Milyonlarca kişi, günlerinin en önemli bölümünü iş yerlerinde geçirir. Ama şiirlere, öykülere, romanlara baktığımız zaman, daha çok günün kısıtlı bir bölümünü oluşturan iş-dışı zamanlar çoklukla ele alınır. Sanki insanların çalışırken aklı başka yerdeymiş gibi. Onun için de işçilik üzerine yazılan, çalışma yaşamındaki zorlukları dile getiren edebiyat yapıtları sayıca azdır; ama aralarında nitelikçe çok yüksek olanları yüzyıllar boyu ellerden ve dillerden düşürülmez. Yürekli bir adam… Ozan Telli, “Şahince” adını verdiği kitabında, bize birçok farklı dünyayı ve yaşantıyı getiriyor. 2006 yılında yeniden basılan kitap, iki bölümden oluşuyor: Ter şiirleri, Gül şiirleri. Ter şiirlerinde, işçilerin ve çalışmanın kokusunu; Gül şiirlerinde ise, Anadolu’nun ve doğanın kokusunu duyuyorsunuz.
TER ŞİİRLERİ
1. Seferi
2. Maden İşçileri
3. Dokumacılar
4. Lokomotif
5. Irgatlar
6. Tersane İşçisiyim Ben
7. Tütün Türküsü
8. Göçmen İşçiler
9. Balıkçılar
10. Çocuk İşçiler
GÜL ŞİİRLERİ
• Yel Estikçe
• Şafak Kondu
• Ağrı Dağı’nı Anarak
• İklimden
• Güney Geceleri
• Güneş Getir/Gül Getir
• Destan Eyle
• Dicle Fırat
• Yüzün
• Güzellemeler
Ertuğrul Kaan, onun için şöyle yazıyor : “Günüümüz şiirinde Ozan Telli diye biri yoktur. Çoğu kimse Ozan Telli’yi anımsamaz bile. Şiir seçkilerini açıp bakın, ı-ıh. Sanki bu mahlasta biri yok gibidir. Oysa Ozan Telli, ‘70’li yılların bir Zabata’sıdır. Abartmadan söylüyorum, Meksikalı devrimci Emiliano Zabata’nın bizdeki ikizidir Ozan Telli.”
Asım Bezirci’nin önerisiyle destanlar yazmaya yöneliyor. Ödüllü kitabı İshakça’da işlediği Baba İshak’tan ona söz eden de Bezirci’dir. “Soluğumun destan yazmaya elverişli olduğunu, bu türde başarı sağlayacağımı sandığını söylemiş, bana Baba İshak’tan söz etmiş, onun ve kavgasının özelliklerini özetlemişti. Ben de onun önerisine uyup, Baba İshak ve devrimci eylemini destanlaştırdım. İş beni sarınca, hızımı alamayıp Şahkulu ve Kalenderoğlu Piri Mehmet Destanlarını da kotardım bir güzelce. ” diyor Ekin Sanat Dergisi için yaptığı söyleşide.
Yeni baskıları da yapılan kitaplarıyla aldığı ödüllerle Ozan Telli anımsanmayı ve tekrar tekrar okunmayı hak ediyor.
Sivas Katliamı’nda yitirdiğimiz usta eleştirmen Asım Bezirci (1927-1993) bakın Ozan Telli için ne yazıyor:(*)
“Çevremde yazarlığa özenen bir işçinin adı geçince umutlanıyorum: “İşte emekçileri içeriden tanıyan biri,” diye düşünüyorum. Herhalde, dışarıdan birine, örneğin bir küçük burjuvaya oranla böyle birinin halkı anlatması daha canlı, daha gerçeğe yakın olacaktır.
Bir işçinin şiirini okurken bunu yakından gördüm:
Vatan gazetesinin açtığı “Özgürlük Şiirleri Yarışması”nın yargıcılar kurulundayım. Gelen şiirlerden bana verilenlerin ilk elemesini yapıyordum. Ayırdığım örneklerden biri ilgimi çekti. Kimin yazdığı belli değildi. İlk okuyuşta etkiledi beni. Uzun olmasına karşın, bir kaç kez bıkmadan okudum.
“ yarınları çalar sazım
geleceğe gerilir
geleceğe kurulur
perde perde tel ile çalındıkça
el ile söylendikçe
dil ile yüründükçe
yol ile özgürlüğe varılır
özlemlere varılır
varılır vezüv’ün yamaçlarına”
Bu parçadan da anlaşılacağı üzere, şairin inançlı ve dirençli bir bakışı, destansı ve soluklu bir sesi, temiz ve sıcak bir dili, coşkulu ve açık bir deyişi var. Dizeleri su gibi, gürül gürül akıyor. Halk edebiyatından, Nazım Hikmet şiirinden başarıyla yararlanmış.
