Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı(EU OSHA); zorlu iş çevrelerinde iş sağlığı ve güvenliğinin en iyi şekilde nasıl geliştirilmesi gerektiği konusunda net bir görüş belirterek 2014- 2020 Çok Yıllı Stratejik Programı’nı uygulamaya sokmuştur. Program dahilinde ele alınan stratejik amaçlar, EU-OSHA’nın ana faaliyet alanları ile paralellik göstermektedir. Bunlar; Değişim Beklentisi İçinde Olmak, Kesin Veriler, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi için Araçlar, Farkındalık Yaratmak, Bilgi Ağı, Ağ Oluşturma ve Haberleşme olarak sıralanmıştır.
2014 Yılı Ana Faaliyetler
1. Değişim Beklentisi İçinde Olmak
“Green Job” yani Yeşil İş; ekosistem ve biyolojik çeşitliliği korumaya, yüksek verimlilik stratejileri ile enerji, materyal ve su tüketimini düşürmeye, ekonomiyi karbonsuzlaştırmaya, tüm atık ve kirlilik türlerini en aza indirmeye veya yok etmeye yardımcı olan işleri kapsar. Ajans’ın ilk öngörü projesi çevrenin korunması ve iyileştirilmesine katkıda bulunan yeşil işlerin 2020’ye kadarki dönemde nasıl geliştirileceği ve bunun iş sağlığı ve güvenliği açısından geleceğe ortaya çıkaracakları ile ilgilidir.
Aslında değişim beklentisinin alt yapısı 2014 yılında yayınlanan başka bir EU-OSHA raporunda, sektörün karşılaştığı, artan sağlık hizmeti ve hastaların daha uzun süreli bakım talebi ile deneyimli ve vasıflı profesyonel eksiği ve artan teknoloji kullanımının yeni beceriler gerektirmesi gibi konular vurgulanarak atılmıştır.
Diğer bir raporda da; bilgi ve iletişim teknolojilerinin iş sağlığı ve güvenliği üzerindeki etkileri, insan kaynakları yönetimi trendi ve ekonomik krizlerin iş sağlığı ve güvenliği üzerindeki etkileri bir sonraki öngörü projesinin potansiyel konuları olarak belirlenmiştir.
Araştırma önceliklerinin konması ve belirlenmesi, daha iyi bir koordinasyon ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamaktadır. Yukarıda değinilen etkinlikler sayesinde EU-OSHA araştırma öncelikleri belirlenmiş ve bu konulara kaynaklık etmiştir.
Kesin Veriler, Çalışma Alanlarının Tanıtımı
Geleceğe Yönelik Riskler Avrupa Araştırması(ESENER); Ajans’ın yüz akı olan, öne çıkan çalışmalarından biridir. Mikro ve küçük işletmeleri de kapsayan araştırma, iş yerlerindeki sağlık ve güvenlik risklerinin bütüncül bir şekilde nasıl üstesinden gelinebileceği ile ilgili emsalsiz bir kaynaktır. ESENER-2 de çalışmanın saha araştırması olarak 50,000 görüşmeci ile 36 ülkede yapılmıştır. ESENER çalışmaları, EU-OSHA’nın araştırmacılar ve politika aktörleri için katkı sağlamak amacıyla kullandığı ana araçlardan biridir.
İkinci olarak 2013 yılında Avrupa Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu’nun “Her yaşta daha güvenli ve sağlıklı iş: Yaşlanan iş gücü bağlamında iş sağlığı ve güvenliği” adlı pilot projesidir. Çalışmanın asıl amacı, yaşlanan işgücünün karşılaştığı iş sağlığı ve güvenliği sorunlarının ortaya çıkarılması, anlaşılmasıdır. Bunlara ek olarak bugün bu konuda hangi politikaların uygulamada olduğu, yaşlanan iş gücünün iş sağlığı ve güvenliği yönetimine katkıda bulunabilecek yöntem ve araçların belirlenmesi ve bu bireylerin istihdam edilebilirliğinin devamlılığı ve geliştirilmesi konusundaki iyi pratiklerin ve uzun dönemli hastalık izni dönüşünü kolaylaştırmanın yolları gibi konu başlıkları da incelenmiştir. Bu alanda yapılan çalışmanın nitel araştırması tamamlanmış olup, 2015 yılı Eylül ayında yapılacak konferans ile bulgular İş Sağlığı ve Güvenliği alanındaki politikalar konusunda kullanılmak üzere karar alıcılarla paylaşılacaktır.
