Ülkemizde 2008 yılında iş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili basın yayın organlarında yapılan haberlerin büyük çoğunluğu, belki de haklı olarak, hep hoşa gitmeyen haberler oldu. Tuzla tersanesinde peş peşe ölümle sonuçlanan iş kazaları, kot ağartma işlerinde çalışan işçilerin silis tozundan dolayı uğradıkları meslek hastalıkları bunlardan hemen akla gelenleridir.
Çalışma koşullarının sürekli değiştiği imalat sektörü ve bakım onarım işlerinde, önceden gerekli çalışmaların yapılmaması durumunda, karşılaşılabilecek risklerin olasılığı ve şiddeti büyük olmaktadır.
Bu tür işlerde özellikle iş kazası risklerini en aza indirmek ve iş kazalarını önlemek için; işin başlangıcından önce ve iş sırasında iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini olabildiğince eksiksiz almak gerekir.
İş yerlerinde çoğu kez, bakım ve onarım işleri, iş yasasında altişveren olarak tanımlanan yüklenicilere yaptırılmaktadır. Bu durumda asıl işveren yüklenici ile sözleşmesini yaparken ve çalışma sahasına çalışacak personeli alırken; her bir personelin hangi işler için getirildiği ve yetkinliği nedir, iş için yeterli belgelere sahip mi? iş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili geçerli eğitim sertifikaları var mı? bu sertifikaların geçerlilik süresi nedir? (özellikle AB ülkelerinde eğitimlerin her yıl yenilenmesi istenmektedir), iş ağır ve tehlikeli işler kapsamında ise “ağır ve tehlikeli işlerde çalışacaklara ait rapor’u var mı ?, Sosyal Güvenlik Kurumu’na kayıtlı mı ve primleri ödenmiş mi? ve kabul edilebilir bir kimlik belgesini taşıyor mu ? Kullanacakları iş ekipmanlarının geçerli sertifikaları ve testleri var mı? sorularını belgelemelerini istemelidir ve bunları dokümante etmelidir.
Çünkü; “Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (5510 ve 5754 sayılı)’nun 21. maddesine göre; “ İş kazası ve meslek hastalığı, işverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, Kurumca sigortalıya veya hak sahiplerine bu Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere, Kurumca işverene ödettirilir. İşverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınır….
Çalışma mevzuatında sağlık raporu alınması gerektiği belirtilen işlerde, böyle bir rapora dayanılmaksızın veya eldeki rapora aykırı olarak bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılan sigortalının, bu işe girmeden önce var olduğu tespit edilen veya bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılması sonucu meydana gelen hastalığı nedeniyle, Kurumca sigortalıya ödenen geçici iş göremezlik ödeneği işverene ödettirilir.
İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık, üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmişse, sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı, zarara sebep olan üçüncü kişilere ve şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlara rücü edilir. “
En azından bu nedenle olası kusuru paylaşmak ya da ortadan kaldırmak gerekmez mi?
Ayrıca; asıl işveren iş yapılacak saha ve iş ile ilgili yapılan risk değerlendirmelerine göre gerekli olan kişisel koruyucu donanımları (KKD) belirlemelidir. Belirlenen KKD’lerin sahada çalışacaklarda olup olmadığı da sorgulanmalıdır.
Yapılacak oryantasyon eğitiminde en azından aşağıda bir örneği verilen yazılı kurallar anlatılmalı, hatta bu belgenin bir örneği kendilerine verilerek imzalatılmalıdır.
Yüklenici ve Ziyaretçi Çevre, Sağlık ve İş Güvenliği (ÇSİG) Kuralları
Her bir yüklenici çalışanın ve refakat edilmeyen misafirin aşağıdaki kuralları okuması, anlaması ve tümüne uyması mecburidir.
Genel Şartlar
- Her bir günün başlangıcında veya sahaya gelişte bütün saha giriş şartlarına uyulmalıdır.
- Sahada kavga etmek, yüksek sesle tartışmak, kağıt oyunları oynamak, sahaya ateşli silah ya da diğer silahları getirmek, alkol almak veya sahaya alkollü gelmek, yasadışı ilaç/uyuşturucu kullanmak ve “Sigara İçilebilir alanlar” haricinde sigara içmek kesinlikle yasaktır.
