Sert (Güç) işleri kim yapmalı?
Yapabilenler
Şibumi. s.176&453.Trevanian
(Rodney William Whitaker)
İşyeri kimyasalları vücuda nasıl girer?
Kimyasallar toplumun genelinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak sağlık, refah (iyilik hali), sosyo-ekonomik yönleri ve çevre üzerinde olumlu ve olumsuz etkileri vardır. Uluslararası düzeyde kimyasallar(ın) yönetimi ve yönetmeliklerde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir, ama mevcut durum hala yetersizdir. Ciddi olaylar ve kazalar yine de oluşabilir, hem insan sağlığı hem de çevre üzerindeki olumsuz etkileri bugün de vardır. Tehlikeli maddelere sunuk (maruz) kalan işçilerin korunması her zaman işçi, işveren ve devlet kuruluşları için önemli bir endişe kaynağı olmuştur[1] .
Bir kimyasalın, bir kişinin sağlığında tehlike oluşturması için, ilk önce vücuda temas etmesi ya da girmesi ve bu kimyasalın vücutda bazı biyolojik etkiye sahip olması gerekir.
Dört ana giriş yolu vardır
- Soluma (solunum)
- Cilt (deri) teması
- Sindirim sistemi (yutma veya yeme)
- Enjeksiyon
Kirlenmiş (kontamine olmuş) havanın solunması, işyeri kimyasallarının vücuda girebileceği en yaygın yoldur. Bazı kimyasal maddelere (örneğin; Anilin) temas edildiğinde, kan akışı içine deri üzerinden geçebilir. Daha az sıklıkla da olsa, eğer yiyecekler veya sigara (veya eller) kimyasallarla kirlenmişse (kontamine olmuş ise) işyeri kimyasalları kazara sindirim yolu ile vücuda girebilir/yutulabilir.
Enjeksiyon kimyasalların vücuda girebileceği dördüncü yoldur. Çoğu işyerlerinde sık olmamakla birlikte, keskin bir nesne (örneğin, şırınga iğnesinin yanlış kullanımı), kimyasallarla kirlenmiş (kontamine olmuş) ve kırılmış bir cam ya da keskin bir nesne cildi deler ve doğrudan kan dolaşımına kimyasal (ya da virüs) enjekte edilmiş olur. Enjeksiyonları da sıvıların veya gazların yüksek basınç akışları yoluyla oluşabilir[2] .
Gözler de diğer bir giriş yolu (5.) olabilir. Ancak, genellikle işyerinde kimyasalların sadece çok küçük miktarları ağız ya da göz yolu ile vücuda girer[3].
Genel görüş; “enjeksiyon –kimyasalların vücuda – yaygın bir giriş yolu değildir” yönündedir. Endüstriyel Hijyen öğretiminde sanayiden çok da fazla örnek veril(e)mez.
Oysa ülkemizde (zararlı ve tehlikeli kimyasal) sadece vücuda – enjeksiyon yolu ile – girmekle kalmaz, TC Anayasası’nın 17nci maddesinde belirtilen “kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz” hükmünün işyerlerinde ihlal edilmesine de neden olur.
Bu duruma; kimyasal, biyolojik, ergonomik, fiziksel, güvenlik ve iş organizasyonu tehlikeleri gibi çok yönlü ”işyeri ve iş tehlikeleri”ni içeren bir çalışma olan “Boya Püskürtme Tabancası” ile boyama yapma örnek olarak gösterilebilir[4] .
Endüstride, özellikle makina imalat sanayiinde, malzeme ve makinaları boyamada ve verniklemede kullanılan yöntemler; fırça ile boyama, daldırma, rulo, püskürtme, baskı vb., elektrokaplama ve sprey (tabanca) boyacılığıdır.
Ancak en popüler yöntem sprey (tabanca) boyacılığıdır. Düzgün bir kalınlık dağılımına sahip olan ve iyi yayılan yüzeylerin elde edilmesi için, boyanın küçük damlacıklar halinde atomize edilebilecek biçimde püskürtülmesini sağlayan aletlerlerdir, boya tabancası. Havasız ve havalı olmak üzere iki genel türde boya tabancaları mevcuttur.