Diğer bir alan ise mikro ve küçük işletmelerdir. Bu çalışmaya temel olan “Avrupa’da Mikro ve Küçük İşletmelerde İş Sağlığı ve Güvenliğinin Geliştirilmesi” projesi 2014 yılında tamamlanmıştır. Bu alanda uygulanması planlanan proje hali hazırda var olan ve yeni ortaya çıkan politikalar, stratejiler, araçlar ve kaynakların bilgilerin toplanması, analizi ve yayılması ile mikro ve küçük işletmelerde iş sağlığı ve güvenliğine yönelik görüş ve pratiklerin bir araya getirilmesini hedeflenmektedir. Çalışmanın amacı, iş sağlığı ve güvenliği yönetiminin kapsamlı bir şekilde geliştirilebileceği çevrelere katkıda bulunacak durumların belirlenmesidir. Proje süresince; Avrupa çapında karar vericiler, aracılar, sosyal ortaklar ve diğer ilgili paydaşlar ile birlikte mikro ve küçük işletmeler ile çalışılacaktır. Proje boyunca iş sağlığı ve güvenliğine odaklanılmak üzere; işletmelerin çevre yönetimi, enerji verimliliği, eğitim gibi alanlarda ve işletme seviyesinde karşılaştıkları benzer problemler ile ilgili politikalardan da dersler çıkarılmaya çalışılacaktır.
Bugüne kadar işten kaynaklanan hastalıklarla ilgili araştırmalar daha çok kadınlara, hatta hamile kadınlara yönelmiştir. Fakat bugün, üreme risklerinin hem kadınların hem de erkeklerin üreme sağlıklarını, hatta gelecek kuşakları etkilediği anlaşılmıştır ama kamuoyunun bu konudaki bilgi ve bilinçlilik düzeyi sınırlıdır. Burada hedeflenen amaç, iş yeri kaynaklı kanser konusundaki bilgi eksiğinin ortadan kaldırılması ve bu tür kanserleri ölçmeye yönelik yeni yaklaşımların gerektiği konusuna dikkat çekmektir.
Ajans’ın buradaki diğer bir çalışma alanı da iş sağlığı ve güvenliğinin fayda ve maliyeti ile ilgilidir. Ajans 2014 yılında Avrupa çapında yaptığı çalışmayı 2 yönden ilerletmiştir; bunlar iş sağlığı ve güvenliği konusunda küçük işletmelerin teşvik edilmesi amacıyla iş sağlığı ve güvenliğinin şirket seviyesinde uygulanması ve iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalardan yoksun işletmelerin bu eksik sebebiyle karşılaşılan iş kaynaklı kaza ve hastalıklar nedeniyle üstlenmek zorunda kaldıkları giderlerin daha iyi ölçümü ile ilgili çalışmalardır.
İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi için Araçlar
Yukarıda üzerinde durulan konu başlıkları; Ajans’ın önem verdiği, iş sağlığı ve güvenliği konusunda odaklandığı alt alanlardır. Yapılan saha araştırmaları, veri analizleri, toplantılar, seminerler ve incelemeler sonucunda da Online Etkileşimli Risk Değerlendirmesi(Online Interactive Risk Assessment, OİRA) ve iş sağlığı ve güvenliği çözümlerini uygulamaya yönelik araçlar diğer paydaşlarla paylaşılmıştır.
OİRA, risk değerlendirmesini kolay ve Avrupa’nın mikro ve küçük işletmeleri için ulaşılabilir kılmayı amaçlayan çevrimiçi bir platformdur. Bu platform sektörel sosyal paydaşlara(iş ve işveren örgütleri) ve ulusal otoritelere(belediyeler, iş müfettişleri, iş sağlığı ve güvenliği kurumları vs.) ücretsiz ve küçük işletmelere yönelik sektöre özel risk değerlendirme araçları sunmaktadır. Bu proje EU-OSHA’nın küçük iş yerlerine ulaşmada ve onların iş risklerini ortadan kaldırmaları için desteklenmelerinde kullandığı en önemli araçtır. OİRA’da -35 hedeflenmesine rağmen- 47 araç paylaşılmıştır, 30 tanesi de yapım aşamasındadır. Örneğin Bulgaristan’da inşaat sektöründe, Litvanya’da tarım sektöründe bu araçlardan faydalanılmaktadır. 2014-2020 İş Sağlığı ve Güvenliği Yeni AB Stratejik Çerçevesi dahilinde OİRA, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin iş sağlığı ve güvenliği alanındaki gereklilikleri yerine getirmede yardımcı olacak en önemli araç olarak öne çıkmıştır.
