kaldırım veya döşemede ölçülen 30,48 cm (12 inç)’den küçük, fakat 2,54 cm (1 inç) den büyük ölçülen, herhangi bir malzemenin düşebileceği fakat insanın düşmeyeceği bir açıklık.

Kazaların Nedenleri :

Aşağıda yürüme ve çalışma yüzeylerinin kayma, takılma ve düşme kazalarına neden olan durumları belirtilmiştir.

 Ayak altındaki yüzeylerin hareketi (Ör: Paspaslar veya merdivenler)

 Destek yapıların çökmesi veya kırılması (Örneğin, döşeme tahtaları, ayakta çalışılan tezgahlarda ayak altı yükseltme/çalışma tahta platformları, merdiven basamaklarının, iskele veya tırmanma / ağ halatlar).

 Düzey değişiklikleri.

 Eğim.

 Zemin yüzeyleri – zemindeki delikler veya çöküntü – çukurlar, eğimler, döşeme malzemesinin dağılması/seyrelmesi, çıkmış nesneler, kapatılmamış (yağmur vb.) drenajları veya çukurlar, engeller, bükülmüş döşeme tahtaları veya plakalar, gevşek veya kötü donatılmış ızgara, zemin desteklerinin bel vermesi (çökmesi), kötü drenaj.

 Kaygan zemin yüzeyleri- (yüzeyin niteliği, yaşı, cilası, veya bakım eksikliği gibi nedenlerden)

 Sabit Merdivenler- dik, düzensiz basamaklar, eksik veya aşınmış basamakların karmakarışık, trabzanın olmaması, zayıf veya düzensiz aydınlatma, pencerelerden parlama, merdiven alanında dikkati bir başka tarafa çekme (örneğin, işaret veya poster), merdivene açıklan kapıların önüne bir şeyler konulması

 Uzatma kabloları, güç kabloları, hava hortumları, boruların gelişigüzel bırakılması veya yere yakın kanalların açılması (İşçi Sağlığı İş Güvenliği Tüzüğü’nün 9.maddesine göre, İşyeri olarak kullanılan binaların döşeme yüzeyine, orada çalışan işçiler için tehlikeli olacak şekilde, makine, tesis, ham, yarı işlenmiş veya tam işlenmiş malzeme bırakılmayacaktır.)

 Çeşitli çöpler, plastik torbalar vb.

 Makine veya ekipmanların çıkıntılı parçalarının varlığı,

 Merdivenler / İskeleler(in) – yanlış kullanımı, uygun kurulmamış olması,

 Mevsimsel koşullar- kar, buz, yağmur veya yürüme yüzeyleri üzerinde çamurların bulunması,

 İş yerlerinde kapalı ve açık alanlarda “yaya yürüyüş yolu” nun belirlenmemiş olması veya buralarda ayak takılabilecek açıklıkların, kırıkların, seviye farklarının, bozuklukların olması, bunların sistemli bir şekilde kontrol ve bakım- onarımlarının yapılmaması,

 Yapılan işe ve iş yeri koşullarına (kayma vb.) uygun iş ayakkabısının kullanılmaması, iş güvenliği ayakkabılarının topuğuna basarak kullanılması.

 Kötü ışıklandırma.

 Duman, buhar / kapalı görünüm [8].

Ne Yapmalı ?

İş yeri Düzeyinde Çalışma Ortamının Kontrol Altına Alınması

Yukarıda (ancak bazıları) belirtilebilmiş olan kaza nedenlerinin önüne geçmek olasıdır. Bunun için, yürüme ve çalışma yüzeyleri güvenli duruma getirilmesi gerekmektedir. Bunun için ilk elde yapılması gerektiğini düşündüğümüz önlemleri şöyle sıralayabiliriz:

İş yeri / Fabrika- içi

 Özellikle dökülme ve saçılmaların olabildiği makine ve ekipmanların etrafında, merdivenler ve rampalarda, yemekhane ve koridorlarda kaymayan yüzeyler oluşturulmalıdır.

 Sık sık ıslanan veya ıslak olan alanlarda kaymaz özellikler veren platformlar veya diğer kaymaz zeminler sağlanmalıdır. Damlama olan yerlere, makine ve ekipman altına (çalışma ve yürüme zeminine yayılmayı önleyecek) tavalar konulmalıdır.

 Geçitlere, özellikle merdivenlere, uygun aydınlatma sağlanmalıdır.