Havasız sprey uygulamalarında boya sıvısı hidrolik bir sistem yardımı ile sıkıştırılır. Boya 5 atmosfer ile 35 atmosfer arasında basınçlandırılıp, püskürtme ucunda parçalanarak fışkırır. Ancak havasız sprey uygulamalarında, havalı uygulamaların atomizasyon kalitesine ulaşılamamakta ve homojen kalınlıkta boya uygulamak zorlaşmaktadır. Havasız sprey uygulamalarında, boya yüzeye daha yavaş düşeceğinden boyanın içindeki solvent (Ör: % 67 toluen, %7 isobütanol, %26 keton’lar) ve boya incelticisi seçiminde daha hızlı buharlaşan türler kullanmak gerekir. Havasız sprey yönteminin bazı üstün yönleri olmasına rağmen dezavantajları da olduğundan pek yaygınlaşmamıştır [4] .
Çalışması
Başka bir uygulamada; kompresörde basınçlandırılan hava, tabanca ile kompresör arasına yerleştirilen su ve yağ tutucu fitreden geçerek tabancaya ulaşır. Hava ve sıvı boya tabancaya ayrı ayrı geçitlerden geçerek tabancada karışırlar tabancanın ucundaki boya memesine gelir ve atomize edilerek tabancanın ucundaki hava hücresinden dışarıya atılırlar.
Basınçlı Tipteki Tabancalar
Bu tipteki tabancalarla püskürtülecek sıvının üzerine hava basıncı uygulanarak tabancaya gelmesi sağlanır. Aynı renkte ve büyük miktarlarda boyama yapılacağı zaman ve uygulanacak sıvının viskozitesinin kalın olduğu zamanlarda basınçlı tip tabancaların kullanılması tercih edilir [11] .
Hava Destekli Boya Püskürtme Tabancalarının –üreticisi tarafından verilen- talimatlarında (kullanma el kitaplarının kapağında); çoğu kez “Önemli Güvenlik Talimatları”. Basınç tahliyesi, devir-daim ve püskürtme talimatları için makinenizin talimat kitapçığına bakın, bu talimatları saklayın.” Yazılıdır [5,6] .
Neden?
Bu soru (ve alınabilecek önlemleri) yanıtlanmadan önce herhalde “sprey boya yapılırken karşılaşılabilecek olası tehlikeler nelerdir”in yanıtlanması uygun olacaktır.
Tehlikeli kimyasallar– (dermatit, solunum hastalıkları ve kanser gibi işçilerin sağlığına zarar verebilir. Boyalar ve tinerler toksiktir. Gözler için zararlıdır. Bazı tehlikeli kimyasallar nedeniyle yangın ve patlama riskleri vardır).
Yangın ve patlama- (yanıcı boya ve çözücüler bir ateşleme/tutuşturma kaynağı ile temas edebilir. Ciddi yanıklar ve ölme, tesiste de büyük hasara neden olabilir).
Makina ve ekipman- (havasız sprey ekipmanları, basınçlı hava, sprey kabinleri vb. çalışanın sağlığı ve güvenliğini riske sokabilir)
Enjeksiyon yaralanmaları- makinelerin hareketli parçaları tarafından yakalanan işçinin vücudunda kırıklar, çürük, laserasyon, çıkık, kalıcı yaralanmalara (hatta ölümlere) neden olabilir)
Kapalı alanlar –(tehlikeli kimyasallara sunuk (maruz) kalma, güvenli olmayan oksijen düzeyi, yangın, patlama ve yutulma ile ilgili olası tehlikeleri vardır)
Yüksekte çalışmak- (düşen nesneler, düşme, kayma ve takılıp düşmeler insanlarda kırıklar, morluklar, kesikler, çıkık, beyin sarsıntısı, kalıcı yaralanmalar veya ölüme neden olabilir)
Elle yaplan (manuel) görevler- (tekrarlanan püskürtme işlemleri, nesneleri yerine kaldırma ve itme; aşırı çaba, sürekli garip/uygunsuz duruşlar, tekrarlı hareketler kas gerginliğine neden olabilir).