İş sağlığı ve güvenliği çözümlerini uygulamak için ise Ajans’ın başkanlığında çalışmalar yapılmış ve bilgi temelli ve bilgi ve deneyim paylaşımı yoluyla en iyi uygulamanın hangisi olduğu konusunda karşılaştırmayı mümkün kılan “e-tool(e-araç, elektronik araç)”ların, ulusal sınırlarda en az bir, Avrupa’da da daha çok sayıda geliştirilmesini teşvik etmektir.
Farkındalık Yaratmak
Ajansın Sağlıklı İşyeri Kampanyaları, farkındalık yaratma çalışmalarının merkezinde konumlanır. Ajans ve diğer odak noktalarda hayata geçirilen kampanya, yüzlerce aktivite ve etkinliğiyle birlikte dünyada kendi alanının en geniş kapsamlı kampanyasıdır. 2014-2015 yıllarında gerçekleştirilen kampanya, iş kaynaklı stresin farkındalığının artırılması ve iş yerinin psikolojik riskleri ile bunların nasıl üstesinden gelme ile ilgilidir. Kampanyanın web sitesi ile tanıtımı çok başarılı ve çok katılımlı bir şekilde Avrupa Komisyonunca Brüksel’de gerçekleştirilmiştir. Amaç farkındalık yaratmak olduğundan, 2014 yılı süresince pek çok kampanya tanıtım maddesi tanıtılmış, 25 dilde 476.125 yayın yapılmış, 62 stant açılmış ve 15 sergi donanımı dağıtılmıştır(Ajans’ın 2016- 2017 yılları arasında uygulamaya koymayı planladığı kampanya ise “Her yaş için Sağlıklı İşyeri”dir.).
Ayrıca yine farkındalık yaratma amacıyla EU-OSHA 6 yıldır Sağlıklı İşyeri Ödülleri vermektedir. Bu sene de Harvest filmi ile Paul Lacoste bu ödülü kazanmıştır. Önceki yılların birinci çalışmaları da pek çok dile çevrilmiştir.
2013 yılında pilot uygulama olarak hayata geçirilen ve ilkokul öğrencilerinin iş sağlığı ve güvenliği konusunda bilgilendirilmeleri için öğretmenlere dağıtılan çevrimiçi paketin başarılı bulunması sayesinde, 2014 yılında bu çalışma geliştirilerek uygulamaya devam edilmiştir. NAPO adı verilen karakter hazırlanan animasyon filmde, sıradan bir çalışan olmasına karşın çalışma ortamı risklerine dikkat çeken, tartışma ve müzakere destekleyen bir “İş Sağlığı ve Güvenliği Şampiyonu” olarak ele alınmaktadır. Pek çok sektöre uygun olan bu filmler, farkındalık yaratma için ideal bir araç olarak görülmektedir(1).
Bilgi Ağı
OSHwiki adı verilen, kullanıcıların İSG konusunda bilgi üretimi ve paylaşımı için işbirliği yapabilecekleri ilk web platform Ajans tarafından geliştirilmiştir. Bu web sitesi İSG camiasının çevrimiçi iletişimi için yeni bir yol olmakla birlikte, devleti, sanayi sektörünü ve işçi örgütlerini; iş yerlerinin daha sağlıklı ve güvenli olmaları konusunda desteklemeyi hedeflemektedir. Bu hedef doğrultusunda; OSHwiki İletişim Planı 2014 yılında, tamamlanmış, yıl içinde iş sağlığı ve güvenliğinin ana konuları kapsamında pek çok makale İngilizce ve diğer dillerde yayınlanmış ayrıca Birleşmiş Milletler İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı ile de işbirliği yapılmıştır. Çalışmalar 2015 yılında da devam etmiş ve edecektir.
Ağ Oluşturma ve Haberleşme
İlk defa 2014’te Sağlıklı İş Yerleri Kampanyası infografikler ve videolarla desteklenen bütünleşik sosyal medya kampanyasıyla desteklendi. Kampanyanın uygulamaya konmasından itibaren ilk 4 ay içinde kampanyanın web sitesi, geçen senenin aynı dönemine yayında olan kampanyanın web sitesine kıyasla 3 kat daha fazla ziyaret edildi. Ayrıca EU-OSHA’nın sosyal medyadaki takipçi sayısı oranı da yine geçen seneye kıyasla daha da artmış durumdadır.