 Yıpranmış veya hasar görmüş- aşınmış merdiven basamakları onarılmalı veya değiştirilmelidir.

 Basamakları, rampaları ve diğer yükseklik değişimleri açıkça işaretlenmelidir.

 Uygun depolama tesisleri (olanakları) sağlanmalıdır. Dökülmeleri derhal temizleme, atık bertarafı, parça ve ekipman depolama, merdiven ve iskele güvenliği, kayma ve düşme tehlikelerini raporlama ve düzeltme için prosedürler oluşturulmalı ve uygulanması sağlamalı,

 Kaygan alanlara uyarı işaretlerinin konulması(nı),

 Kaza raporlarının periyodik olarak gözden geçirilmesi [nerede ve nasıl kayma ve düşme(ler) oldu, koşullar / katkıda bulunan nedenler belirlendi mi (adreslendi mi)?]

 Yüksek yerlere düzenli olarak ulaşmak için kalıcı olanaklar sağlamalı(dır). [8]

 Derinliği 183 cm (6 feet) veya daha fazla olan kazılar (hafriyatlar) üzerine konan geçitlere, düşmeleri önlemek için, koruyucu yapılmalıdır [6].

 Asansör boşlukları ve diğer benzer açıklıklar düşme tehlikesine karşı korunmalıdır

 Tel halat korkuluklar, görünürlüğü arttırmak için, her 180 cm’de şerit (bayrak) bağlanmalıdır. [6,8.9]

 Tavan veya döşemelerdeki boşluk ve deliklere korkuluk yapılmalı veya bu deliklerin üstleri geçici bir süre için uygun şekilde kapatılmalıdır (YİİSİGT Madde 11)

 Boru korkulukların tırabzan veya dikmeleri, en az 1 1/4 parmak ve ara korkuluklar ise, en az (1) parmak borudan yapılmış olacaktır (İSİG T m.14)

 122 cm (4 feet) ve daha yüksek zemin veya platformların açık olan her tarafında (zemin veya platforma bitişik) korkuluk / koruyucu bulunmalıdır. İşçilerde mal/malzeme yükleme gibi nedenlerle açtığı/ yerinden çıkardı korkuluğu (anılan işlem tamamlanır tamamlanmaz- uygun şekilde) tekrar yerine takmalıdır.

Çalışanların / işçilerin uyması gerekenler;

 İşçiler üzerilerine iyi oturacak, bir takılma tehlikesine neden olmayacak elbise giymeli, (Islak, karlı – buzlu, yağlı vb. zeminde kaymaya dirençli) uygun iş (güvenliği) ayakkabısı giymeli, [4].

 Herhangi bir sıvı dökülmesi hemen temizlenmeli,

 Ağır malzemeyi erişilebilecekleri alanlara depolamalı,

 Yükleri – malzemeyi görüşünü engellemeyecek şekilde taşımalı,

 (Her zaman) eşek şakasından kaçınmalı,

 Kaymayı önleyici tabanlı iş ayakkabısı giymeli,

 Gideceği yöne bakmaya zaman ayırmalı ve dikkat etmeli, [11]

 Güvenli bir hızla yürünmelidir, Gidilen yöne bakılmalı, yön değişimi dikkatlice gerçekleştirilmelidir. Koşulmamalıdır.

 İş güvenliği prosedürleri izlenmelidir; koruyucu donanımlarını kullanılmalıdır (örneğin: uygun iş ayakkabısı)

 Loş veya aydınlatılmamış alanlarda el feneri veya seyyar aydınlatma kullanılmalıdır.

 Her zaman uyanık olunmalıdır.

 Kaygan bir yüzey üzerinde, mümkün olan en KISA adımlar atılmalıdır. Islak ve kaygan alanlardan geçerken, ayak parmakları dışarı bakacak şekilde ve kısa adımlar atın. Bir penguen gibi yürüyün! [8]

Dış Sahalar

 Yükleme Rampaları- sarı uyarı çizgileri ile kenarları işaretleyin. İşçiler(de) kenarlara dikkat etmeli, oraları gözlemelidir… Çalışanlar asla aşağı atlamamalı ve merdivenleri kullanmalıdır.

 Merdivenleri, rampaları (tekerlekli sandalye /araba rampaları da dahil) ve yürüme yolları temiz ve iyi durumda bulundurulmalıdır.