Elektrik ya da statik elektrik- (elektrikli ekipmanların kullanımı, ekipmanların kablosu ve elektrostatik yükler; elektriğe maruz kalma şoku, elektrik şoku nedeniyle yanıklar ya da ölüme neden olabilir. Elektrik ve statik elektrik de tutuşturma kaynaklarıdır).
Isı veya yüksek nem- (geçirimsiz KKD giyen veya açık havada çalışan veya havalandırılması kötü işyerinde; ısı veya yüksek neme sunuk (maruz) kalma yanıklar, sıcak çarpması ve yorgunluğa neden olabilir).
Gürütü – (pompa, kompresör ve püskürtme kabinlerinin gürültüsü; yüksek düzeyde gürültüye sunuk (maruz) kalmak işitme sisteminde kalıcı hasara neden olabilir)[7,4] . Vb.
Vücut Bütünlüğünü Bozan Tehlike- Fışkırma Tehlikesi ve Önlemi
Tabancadan, hortumdaki deliklerden veya delinmiş parçalardan fışkıran sıvı, deriyi keserek içine nüfuz eder. Bu basit bir kesik olarak görünebilir, ancak daha sonra uzvun operasyon ile kesilmesine yol açabilecek ciddi bir yaralanmadır. Derhal cerrahi yardım alın(malı).
- Boya tabancası bir başkasına veya vücudunuzun herhangi bir uzvuna doğrultmamalıdır.
- Boyacı püskürtme başlığına elini / parmağınıkoymamaldır.
- Çalışanlar sızıntıları elleri, vücudu, eldiven veya bez parçasıyla durdurmaya veya saptırmaya çalışmamalıdır.
- Kelebek veya tetik emniyeti olmadan püskürtme yapılmamalıdır.
- Püskürtme yapılmadığı zamanlarda tabancanın emniyet kilidi kapalı tutulmalıdır.
- Püskürtme işlemibitirildiğinideve cihazda temizlik, kontrol veya bakım yapılacağı zaman –cihazla birlikte verilen – kılavuzda yer alan “Basınç Tahliye Prosedürü” uygulanmalıdır.
Bu tehlikeler bilinmez ve güvenlik kurallarına uyulmaz ise ne olur?
İş’de bir örnek; 23.08.2015
Boyacı, boya tabancasının ucunu (memesini) tiner ile temizlemek isterken, elinin yanlışlıkla tetiğe dokunması ile birlikte sol el işaret parmağına –elinde iş eldiveni olmasına rağmen- tiner girer.
Boyacı ilk önceleri – oluşan ağrıya rağmen – durumu önemsemez, ağrıların geçeceğini umar. Olay sonrası gittiği ilk sağlık kuruluşu da, ağrı kesici ve pansuman sonrası işyerine tekrar gönderir. Ancak parmağı yavaş yavaş morarmaya ve katlandığı ağrılarda koluna doğru yayılmaya başlayınca, 8 -10 gün sonra daha büyük/teşkilatlı bir sağlık kuruluşuna başvurur. Yeterli (teşkilatlı) sağlık kuruluşuna gitmeden önceki parmağının durumu (Resim’lerde görüldüğü gib).
Parmak neden morarmaya ve şişmeye başladı?
Çünkü Enjeksiyon yaralanması(!)’na uğradı: Çoğu enjeksiyon yaralanmaları yüksek basınç içeren sprey ekipmanı kullanımı ile meydana gelir.
Vücuda enjekte olan boya (ya da tiner) başlangıçta zararsız görünebilir, ancak bölgeye kan akımı eksikliğine, ya da kimyasal veya termal yanıklara neden olabilir.
Çözücüler ve diğer maddeler, tüm vücudu etkileyen belirtilere yol açacak şekilde yeterli miktarlarda enjekte edilebilir.
Enjeksiyon yaralanması olan tüm işçiler kangren veya doku yıkımının olasılığını (ki bu durum amputasyon yoluyla sakatlık veya ölüm neden olabilir) bu durum en aza indirmek için acil tıbbi tedavi görebilecekleri yeterli sağlık kuruluşlarına sevk edilmelidir [8]
23.08.2015 tarihli kazanın sonucu; Parmağının kaybedilmesine ramak kala ilgili uzman hekimlerin bulunduğu bir sağlık kuruluşunda yapılan cerrahi müdahalelerle parmağı –normal durumuna kavuşamasa bile – kurtarılır!.
