22 Aralık 1993 Sapanca/Adapazarı
Türk-İş Çalışan Çocuklar Bürosu
DOÇ.DR GÜRHAN FIŞEK
Fişek Enstitüsü Yöneticisi
Değerli Yöneticiler, Sayın Konuklar.
Konuşmama şöyle başlamak istiyorum. Çocuklar neden çalışıyorlar? Çocuk işçilerin neden çalıştıklarına ilişkin araştırmalar üç temel neden ortaya koymuş. Birincisi ailesinin ekonomik gereksinmesini karşılamak, buna katkıda bulunmak amacı. İkincisi meslek edinmek için çalışmak, üçüncüsü de boş gezmemek için çalışmak.
Ailesinin ekonomik gereksinimini karşılamak amacı ile çalışmaya başlayan çocuklar, kuşkusuz alt gelirli ailelerden gelen çocuklar, yine araştırmalar gösteriyor ki bunların babalarının sürekli ve aileye belirli ve aileye sürekli girdi sağlayan gelirleri yok. Dolayısıyla çocuk babasının güvencesiz çalışma koşullan ile çalışma yaşamına atılıyor. İkincisi meslek edinme kaygısı, bu meslek edinme öyle bir kaygı ki, iş bulma garantisi ile bütünleşmiş bir meslek edinme, çünkü çıraklık aynı zamanda kurduğu ilişkiler, edindiği çevre dolayısı ile de ona uzun vadede iş bulma garantisini getiriyor. Örgün eğitimden farkı bu çıraklık eğitiminin. Üçüncü olarak da okulu terk etmiş olan çocukların çevrede başıboş gezip çocuk çeteleri vs. gibi organizasyonların içine girmemesi bakımından da çocuk çalıştırılması ailesi tarafından da istenir. O halde çocuk emeğini ortadan kaldıralım dediğimiz zaman, bunu mutlaka ekonomik ve sosyal politikalarla takviye etmek zorundayız. Bu politikalarla da çocuk çalıştırılması olgusunu gereksiz kılmış olmamız gerekmektedir. O zamana kadar ne yapacağız? Çocuk emeğini ortadan kaldırma uzun erimli çaba ise, biz ekonomik ve sosyal politikaları çalışanlar lehine çevirene kadar kısa vadede ne yapacağız? Bunun için şu soruyu sormamız gerekecek: Çocuk işçişi neden çalıştırılıyor?
Bu soruyu sorduğumuz zaman iki temel neden ortaya çıkar. Bunlardan ilki sosyal işlen yerine getirmek. İkincisi ucuz emek sağlamak. Her çocuk çalıştıran işyerinde bu iki temel nedeni bulursunuz. Ama farklı dozlarda bulursunuz. Yani bazı işyerlerinde ucuz emek çalıştırma çok ileri boyutlara varır. Çocuk için tahrip edicidir. İkincisinde, sosyal işlev daha ön plana çıkar ucuz emek kullanımı biraz daha arka planda kalır, koşullar biraz daha olumludur. Sözgelimi yemek servisi, sağlık hizmetleri, sigortalanma, çırak okuluna devam etme gibi olgularla tamamlanmaktadır. O halde, bir sosyal işlevi yerine getirme yanıtının dozu, bize işveren tutumundaki olumluluğu vermektedir bu noktada. O zaman bizim kısa erimli amacımız ortaya çıkıyor. Demek ki olumlu diye nitelediğimiz yelpazenin bir tarafına doğru olan kümelendirmeyi arttırmak zorundayız. Bir itme vermek zorundayız. Kısa erimli amacımız olumlu tutum gösteren işyerlerinin sayısını kapsamını ve içeriğini geliştirmek olacaktır. Burada işçiler ister üyemiz olsun ister olmasın bunu yapmak zorundayız. Çünkü en azından ILO Anayasasındaki bir maddeyi hatırlayalım “Dünya’nın neresinde olursa olsun, yoksulluk ya da sefalet insanlık için bir tehlikedir” diyor. O zaman olumsuz çalışma koşullan, ülkenin neresinde olursa olsun bizim için bir tehlike oluşturmaktadır. İster çalışanları üyemiz olsun, ister olmasın. İşte bizim projemizi bu kapsamda değerlendirmelisiniz.
Biz çocuk çalıştıran küçük işyerlerine sağlık ve sosyal hizmetler götürerek onları daha olumlu çalışma koşullarına itmeye çalışıyoruz. Biz bunu aynı zamanda vefa hizmeti olarak niteliyoruz. Çünkü orada çalışan çocuklara karşı toplumun bir vefa borcu olduğunu düşünüyoruz. Yaşıtları okurken, devletin verdiği vergilerden yararlanırken bir sürü imkânlar önüne toplum tarafından serilirken, çalışan çocuklar ise bu olanaklardan yoksun olarak tersine vergi üretmektedirler. Bu hareket noktası yani, çocuklardan yararlanarak çalışma koşullarını iyileştirme çabası, aynı zamanda yetişkin işçiler içinde olumlu ortam yaratmaktadır. Dünya sosyal politika tarihine baktığımız zaman da genellikle gelişimlerin genellikle ya kadınlardan ya çocuklardan başladığını görüyoruz ve sendikaların güçsüz oldukları dönemlerde toplumun çocuklar ve kadınlar karşısındaki duyarlılığım da kullanarak sosyal politika önlemleri aldırmayı çalışma koşullarını iyileştirmeyi başarmışlardır ve bu dolaylı olarak ortamın iyileştirilmesi açısından da olumlu etkiler yapmıştır. Görüldüğü gibi çocuk emeğini irdelerken yalnızca iyilik- severlik göstermekle kalmayıp aynı zamanda ekonomik ve sosyal mücadele içinde bir anahtar kazanmış durumdayız.
Teşekkür ederim.