 Otoparklar iyi durumda bulundurulmalıdır. Deliklere, beton ayırıcı barlara (çubuklara), bordürlere, atılmış/boşaltılmış kaplara ve diğer takılma tehlikelerine dikkat edilmelidir.

 Yürüme ve çalışma yüzeylerine buza karşı kum veya tuz atılmalıdır.

Ofisler

 Halılarda takılmaya neden olabilecek yıpranma ve yırtılma olmadığından emin olun(malı).

 Telefon kordonları, enerji ve/veya uzatma kabloları vb. geçiş güzergahında bırakılmamalı ya da takılmaya neden olmayacak uygun bir kanal içine alınmalı(dır).

 Mobilyalar bir engel yaratmayacak şekilde düzenlenmeli,

 Islak zeminlere kaymayan taban malzemesi konulmalı(dır).

İş yeri Yönetim

 İş Sağlığı ve güvenliği mevzuatında “çalışma ve yürüme yüzeyleri ile ilgili (yasal) yükümlülükler yerine getirilmelidir.

 İş yeri yönetimi kayma, takılma ve düşme risklerini değerlendirmeli, Kontrolleri belirlerken veya mevcut kontroller üzerinde değişiklik yapmayı planlarken aşağıdaki hiyerarşiye uygun olarak risklerin azaltılması düşünülmelidir:

a) Ortadan kaldırma,
b) Yerine koyma,
c) Mühendislik kontrolleri,
d) İşaretler/uyarılar ve/veya diğer idari kontroller,
e) Kişisel koruyucu donanım. [12]

 Çalışma ve yürüme yüzeylerini denetimi (tetkiki) için (iş yerine özgü) bir kontrol listesi [9] hazırlanmalı ve bu yöntemle; çalışma ve yürüme yüzeylerini (düzenli) kontrol etmeli ve aksaklıkları gidermelidir.

Derinliği 183 cm (6 feet) veya daha fazla olan kazılar (hafriyatlar) üzerine konan geçitlere, düşmeleri önlemek için, koruyucu yapılmalıdır [5].

Asansör boşlukları ve diğer benzer açıklıklar düşme tehlikesine karşı korunmalıdır

Tel halat korkuluklar, görünürlüğü arttırmak için, her 180 cm’de şerit (bayrak) bağlanmalıdır. [5] [7,10]

Ülke Düzeyinde Durum ve Önlemler:

Genelde, tüm iş kazalarının ve meslek hastalıklarının sayısının azaltılması için ülkemizde (sürekli belirtildiği gibi) devlet, işveren, işçilere ve toplumun diğer gruplarına (medya, meslek örgütleri, sivil toplum örgütleri vb.) önemli sorumluluk ve yükümlülükler düşmektedir.

Devlet, (yeterli sayı ve nitelikte iş müfettişlerince) çalışma hayatı ile ilgili mevzuatın uygulanmasını (etkin bir şekilde) izle(r/meli), denetle(r/meli) ve teftiş ed(er/meli) ki [İK.m.91] işverenler iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının yükümlülüklerini (sistemli bir şekilde) yerine getirmelidir. İşçi sendikaları, meslek örgütleri ve sivil toplum örgütleri de süreci yakından izleyerek, eleştiri ve kamuoyu oluşturma görevlerini yerine getirmelidirler.

Kaynakça

1- http://www.illinoisosha.com/PDF/Poster_SlipsTripsFalls.pdf

2- http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/kurumsal/istatistikler/sgk_istatistik_yilliklari [SGK 2010 yılı iş Kazaları ve Meslek Hastalıkları istatistikleri Tablo:1.3.8/1 (62903)]

3- http://www.halkingunlugu.net/guncel/denetime_giden_m_hendis_ is_kazas_nda_oldu.html)

4- http://www.dha.com.tr/n.php?n=2f29704f-2010_05_28

5 – http://www.osha.gov/SLTC/walkingworkingsurfaces/index.html

6- http://www.elcosh.org/record/document/611/d000593.pdf

7- www.nclabor.com/osha/etta/presentations/walkwork_rev0.ppt

8- http://www.hse.gov.uk/pubns/turkish/indg225.pdf

9- http://www.iapa.ca/pdf/walking.pdf

10- http://www.dipity.com/usdol-osha/OSHA-at-40/

11 – http://www.ccohs.ca/oshanswers/safety_haz/falls.html?oe