Yıllar önce nerede ise aynı kazayı (hava destekli sprey boya püskürtme tabancasının memesindeki biriken boyayı temizlemek isterken, parmağının ucuna –basınçla- boya ve tiner giren boyacı) yaşayan bir başka sprey boyacısının parmağı –zamanında uygun tedavi edilemediğinden kesilmiştir .
Cihazın Hatalı Kullanımının Yaratacağı Tehlikeler
Cihazın hatalı kullanımı ciddi yaralanmalara ve ölüme yol açabilir.
- Çalışan (boyacı) yorgun olduğunda veya uyuşturucu veya alkolün etkisi altındayken bu cihaz kullan(dırıl) mamalıdır.
- En düşük değere sahip sistem elemanının maksimum çalışma basıncını veya nominal ısı değeri aşılmamalı, cihazın tüm el kitaplarındaki teknik verilere bakılmalıdır.
- Cihazın ıslak parçalarıyla uyumlu sıvı ve solventler kullanılmalıdır. Tüm cihaz el kitaplarında yer alan teknik verilere bakılmalıdır. Boya, tiner, sıvı ve solvent üreticilerinin uyarıları okunmalıdır. Kullanılan malzeme (boya, tiner, solvent, sıvı) hakkında tam olarak bilgi edinmek için, tedarikçilerden MGBF/MSDS formları istenmeli ve ilgili tüm çalışanlar bilgilendirilmelidir.
- Cihazların günlük kontrolleri yapılmalıdır. Aşınmış veya hasarlı parçaları sadece orjinal Üreticinin yedek parçalarını kullanarak hemen onarılmalı veya değiştirilmelidir.
- Cihazda değişiklik veya modifikasyon yapılmamalıdır
- Cihaz sadece amacına uygun olarak kullanılmalıdır.
- Hortumlar ve kablolar sıkışık bölgelerden, keskin kenarlardan, hareketli parçalardan ve sıcak yüzeylerden uzak tutulmalıdır.
- Hortumlar aşırı bükülmemeli veya cihazı çekmek için hortumlar kullanılmamalıdır.
- Çocuklar ve hayvanlar çalışma alanından uzak tutulmalıdır.
- Tüm ilgili iş güvenliği mevzuatına uyulmalıdır[7] .
Cilt temasını en aza indirmek için, iş elbisesi püskürtülen boya kimyasalları ile kirlenmesi durumunda yenisi ile değiştirilmesi gerekir.
Personel herhangi bir şey yeme, içme, sigara, kozmetik uygulama veya dinlenme odasını kullanmadan önce ellerini, yüzünü ve diğer etkilenen alanlar yıkaması gerekir.
Bir acil durum göz yıkama istasyonu her boya püskürtme işleminin yapıldığı yerin hemen yakınında ve tehlikeli maddelerin (boya, tiner vb.) depolama alanında bulundurulmalıdır. Acil göz yıkama istasyonundaki su içilebilir kalitede ve 15 dakika süresince (akacak) yıkamaya yetecek kadar olmalıdır. Acil göz yıkama istasyonlarının önü açık ve engelsiz tutulmalıdır [9,7].
Boyama işlemine başlamadan önce yapılacak ve yapılmayacak şeyler:
Sahada “Sigara İçilmez” ve “Kaynak/Kesme Yapılmaz” uyarı levhaları asılı olmalı, bölgede sigara iç(tir)ilmemeli,
Alandan taşınabilir lambalar ve ısıtıcılar kaldırtılmalı,
Boyamanın çıplak alev, kıvılcımlar, ex-proof olmayan motorlar, veya diğer tutuşturma kaynaklarından uzakta yapıldığından emin olunmalı,
Havalandırma sisteminin, açık olduğundan ve düzgün çalıştığından emin olmak için, kontrol edilmeli,
Tüm sprey boya ekipmanının topraklaması yapılmış olmalı,
Çalışma alanındaki tüm cihazlar topraklanmalı,
Yalnızca topraklanmış hortumlar kullanılmalı,
İş için gerekli olan –kullanılan boya, solvent ve tinere – uygun solunum yolları koruyucusu (Ör: filtreli yarım yüz maskesi), goggle tipi güvenlik gözlüğü gibi KKD’lerin kullanıldığından emin olunmalı,
Çalışma yerinde bir günlük ihtiyaçtan fazla boya ve tiner bulundurulmamalıdır [5,6,10] .