- Öngörülmüş, talimatlandırılmış, yapıştırılmış/ilan edilmiş, uygun Çevre, Sağlık ve İş Güvenliği uygulamaları ve prosedürlerine göre çalışma yapılacaktır.
- Çevre, Sağlık ve İş Güvenliği kurallarını apaçık hiçe sayma veya tekrar edilen biçimde ihlal etme durumunda disiplin cezası söz konusu olacaktır. Disiplin uygulaması kontratın bozulması veya maliyeti yüklenicide kalmak sureti ile işin durdurulmasını kapsayabilir.
5.Yükleniciler işe başlamadan önce saha tarafından önceden kalifiye edilmiş ve kapalı alan risk ve tehlikeleri hakkında bilgilendirilmiş olmalıdırlar.
- Sahaya getirilmiş herhangi bir zararlı maddenin kesinlikle Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MGBF/ MSDS) olmalıdır. MGBF saha temsilcisine verilmelidir. Tüm zararlı ve yanıcı maddeler kesinlikle onaylanmış ve etiketlenmiş kaplarda bulunmalıdır. Zararlı maddeler kesinlikle sahada bırakılmamalıdır.
- Yüklenici çalışanlar ramak kaldı olayları ve ÇSİG vakalarını hızlı bir şekilde ilk amirlerine bildirmekle sorumludurlar.
- Yüklenici ilk amir(ler)i tüm ÇSİG vak’alarını (işle ilgili her türlü yaralanma / rahatsızlık ve ramak kalmaları) öğrendikleri andan itibaren saha temsilcisine bildirmekle sorumludurlar.
Acil Durum ve Yangından Korunma
- Yüklenici, bütün yüklenici çalışanlarının sahanın “Acil Durum Müdahale Planı” kapsamında yer alan saha dökülme talimatı ve kaçış / boşaltma prosedürlerini ve bunlara ek olarak acil bir durumda nerde toplanılması gerektiğini bilmesini sağlamakla yükümlüdür.
- Yüklenici dökülmeyi kontrol altına almak ve temizlemek, ve kontamine olmuş (kirlenmiş) giysi ya da bezlerin temizlenmesi için gerekli teçhizat ve ekipmanı sağlamakla yükümlüdür.
- Dökülmeler, çevreye verilecek zararı önlemek, yağmur suyuna veya kanalizasyon sistemine / drenajlarına karışmayı engellemek ve çalışan sağlığı ve güvenliğini sağlamak için iyi bir şeklide yönetilmelidir.
- Yangın söndürücüler sahada uygun yerlerde konuşlandırılmıştır. Boşalmış yangın söndürücüler ÇSİG Koordinatörüne ya da saha temsilcisine boşalmanın sebebi belirtilerek teslim edilmelidir.
Tertip-Düzen-Temizlik
- Yüklenici çalışanlar tüm geçit ve yolları ve çalışma alanlarını engellerden, takılma tehlike ve risklerinden, döküntü ve atıklardan arındırılmış olarak tutmak zorundadır.
- Yağlı ve kimyasal bulaşmış bez parçaları yangından korunur kaplarda tutulmalıdır.
- Bütün çalışma alanları, her zaman, döküntü, kalıntı ve atıklardan ve gereksiz tüm kimyasallardan arındırılmış olmalıdır.
İlk iş sağlığı ve güvenliği eğitimi (İSİG) öncesi ön test, eğitim sonrası da son test uygulandıktan sonra da başarılı olanlara “İSİG eğitime katılma sertifikası” verilip, sahaya çalışmak için girmesine izin verilebilir.
Son olarak belirtilen kurallara uyulup uyulmadığı da sürekli olarak gerek yüklenicinin iş güvenliği ile görevli uzman(lar)ı, gerekse asıl işverenin iş güvenliği uzmanı tarafından kontrol edilmelidir / denetlenmelidir.
Ancak bu durumda imalat ve bakım onarım işlerinde iş kazası ve işe bağlı hastalık riskleri minimize edilebilir, hatta tamamen ortadan kaldırılabilir.
* Kim. Müh., İş Sağlığı + İşletme Yönetimi Bilim Uzmanı
Çalışma Bakanlığı Eski İş Güvenliği Müfettişi (1978-1985)
İş Güvenliği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikalı)
Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Gönüllüsü
(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)