Şair yalnızca edebiyatımızın geleneğini değil, solumuzun tarihini de özümlemiş. Şeyh Bedrettin’den Mustafa Suphi’lere, Nazım Hikmet’ten günümüz savaşımcılarına kadar uzanan halk hareketler ve önderlerinden bilinçle, sevgiyle söz ediyor:
“ özgürlüğün cansuyu
karadeniz kıyısında kızıl kan
çarpar kayalara çarpar çalkanır
ve vurur bakıra rengi
vurur çaya rengi
vurur suya rengi
suphi’nin
sağ yanı çürümüş
sol yanı dirinin
yani emek erinin
karıncanın arının
yani nejat’ın
yani gözleri gök nazım’ın
bağrı toprak nazım’ın,
özgürlüğün yeşerdiği”
Şair özgürlüğü basit bir tasarım değil, insana, topluma bağlı bir olanak sayıyor.ona göre, özgürlük “anaların en büyüğü”dür. “gökboyu mavilik”tir, “ekmeğimizin katığı”dır. “Bitmeyen bir inatla zindana, zincire, zulme” dayanarak ve “kayalarda kartal kanatla” savaşarak kazanılır, korunur.
“kurt üşüşmüş kuş üşüşmüş
kuzum üstüne balam
kara kara kış üşüşmüş
yazım üstüne balam
bir kahırdan kaş üşüşmüş
gözüm üstüne balam
sızım üstüne balam
acıdan ağu sürülmüş
çeliğe böyle verilmiş
özsuyu özgürlüğün”
Peki bütün bu güzel parçalarına karşın, “özgürlük” şiirinde takıldığım hiçbir şey yok mu? Az da olsa, var: Bazı kesimler boşuna uzamış, bazı dizelerin ya da sözcüklerin sık sık tekrarı da gereksiz. Bunlar, yer yer, şiirin yoğunluğunu yaralıyor, gerilimini azaltıyorlar.
Seçiciler kurulunun öteki üyeleri Hasan İzzettin Dinamo ve Kemal Özer’le buluştuğumuzda bunları düşünüyor, sonucu merak ediyordum. Acaba onlar ne diyeceklerdi, yoksa yanılıyor muydum?
Elemeyi kazanan şiirleri 1977 Ekiminin son haftasında yeniden okuduk, üzerinde konuşup tartıştık. Söz konusu şiir oy birliğiyle birinci seçildi. Doğrusu, pek sevindim buna. Şairini öğrenmek üzere zarfı heyecanla açtık. İçinden Ozan Telli’nin adı çıktı.
Meğer, birincilik ödülünü kazanan şair, genç bir işçi imiş! Ozan Telli kazandığı üç bin liralık ödülü, örnek bir tavırla MESS grevindeki Maden-İş Sendikasının işçilerine bağışlamış.
Hepimiz duygulanmıştık…”
YAPITLARI
• Şahince
• Ekmeğin Şarabın Tuzun Aşkına
• İshakça (Baba İshak Destanı)
• Şah Kulu Destanı
• Kalenderoğlu Piri Mehmet Destanı
• Aşktan Umut Kesilmez
• Koçgiri Destanı
• Dersim Destanı
• Bizim Çeliğin Suyunda (önceki üç destanla birlikte)
• Ararat Destanı
• Aşka Amin
• Komüncüler
• Ölümsemek
ÖDÜLLERİ
• 1977 Vatan gazetesi birincilik ödülü
• 1980 Akademi Kitabevi Şiir Başarı Ödülü (Murathan Mungan ve Turgay Fişekçi ile paylaştı)
• 1983 Gösteri Dergisi Şiir Ödülü /birincili /“Şahkulu” ile
• 1984 Natıroğlu Şiir Ödülü / ikincilik / “İshakça” ile.
• Gülhane El Sanatları Festivali birincilik ödülü (1987)
• Kültür Bakanlığı başarı ödülü (1991)
AÇIKLAMA
* Asım BEZİRCİ’nin Politika Gazetesi’ndeki yazısından (1977) ve “Halk ve Sosyalizm İçin KÜLTÜR ve EDEBİYAT” kitabından alınmıştır.
** Bu bölümün oluşturulmasında katkılarından ötürü Yaser GÜNDAY’a teşekkür ederiz.
(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)