Çalışma alanını solvent, paçavra ve benzin dahil her türlü atıktan temizlenmelidir.
Cihaz(lar) sadece iyi havalandırılmış alanlarda kullanılmalıdır.
Sigara, taşınabilir elektrikli lambalar, yere serilen naylon türü örtüler (potansiyel statik elektrik kaynağı olmasından dolayı) gibi ateşlemeye sebep olabilecek tüm etkenler uygulama sahasından kaldırılmalıdır.
Ortamda yanıcı buharlar varsa prize fiş takılmamalı/ prizden fiş çıkarılmamalıdır ve cihazı ve ışıklar açılmamalı/ kapatılmamalıdır.
Statik kıvılcım oluşursa veya elektrik çarpması hissederilirse, çalışma derhal durdurulmalıdır. Sebebinin ne olduğu bulunmadan ve sorun çözülmeden cihaz kullanılmalıdır.
Çalışma alanında yeterli sayıda ve türde yangın söndürücü bulundurulmalıdır
Sonuç ve Öneriler.
İşyerlerinde sprey boya püskürtme tabancasının yanlış kullanılması, bakım onarım ve temizliğinin yapılması sırasında oluşan hatalar sonucu uzuv kayıplarının oluşmasının – vücut bütünlüğünün bozulması – Anayasal kusur oluşmasının önlenmesi –daima – olasıdır.
Boya tabancaları parmakla/elle değil “boya tabancası yıkama makinaları”nda –üretici talimatında belirtildiği şekilde – temizlenmelidir.
İş Güvenliği Uzmanları verdikleri “İş Ekipmanlarının Güvenli Kullanımı” eğitimlerinde; sprey boya tabancası ve bu tabanca ile birlikte kullanılan kompresör ve diğer makinaların “kullanma talimatları”ndan da yararlanarak; “yüksek basınçlı boya tabancası yaralanmaları” konusunda – çalışanları / boyacıları bilgilendirmeli ve eğitmelidir.
Makina ve cihazların “kullanma”, “bakım ve onarım /temizleme” talimatları; kullanılan tüm boya, tiner ve solventlerin malzeme güvenlik bilgi formları (MGBF/MSDS) gibi, işçilerin kolay ulaşabileceği yerlerde bulundurulmalı, çalışanlar düzenli aralıklarla- en geç iki yılda bir- bu dökumanlar temel alınarak bilgilendirilmelidir.
Kaynaklar
1.http://www.ilo.org/safework/areasofwork/chemical-safety-and-theenvironment/lang–en/index.htm
2.http://www.buffalo.edu/facilities/ehs/training/ right-to-know-training/how-chemicals–enter–the-body.html
3.https://www.ccohs.ca/oshanswers/chemicals/how_chem.html
4.http://www.safeworkaustralia.gov.au/sites/swa/about/publications/pages/ spray-painting-and-powder-coating
5.http://www.graco.com/content/dam/graco/tech_documents/ manuals/311/311937/311942TR-G.pdf
6.http://www.graco.com/content/dam/graco/tech_documents/ manuals/313/313347/313370TR-E.pdf
7.http://worksafe.tas.gov.au/__data/assets/word_doc/0017/230804/ spray_painting_code.doc
8.https://www.commerce.wa.gov.au/sites/default/files/atoms/files/code_ spray_painting.pdf
9.http://www.sifacilities.si.edu/safety_health/docs/safety_manual_pub_07/ ch_21_paint_and_spray_operations.doc
10.http://www.osha.gov/SLTC/hazardcommunications/index.html
11.http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/kimya/ moduller/BoyaEkipmanlariVeTeknikleri.pdf
* Kim. Müh., İş Sağlığı+İşletme Yönetimi Bilim Uzmanı Çalışma Bakanlığı Eski İş Güvenliği Müfettişi (1978-1985) İş Güvenliği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikalı) Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Denetim Kurulu Üyesi