Stratejik ağ oluşturma açısından Ajans, Yönetim Kurulu, Danışma Kurulu ve Avrupa Ağı ile çalışmalarını devam ettirmektedir. Ayrıca Ajans, Avrupa Birliği Başkanlığını da İSG açısından desteklemektedir. Bu alanda Ajans; Brüksel’de ve onun ötesinde, İSG konusuna siyasi gündem dahilinde verilen önemin ve dikkatin yüksek seviyede tutulması için çalışmalar yapmaktadır. Ekonomik krizdeki Avrupa Birliği’nin İSG çalışmalarını bir masraf değil, geleceğe yapılan bir yatırım olarak görmesini için önayak olmak da Ajans’ın yaptığı çalışmalardandır.
Operasyonel olarak Ajans, Avrupa Ekonomik Alanı ve Avrupa Serbest Ticaret Birliği üyelerinde birer merkezde çalışmalarını devam ettirmektedir. Her bir ulusal merkez de işveren ve işçi temsilcilerinin ulusal ağının kurulması işini yönetmektedir. Ulusal ağlar ulusal sistemleri ve pratikleri yansıtmaktadır ve bunlar Ajans’ın çalışmaları bilgi sağlamakta hem de etkinliklerin ulusal olarak desteklenmesi açısından önem arz etmektedir.
Bu başlık altında ele alınan ve Türkiye’yi de ilgilendiren diğer bir konu ise, Batı Balkanlar ve Türkiye için hazırlık önlemleridir. Katılım Öncesi Yardım Aracı’na dahil olan Türkiye, Makedonya, Arnavutluk, Karadağ, Sırbistan ve Kosova’nın desteklenmesi ve Ajans’ın çalışmaları ile ilgili olan alanlarda ulusal İSG çalışmalarının desteklenmesi ve AB’ye katılım için hazırlanması da Ajans’ın yaptığı çalışmalar dahilindedir. Yapılanlar çeviri, bilgi sunma, Sağlıklı İşyerleri Stresle Başa Çıkar(The Healthy Workplaces Manage Stress) kampanyası kapsamındaki seminer ve toplantılara katılım için finansal destek vermek olarak örneklenebilir. Bu doğrultuda çalışanların bazıları 2014’te Türkiye’deki bir inşaat seminerine katılmış ve bazıları da Kosova’nın ilk İSG konferansında konuşmuşlardır.
Yine 2014 yılında Ajans, Avrupa Komşuluk Politikası(The European Neighbourhood Policy, ENP) tarafından finanse edilen bir projeye başladı. Topluluk üye ülkelerinin bu projenin yardımıyla birlikte hareket etmesi, diğer ülkelerle iletişim halinde olması ve bilgi aktarımı ve iyi pratiklerin paylaşılması yoluyla İSG sosyal ortaklar ve paydaşlar arası işbirliğinin geliştirilmesini amaçlamaktadır. 2015’te yapılacak olan seminerler ve çalıştaylar EU-OSHA’nın Bilbao’daki ofisinde gerçekleştirilecektir.
Raporda, yukarıda da değinilen başlıklar üzerinden Ajans’ın 2014 yılı için hazırlanan Yıllık Raporu okuyucuya, ilgililere ve paydaşlara sunulmuştur. Bunlar, geçen senelerde de olduğu gibi başarıyla devam eden etkinlikler ve yeni projeler ile de desteklenen uzun vadeli plan ve programların bir parçası olarak da belirtilebilir.
Ülkemizde de İSG ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın hazırlamış olduğu Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği(III.) Politika Belgesi ve Eylem Planı(2014- 2018), İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü Başkanlığı’nın uygulamaya koyduğu projeler yapılan çalışmalara örnek gösterilebilir. Hem ülkemiz hem de rapor dahilinde ele alınan ülkeler açısından İSG giderek daha çok önem verilen bir konu olarak çalışma yaşamında kendine yer bulmakla birlikte, bugüne kadar yapılan çalışmalar bu alanın geleceğine daha umutla bakılması açısından iç açıcı olarak değerlendirilebilir.
Kaynak:
(1) http://www.napofilm.net/tr/napos-films/ multimedia-film-episodes-listing-view?filmid=napo018-no-laughing-matter veya http://app.csgb. gov.tr/bilgilendirme/napo.html web sitelerinden ulaşılabilir.
* Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Gönüllüsü
(Tablo ve görsellere PDF üzerinden ulaşabilirsiniz.)